Ontwenning : over alcohol, bedwelming en herstel
Leslie Jamison
Leslie Jamison (Auteur), Pon Ruiter (Vertaler), Marianne Palm (Vertaler), Aad Janssen (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Hollands Diep, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : JAMI |
Alexandra De Vos
rt/aa/06 m
De grote Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges schreef ooit een klein verhaal, niet meer dan een paragraaf. In 'Over wetenschappelijke nauwkeurigheid' vertelde hij van een keizerrijk dat een exacte wereldkaart had vervaardigd. Die kaart was eerst zo groot geweest als een stad, dan zo groot als een werelddeel, maar helemaal exact was de kaart pas toen ze zo groot was als de wereld zélf, zodat alle punten op de kaart perfect samenvielen met de werkelijke topografie. Zo'n kaart kan buiten een Borges-verhaal niet bestaan, beseffen we. Ze zou de hele wereld innemen.
Zo is het ook met journalistiek en met essays die pretenderen diezelfde wereld - in al haar acute werkelijkheid - weer te geven. Hoe kan je recht doen aan alles, aan iedereen? Elk gezichtspunt, elke mening is een verenging van de ervaring. Elke geschreven bladzijde is een verkleining, en dus een leugen. Essayiste Leslie Jamison (36) weet dat maar al te goed. De Amerikaanse, die door kwaliteitskranten 'de stem van een generatie' genoemd wordt, werd al vergeleken met iconen als Joan Didion en Susan Sontag.
Maar Jamison heeft niet de cool van die beroemde dames, en ze wil die ook niet hebben. Zij wil haar empathie bewaren, haar verwondering over een wereld zo eindeloos als de kaart van Borges. Want dat is voor haar het leven: een wereldkaart waarop verhaallijnen elkaar kruisen, waarop mensen met al hun trauma's en verlangens elkaar even aanraken, om dan weer te botsen en af te ketsen. Wat rest is een soort eenzaamheid, roepen in de leegte. En Jamison heeft een recept om daarmee om te gaan: 'Kijken, en dan blìjven kijken, niet je blik afwenden zodra je hebt wat je wilde hebben.'
Gebroken hart
Maak écht contact, betoogt Jamison, en laat mensen het verhaal dat je al voor hen geschreven had ondermijnen. Want dat zullen ze. De wereld zet je op het verkeerde been, zeggen de verzamelde essays van Laat het schreeuwen, laat het branden. Zo is er de eenzame walvis uit '52 Blue', een mannetje dat helemaal alleen tussen Alaska en Mexico pendelt. Zijn lied, dat met 52 hertz veel hoger klinkt dan dat van zijn soortgenoten, wordt door geen vrouwtjeswalvis gehoord. Dat zingen in de leegte grijpt duizenden mensen aan, die zich om hoogstpersoonlijke redenen met het dier identificeren - mensen met een gebroken hart, doven, zieken, mensen die chronisch anders zijn. Het walvissenlied wordt 'een soort seismograaf van het sentiment' dankzij de vele verhaallijnen die erin verweven zitten: 'vervreemding en vastberadenheid, autonomie en verlangen; niet alleen een mislukte poging om te communiceren, maar ook een koppig volhouden, ondanks die mislukking.' De walvis blijft zingen, de mensen blijven luisteren, in een gedeelde eenzaamheid.
Ook James Agee bleef ooit vol aandacht kijken en luisteren, in een beroemd geworden boek over de ellende van een arm boerengezin uit de jaren 30, Let us now praise famous men. Agee documenteerde maandenlang het dagelijks leven in een hutje in het Diepe Zuiden. Hij wantrouwde zijn eigen journalistieke methodes, voelde zich schuldig over zijn bevoorrechte positie als schrijver. Hij durfde zijn gastgezin nauwelijks in de ogen te kijken.
Toch, schrijft Jamison in het titelessay, 'wil hij hun eten eten en in hun bed slapen. Hij wil hen leren kennen en hen begrijpen en hen verklaren, door hen liefgehad worden en hen op zijn beurt liefhebben, en af en toe wil hij zelfs de liefde met hen bedrijven'. Haar ontroering maakt het duidelijk: Agee is een zielsverwant, een inspiratiebron.
