Spiegeldoolhof : reflecties op zelfbedrog
Jia Tolentino (Auteur), Anne Marie Koper (Vertaler), Elsbeth Witt (Vertaler)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Geus, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : TOLE |
Besprekingen
'Je moet jezelf een beetje bedotten, anders overleef je niet'
Els Maes
rt/aa/28 m
Probleem: een interview doen met een auteur die geroemd wordt als een van de scherpste chroniqueurs van de moderne wereld, om even later onder ogen te moeten zien dat de wereld waar dat interessante gesprek over ging, in een centrifuge is beland en er wellicht nooit meer hetzelfde zal uitzien.
Het getuigt van Tolentino's talent dat haar essaybundel Spiegeldoolhof de diepere lagen van onze samenleving zo haarfijn ontleedt, dat veel van haar inzichten in deze bevreemdende tijden nog aan relevantie gewonnen hebben. Vaak lijken haar onderwerpen banaal - Tolentino schrijft over dingen als reality-tv, rappers en fitnesshypes - maar ze krabt en schuurt tot er onder dat laagje vernis iets waarachtigs tevoorschijn komt over onze hedendaagse cultuur, over wat het is om vandaag mens te zijn.
Spiegeldoolhof is Tolentino's debuut en werd een hit in haar thuisland. Het haalde Obama's lijstje met beste boeken van 2019. Zelf vindt ze het verrassend om vast te stellen dat haar boek vertaald wordt en culturele verschillen overstijgt, zo vertelt ze tijdens ons Skype-gesprek, vanuit haar appartement in Brooklyn, New York.
"Wat heel bepalend is voor het leven in de VS, is de fundamentele kwetsbaarheid van de meeste Amerikanen. Veel van de fenomenen waarover ik schrijf, zijn uiteindelijk terug te voeren op de 'capitalist precarity', het totale gebrek aan veiligheid, zekerheid en bescherming waar de meerderheid van de bevolking in dit land elke dag mee moet leven, en het besef dat er geen enkel vangnet voor je is wanneer er iets misloopt.
"Aanvankelijk verbaasde het me dat mensen die in landen wonen met een goed functionerende overheid, mijn essays ook relevant vonden. (lacht) Maar het is zoals regisseur Bong Joon-ho zei over het internationale succes van zijn film Parasite: 'Uiteindelijk leven we allemaal in hetzelfde land, en het heet Kapitalisme.' Het is alarmerend en troostend tegelijkertijd, dat we over de hele wereld met dezelfde angsten en onzekerheid worstelen."
De woorden die Tolentino twee weken geleden uitsprak, krijgen een profetische lading nu ze in quarantaine zit in New York, de stad die zwaar getroffen wordt door een groot aantal coronabesmettingen én door de economische gevolgen die vanaf dag één mensen de armoede in duwt bij gebrek aan uitkeringen of ziekteverzekering. Tolentino is een uitgesproken Bernie Sanders-supporter, ze situeert zichzelf op het politieke spectrum "zo links als links kan zijn".
Seks met een dolfijn
Tolentino begon haar carrière als schrijfster voor onafhankelijke internetmagazines als The Hairpin en Jezebel (beide gingen failliet, Jezebel werd ondertussen overgenomen), waar ze naam maakte met de directe, onbeschroomde wijze waarop ze - om maar iets te noemen - een man interviewde die seks had met een dolfijn.
In het bekendste essay uit Spiegeldoolhof, 'Het internet en ik', schrijft Tolentino over het enthousiasme waarmee ze op haar tiende haar eerste persoonlijke webpagina aanmaakte. "Dit was het tijdperk van You've Got Mail, de film uit 1998 met Tom Hanks en Meg Ryan, toen het ergste wat je online kon overkomen was dat je per ongeluk verliefd werd op je zakenrivaal", grapt ze.
Tolentino beschrijft hoe ze de afgelopen twintig jaar het internet zag uitgroeien tot een "koortsachtige, elektrische, onleefbare hel", waar platformen die verbondenheid beloofden er juist voor zorgden dat iedereen van elkaar vervreemdde. "Het begon erop te lijken dat de vrijheid die internet beloofde vooral mogelijkheden voor misbruik bood," schrijft ze.
