De ex-zoon : roman
Sasja Filipenko
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Meridiaan, 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : FILI |
Karen Billiet
il/pr/20 a
De Wit-Russische schrijver Sasja Filipenko deelt het lot van illustere voorgangers als Thomas Mann, Aleksandr Solzjenitsyn of Milan Kundera. Hij leeft in ballingschap, momenteel in Zwitserland. In eigen land is zijn werk verboden en riskeert hij een gevangenisstraf omdat hij in 2020 deelnam aan de oppositiebeweging tegen de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko.
Terwijl het leven van de schrijver op zijn kop kwam te staan, ontdekte West-Europa zijn werk. In de tragikomische roman De ex-zoon (2014, vertaald in 2021) belandt een scholier in coma. Wanneer hij jaren later wakker wordt, is zijn omgeving geen spat veranderd: een metafoor voor de lethargie waarin Wit-Rusland verzeilde sinds Loekasjenko in 1994 aan de macht kwam. In de grimmige roman Hetze (2016, vertaald in 2023) ontleedt hij hoe een autoritair regime z'n tegenstanders monddood maakt.
Ook Uitgewist (2017), zijn derde roman, beschrijft een donkere realiteit. De absurde humor uit zijn eerste boek is nagenoeg verdwenen. Filipenko keert verder terug in de geschiedenis, met een tussenstop in het jaar 2001. Sasja begint een nieuw leven in de Wit-Russische hoofdstad Minsk na het tragische verlies van zijn vrouw. Al snel botst hij op zijn nieuwe buurvrouw Tatjana Aleksejevna, die over de negentig is en aan alzheimer lijdt. Ongevraagd vertelt de oude dame haar levensgeschiedenis.
Overlopers
Tijdens haar studies wordt Aleksejevna gerekruteerd door het NKID, het ministerie voor Buitenlandse Zaken in de Sovjet-Unie. Wanneer het land in 1941 aangevallen wordt door nazi-Duitsland, brengt de diplomatieke correspondentie op Tatjana's bureau een netelige kwestie aan het licht. Tal van soldaten zijn krijgsgevangen genomen door de vijand. Het Rode Kruis wil als bemiddelaar namenlijsten uitwisselen, zodat familieleden weten dat de verdwenen soldaten nog leven. De Duitsers gaan akkoord, maar de Sovjet-Unie weigert tot het einde van de oorlog, ondanks aanhoudende smeekbeden van het Rode Kruis.
De Russen interesseren zich niet voor hun krijgsgevangenen, die ze als overlopers bestempelen. Het zou ook slechte propaganda zijn om toe te geven dat het fascistische Duitsland tot overleg in staat is. De gewone burger is de dupe. Op een van de lijsten ontdekt Tatjana de naam van haar man. Doodsbang dat ook zij als verrader beschouwd zal worden, vervangt ze zijn naam door een andere. Tot het einde van haar leven worstelt ze met de gedachte welke gevolgen dat gehad kan hebben voor die ander.
Anno 2001 aanhoort Sasja de herinneringen van zijn opdringerige buurvrouw met tegenzin. Getekend door zijn persoonlijke trauma kan hij er de wonden uit het verre verleden niet bijnemen. Precies dat gebrek aan historische interesse stelt Filipenko aan de kaak. Een samenleving die haar geschiedenis niet kent, vertelde hij in 2020 in een interview met de Berliner Zeitung , is als een boek waarvan verschillende pagina's dichtgeplakt zijn. Zelf kwam de schrijver de waargebeurde feiten op het spoor dankzij een lezer. Geïntrigeerd ging hij op zoek, maar in de Russische archieven kreeg hij het deksel op de neus. Pas in het archief van het Rode Kruis in Genève kon hij de confronterende correspondentie met het Sovjetregime inkijken.
De archiefdocumenten verwerkte hij in het verhaal van de fictieve Tatjana Aleksejevna. Haar lot is exemplarisch voor dat van veel vrouwen in de Sovjet-Unie. Na het einde van de oorlog wordt ze alsnog naar een heropvoedingskamp gestuurd om te boeten voor het verraad van haar man. Haar dochter verhongert in een weeshuis. Het zijn passages die koude rillingen bezorgen, zo onverbloemd zet Filipenko de ontberingen neer.
Schurkenregime
De historische setting geeft de schrijver de vrijheid om scherpe uitspraken te doen die ook iets zeggen over het heden. Ondanks de mensonwaardige omstandigheden waarin ze verkeren, brengen de vrouwen in het kamp glasheldere analyses van hun land. “We weten niet hoe de Zoon van God eruitzag,” zegt een van hen, “maar we hebben wel duizenden schilderijen en iconen (…) Hetzelfde met Stalin. Niemand weet hoe een echte leider er moet uitzien, maar ze hebben ons allemaal ingeprent dat elke leider op Stalin moet lijken.”
Na haar vrijlating zal Tatjana Aleksejevna zichzelf kwellen met de gedachte dat haar leven anders had kunnen verlopen als ze niet met die namenlijst geknoeid had. Sasja ontdekt na haar dood dat Tatjana de oorzaak van haar arrestatie niet zelf in de hand had. Onder een schurkenregime heeft een individu nu eenmaal geen hefbomen om zijn lot te beïnvloeden.
Na twee sterke romans overtreft Filipenko zichzelf met dit derde boek. Het verhaal is strakker opgebouwd, de personages zijn diepgaander uitgewerkt. Uitgewist is daarom een goed vertrekpunt voor wie het werk van Filipenko nog moet ontdekken.
Sasja Filipenko is op zondag 28 april te gast op het literatuurfestival Druk in Leuven.
Vertaald door Arie van der Ent. Meridiaan, 280 blz., € 23,99 (e-boek € 12,99).
Bookarang
Een bezielende roman over een Russische vrouw die terugkijkt op het verleden. In het Moskou van 1941, tijdens de stalinistische zuiveringen en de oorlog met nazi-Duitsland, ontdekt de jonge secretaresse Tatjana Aleksejevna dat haar opgepakte man nog leeft als krijgsgevangene in Roemenië. Ze neemt een beslissing die haar nog tientallen jaren zal achtervolgen. Zestig jaar later vertelt ze haar levensverhaal aan haar nieuwe buurman Aleksandr, een jonge man wiens leven bruut in tweeën is gescheurd. Tussen hen ontstaat een onverwachte vriendschap en een verbond tegen het vergeten. Helder en lichtvoetig geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Sasja Filipenko (Minsk, 1984) is journalist, voormalig tv-presentator van een satirisch programma in Rusland, scenarioschrijver en auteur van zes romans. Hij is tegenstander van Loekasjenko en Poetin en in Belarus en Rusland is hij persona non grata. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.