Want empathie en liefde, daar draait het ook om bij Jamison - liefde zonder ironie, zonder postmoderne voetnoten. Liefde voor alles wat hoon opwekt, zoals een gezin dat gelooft dat hun zoon in een vorig leven een marinier was ('We vertellen onszelf verhalen om terug te keren tot het leven'). Liefde voor de nepschoonheid van Vegas, 'een underdog in de grote smaakspelen'. Liefde voor de afwezige mannen - een hertrouwde vader en twee broers - waar Jamison mee opgroeide, ook al voelde ze in hun onverschilligheid 'het volle gewicht van verraad.' Nooit zou zij even belangrijk zijn voor hen als zij voor haar.
Afwezige vaders
In het essay 'De lange wacht' legt ze het Portugese begrip saudade uit als 'niet een verlangen naar wat je bent kwijtgeraakt, maar naar wat je nooit hebt gehad'. In 'Repetities' is Jamison te gast op het bruiloftsfeest van haar broer en steekt die saudade snikkend de kop op: 'Je ziet je vriend praten met het meisje bij de kaastafel en de wijn in je wil vechten, en de wijn in je denkt: jij zult nooit zo van me houden als ik van je verlang.' Er loopt een rechte lijn van afwezige vaders en broers naar teleurstellende vriendjes.
En er loopt een rechte lijn van haar vaders ontrouw naar het gemak waarmee Jamison haar lievere vriendjes bedriegt. Jamison zit vast in een verhaallijn, die van klein meisje dat hunkert naar ongrijpbare mannen. 'Ik verlangde geen aanwezigheid meer, ik had vaak geen idee wat ik moest doen met mannen die bleven plakken.' Haar saudade wordt een 'Verlangen naar het Verlangen'. De verhaallijnen op haar wereldkaart lopen dood, ze botst en ketst wat af.
Pas in de laatste essays van de bundel komt daar een eind aan, als ze haar echtgenoot - een weduwnaar met dochtertje - ontmoet, en met hem een eigen baby krijgt. Het is een liefde ingeperkt door ouderschap en trauma, door 'de lange schaduw van verlies', maar er wordt ook wat afgelachen op futons met te kleine dekens, er wordt gekust naast een poppenhuis. Het is gewoon en gesetteld, 'een ervaring van liefde die geen van de scenario's volgde waar ik mijn hele leven naar gesnakt had.' Als Jamison het 'Museum van Gebroken Harten' bezoekt - een echt bestaand geval in Servië, waar de artefacten van voorbije liefdes tentoon worden gesteld - hoopt ze dat zij en haar man er nooit terecht zullen komen. Zij is zwanger, veel verhaallijnen op haar wereldkaart zijn verdwenen in de mist der tijd maar wat er overblijft is zwanger van mogelijkheden.
James Agee schreef over zijn vrees dat journalistiek een 'onanistische verspilling' is en Jamison echoot hem in deze essays. Zij wil ertoe doen, ze wil luisteren en kijken en de afstand tussen het eigen leven en dat van anderen verkleinen: 'Niet dat je kunt doen alsof hij is overbrugd, maar je kunt wel de overkant zien.' Gerichte aandacht is de definitie van liefde.
Het zou geweldig zijn als ze daarbij ook gezegend was met de gebalde lyrische stijl van Agee, maar dit vogeltje zingt anders: bedachtzaam, cerebraal, met veel grijstinten tussen het wit en het zwart. Jamisons teksten zijn een mooi voorbeeld van de longform, het lang uitwaaierende essay dat je geregeld tegenkomt in bladen als The New Yorker en The New York Times. Gebundeld tot een boek vallen ze uit hun natuurlijke habitat, maar ook zo trekken ze hun verhaallijnen door de wereld - zoals wijze, bedachtzame huisjesslakken hun slijmsporen trekken, of walvissen hun misthoornlied. Zingen in de leegte, dat kan Jamison als de beste.