Dat zijn confronterende woorden om vandaag te lezen, nu onze quarantainelevens zich haast volledig online afspelen. In deze tijden lijkt het internet nochtans een klein beetje meer op wat het ooit beloofde te zijn: een verbindende kracht waar mensen elkaar informeren, helpen en troosten. Geen boksring maar een speeltuin van creativiteit en humor en schoonheid. Maar ook als we straks terug in het echte leven stappen en onze schermtijd weer proberen te beperken, blijft Tolentino's analyse urgenter dan ooit. Want uitloggen is geen optie meer.
"Ook als je niet op Facebook zit, leef je nog altijd in een wereld die geregeerd wordt door Facebook. De maatschappij is helemaal gestructureerd volgens de wetmatigheden van het internet. Als de buurtwinkel in je straat failliet gaat door Amazon, als de president via tweets het land bestuurt... Je ontsnapt niet aan die invloed door je scherm af te zetten.
"Wereldwijd worden we gedomineerd door het economische model van het internet, dat volledig steunt op data en controle. Onafhankelijke media, bijvoorbeeld, bestaan niet meer. Ze worden doodgeknepen en slechts een handvol journalisten kan terecht bij de grote mainstream publicaties. Ik heb deze fantastische job bij The New Yorker, maar het heeft een wrange bijsmaak. Ik zou liever kleine media-initiatieven zien openbloeien, en Facebook en Google niet alle advertentie-inkomsten zien opslokken. We zitten in een systeem dat voordeel geeft aan de grote spelers die altijd maar groter worden."
De oplossingen zijn niet enkel te zoeken bij ons eigen onlinegedrag, zegt Tolentino, maar vooral bij de politiek. "Het is aan de overheid om de grote techgiganten op te splitsen en het hele winstmodel van de socialemediaplatforms aan te pakken."
De rode draad door Tolentino's boek is zelfbedrog als een manier om te overleven. "Opstaan en aan je dag beginnen terwijl je weet dat de planeet eraan gaat, hoe doe je dat zonder aan wanhoop ten prooi te vallen? Je moet jezelf een klein beetje bedotten. Als schrijver moet ik mezelf wijsmaken dat mijn artikels belangrijk zijn, zelfs als alle feiten op het tegendeel wijzen." (lacht)
Maar op sociale media, zegt Tolentino, is zelfbedrog het uitgangspunt, omdat het de gebruiker zelf in het middelpunt plaatst en alle proporties vervormt. "Mensen denken dat ze echt een zinvolle politieke actie hebben ondernomen als ze een mening hebben gepost of geliket of geretweet", zegt ze. "Ondertussen zit je met een fundamentele asymmetrie van het internet: we krijgen informatie uit de hele wereld, maar het wordt altijd maar minder duidelijk hoe wij ons tot al die dingen moeten verhouden, laat staan wat we er aan zouden moeten doen. Je ziet de meest waanzinnige, oneerlijke, droevige zaken gebeuren en je enige reactie is nog 'hoe is dit f**cking mogelijk!' Daardoor voelen we ons verlamd, angstig, medeplichtig. We weten alles, maar we kunnen niet alles fixen."
Crisisgeneratie
Het zijn behoorlijk verontrustende boodschappen die Tolentino schetst in haar essays. "Ik krijg van jongere lezers vaak te horen dat ze mijn boek toch hoopvol vinden. De twintigers van vandaag zijn hun hele leven van de ene crisis in de andere getuimeld: na 9/11 hebben ze de financiële crisis moeten verteren, om daarna de klimaatproblematiek op hun bord te krijgen. Zij zijn een generatie die helemaal doordrongen is van de systemische crisis."
Toch zit er optimisme en humor in Tolentino's teksten, en vooral een onstuitbaar enthousiasme. "Ik heb nog nooit mijn best gedaan om een serieuze intellectueel te zijn", zegt ze, gevolgd door een schaterlach.
Het is even wennen: een vrolijke intellectueel, met geblondeerd haar en afgeknipte jeansshorts, die op foto's graag met haar hond poseert, en in haar boek zowel The Bachelor als Simone Weil aanhaalt. Ze is geen schrijfster die zich onttrekt aan het gewone leven, en op haar zolderkamer tot de conclusie komt dat de mensen daarbuiten helemaal verkeerd bezig zijn.