Vertaald door Pon Ruiter, Aad Janssen en Marianne Palm, Hollands Diep, 286 blz., 21,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Make it scream, make it burn'
Roderik Six
rt/aa/18 m
Bestaan er sprookjes over lieve stiefmoeders? Goeie vraag, en eentje die de Amerikaanse auteur Leslie Jamison zich stelt nu ze er zelf een is. Haar nieuwe man is weduwnaar en nu moet Jamison optornen tegen een spook en het hart van de kleine Lily veroveren zonder de herinnering aan haar biologische moeder te schenden. Dat wordt spitsroeden lopen. Zesjarige meisjes zijn schattig, maar ook heel kieskeurig als het om prinsessenpoppen gaat. Dus piekert Jamison zich in een Disneywinkel suf over een geschikt geschenk – die uit Frozen, of toch maar die uit Belle en het Beest ? Terwijl ze langs de rekken strest, denkt Jamison na over het stigma dat stiefmoeders dragen. Waarom zijn het altijd halve heksen en geborneerde feeksen? Als schrijfster zoekt ze het antwoord in de wereldliteratuur, in de originele sprookjes van Grimm en in de stationsromannetjes die huismoeders dienden te lezen. Dat levert een boeiend essay op. Zo zal blijken dat tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog stiefmoeders opgehemeld werden en er IJslandse sprookjes bestaan die stiefmoeders niet stiefmoederlijk behandelen.
Haar vorige essaybundel Ontwenning had Jamison rond haar alcoholverslaving opgebouwd, deze keer neemt Jamison kleine alledaagsheden als vertrekpunt voor haar denkstukken. Waarom heeft één bepaalde blauwe vinvis een eigen twitteraccount? Wat doe je met dat gitaarelement van je ex-vriend: weggooien of bijhouden als souvenir? Hoe raakt een onbekende fotografe zo bezeten van een Mexicaans gezin dat ze er decennialang kiekjes van neemt? Wie zit er in godsnaam nog op Second Life ?
Het afkicken en de liefde hebben Jamison duidelijk deugd gedaan. In Ontwenning durfde ze zich al eens te wentelen in zelfmedelijden, nu is haar blik scherper. Als we al een minpunt moeten aanhalen, is het haar gedweep met Joan Didion en Susan Sontag – voortreffelijke essayisten maar niet bijster origineel om weeral eens Sontag boven te halen om een foto te interpreteren. Kleinzielig van ons, maar ook daar heeft Jamison een essay over geschreven: in ‘Onderbroken reis’ vertelt ze over een lastige medepassagier en hoe ze die jengelende vrouw eerst blindelings haat maar haar kleinzerige woede dan omturnt in compassie. ‘Zo laten we de sterren oplichten, door ons gewone, lastige lichaam in de strijd te werpen als andere lastige lichamen ons nodig hebben.’ Of hoe een stiefmoeder gul literaire parels kan rondstrooien.
****
Hollands Diep (oorspronkelijke titel: Make It Scream, Make It Burn), 286 blz., € 21,99.
Anneke van Ammelrooy
Leslie Jamison is in de VS inmiddels een bekend essayiste en journaliste. Deze meer journalistieke bundel vertrekt niet van tamelijk abstracte vragen die iemand zich stelt en waarop voor zover bekend nog niemand een afdoend antwoord heeft gegeven. De vragen worden hier vooral gesteld tijdens of naar aanleiding van onderzoek naar: een fenomeen dat Jamison intrigeert (het internetplatform Second Life, de walvis 52 Blue), een tentoonstelling (het Museum van Verbroken Relaties in Zagreb), een voormalig oorlogsgebied (Sri Lanka), een boek dat een mijlpaal was voor het schrijven over arme mensen (het titelessay, over het boek Let Us Now Praise Famous Men van James Agee). Het zijn vragen die ook bij de lezer zouden kunnen opkomen zodra men zich ook maar een beetje voor het onderwerp interesseert. De lezer beweegt mee met Jamison, die als essayist eerder aan George Orwell en Chistopher Higgins doet denken dan aan bijvoorbeeld Susan Sontag. Zoals bij Orwell is er niets te veel, is de taal onversierd, fris en helder en gaat het altijd om wat mensen met hun leven doen, Jamison zelf niet uitgezonderd. Geschreven in een superieure stijl, toegankelijk, over onderwerpen die veel lezers zullen interesseren.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.