"Ik vind mezelf heel gemiddeld, ik ben niet immuun voor de fenomenen die ik beschrijf", zegt ze. "Ik beleef graag dingen en beland vaak in bizarre situaties. Voor mij is dat het beste perspectief, de insider die mee in het bad springt."
Zo blikt ze in een van de essays terug op haar deelname aan een reality-tv-show als tiener, en schrijft ze erg ontroerend over haar jeugd in een gesloten baptistenkerkgemeenschap in Texas en over haar ervaringen met drugs.
"Als ik iets niet begrijp, schrijf ik erover," zegt ze, om eraan toe te voegen dat de lezer vooral geen grote waarheden of sluitende conclusies moet verwachten. "Lezers die zich herkennen in wat ik schrijf, vragen me: 'Wat moeten we doen?' Ze willen tips of advies voor hun eigen leven. Weet ik veel. Er bestaan geen individuele oplossingen voor collectieve problemen. Stem een socialist in het Witte Huis, dat zou al een goed begin zijn." (lacht)
De Geus, 352 p., 22,50 euro. Vertaald door Anne Marie Koper en Elsbeth Witt.
Zeven zwendelpraktijken en een fitnessverslaving
Jozefien Van Beek
2/ei/08 m
'Als ik iets niet begrijp, schrijf ik erover', zegt de Amerikaanse Jia Tolentino in de inleiding van haar essaybundel Spiegeldoolhof. Reflecties op zelfbedrog. Wat ze niet begreep, was de tijd waarin we nu leven, en de structuren die daaraan ten grondslag liggen. 'Deze essays gaan over hoe de publieke opinie mijn opvattingen over mijzelf, dit land en dit tijdperk hebben gevormd.'
Niet toevallig opent ze Spiegeldoolhof met het essay 'Internet en ik'. Haar eigen carrière startte online - ze was redacteur voor online platformen als The Hairpin en Jezebel voordat ze voor The New Yorker begon te werken. 'In het begin leek internet iets goeds', zo begint Tolentino het essay, waarna ze de evolutie van het wereldwijde web schetst, van de naïeve begindagen - 'Dit was het tijdperk van You've got mail, toen het ergste wat je online kon overkomen was dat je per ongeluk verliefd werd op je zakenrivaal' - tot het cynische Zuckerberg-tijdperk, waarin sociale drijfveren (aardig gevonden worden, gezien worden) economische drijfveren werden. Commercie sloop dus langzaam maar zeker onze identiteit en sociale relaties binnen.
Selfcare
Het idee dat economische drijfveren ons leven veel meer sturen dan we beseffen, komt terug in een van de sterkste essays uit het boek: 'Voortdurend optimaliseren'. De ideale vrouw van nu ziet er mooi, sportief, stijlvol en uiterst competent uit, en heeft de touwtjes stevig in handen. Of dat dénkt ze toch. Het probleem is volgens Tolentino dat mainstream feminisme zich heeft moeten aanpassen aan het patriarchaat en het kapitalisme om mainstream te kunnen worden. Oude eisen zijn daarom niet verworpen maar zijn alleen in een nieuw jasje gestoken: 'werken aan je uiterlijk wordt “selfcare” genoemd om het vooruitstrevender te laten klinken.' En detoxen is eigenlijk gewoon hetzelfde als diëten. In de jaren 50 waren vrouwen druk met het eindeloze werk in het huishouden, nu worden ze in beslag genomen door het werken aan hun uiterlijk.
'Waarom zouden slimme en ambitieuze vrouwen hierin trappen', vraagt Tolentino zich af. Wat zo interessant is: ze ontkomt er zelf ook niet aan. Ze schrijft hoe ze aan yoga doet en aan barre, een zware en dure sport die er vooral op gericht is een strak lichaam te krijgen. Hoewel ze in haar essay haarscherp uitlegt hoe onderdrukkend de tirannie van die gezonde levensstijl is, en hoe sterk die gelinkt is aan zieke efficiëntie en kapitalisme, toch wil ze er zelf ook gewoon goed uitzien en gaat ze dus mee in het voortdurend optimaliseren.
Dit is een van de sterkste punten uit Spiegeldoolhof: nooit plaatst Tolentino zichzelf buiten schot. Ook zij is niet immuun voor het schoonheidsideaal, of voor de aantrekkingskracht van online aandacht. Ze was cheerleader, ze schrijft over haar deelname aan een reality-tv-programma als tiener, en daarbij is ze niet mals voor zichzelf. Net omdat ze zo zelfkritisch is, spreekt ze nooit uit de hoogte. Ze is geen intellectueel in een ivoren toren, maar staat midden in de chaos van het hedendaagse leven. Deze millennial weet maar al te goed dat ze een product is van haar tijd. Net als wij allemaal, is zij medeplichtige in een onrechtvaardig systeem. Ze dwaalt - vol zelftwijfel - door een spiegeldoolhof, en je voelt haar in het boek zoeken. Dat maakt haar niet alleen sympathieker, het maakt haar essays ook interessanter. Er staat écht iets op het spel.
Fatalisme
Spiegeldoolhof werd in Amerika onmiddellijk een bestseller en Tolentino wordt de nieuwe Joan Didion genoemd. Dat is overdreven. Niet alle essays in de bundel zijn even goed, en de auteur leunt soms nogal sterk op de boeiende inzichten van andere schrijvers, sociologen of filosofen. Maar dat ze die samenbrengt, is dan weer wel haar verdienste. Net als de manier waarop: hoe ze schrijft, sluit perfect aan bij haar onderwerp. Ze weidt uit over bepaalde aspecten, gaat pagina's lang dieper op iets in, om terug te komen bij haar originele punt - alsof je net een paar hyperlinks hebt opengeklikt en na het bekijken ervan weer terecht bent gekomen bij de oorspronkelijke webpagina.
In negen essays geeft de auteur een trieste analyse van Amerika en bij uitbreiding de westerse wereld. In 'Het verhaal van een generatie in zeven zwendelpraktijken' komen verschillende van Tolentino's thema's samen: aan de hand van zeven zwendelpraktijken - de eerste is de financiële crisis van 2007-2008, de laatste de opkomst van Trump - schetst ze een gitzwart beeld van de wereld waarin we leven. En steeds is er die ambivalentie: het is makkelijker om mee te gaan in systemen waarvan we weten dat ze corrupt zijn, dan om je ertegen af te zetten. Oplossingen biedt Tolentino niet. En geregeld komt er fatalisme bovendrijven. Maar dat haar harde analyse van het zelfbedrog waarrond onze eenentwintigste-eeuwse levens zijn opgebouwd in eigen land een bestseller werd, stemt dan weer hoopvol.
Vertaald door Anne Marie Koper en Elsbeth Witt, De Geus, 352 blz., 22,50 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Trick mirror. Reflections on self-delusion'.
Anneke van Ammelrooy
Bedrog en zelfbedrog zijn pathologisch standaardgedrag op internet geworden, vindt Jia Tolentino. Geboren in 1988, is ze opgegroeid met internet. Vanaf haar tiende deed ze mee met vrijwel iedere nieuwe rage: eigen website, games, blogs, Facebook, Instagram, you name it. Het is een wereld waarin je succesvol kunt zijn dankzij likes, volgers, downloads – zonder ooit in je eigen stad door iemand bemind of herkend te worden of er ook maar een dollar mee te verdienen. Daarvoor moet je wel constant toneelstukjes opvoeren, jezelf beter, mooier, sexyer, slimmer, blijer, creatiever voordoen dan je bent en, vooral, er zelf in gaan geloven. Zelfbedrog dus, waarin mensen soms ettelijke uren per dag stoppen, aangestuurd door de manipulatieve technologie van de internetplatforms die alleen maar zoveel mogelijk traffic willen genereren. Andere onderwerpen in deze bundel zijn o.a.: de vele oplichters van de millennialsgeneratie, verkrachtingscultuur op de universiteit van Virginia, tieners in realityshows, heldinnen in kinderboeken en de wereldliteratuur, halfslachtig feminisme, bruiloften. Boeiende beschrijving en analyse van wat er grondig mis is met millennials, door een ambivalente dertiger, met veel autobiografische details.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.