Marie Antoinette : portret van een middelmatige vrouw
Stefan Zweig
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij IJzer, 2020 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : Groot-Brittannië 946 MARIA STUART |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Agathon, 1982 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : ZWEI |
Alexandra De Vos
i /un/20 j
Legenden en feiten, ze staan in de geschiedschrijving vaak op gespannen voet. Als de legende genoeg allure heeft, verkiezen we ze boven het vleugellamme proza van de werkelijkheid. De Weense Joodse schrijver Stefan Zweig (1881-1942) kon ervan meespreken. Als romantisch aangelegde jongeling dweepte hij met Mary Stuart, Queen of Scots (1542-1587). In de romans van Walter Scott was Mary een damsel in distress. Ze kwijnde weg in een sombere burcht te midden van een meer.
De devoot katholieke Mary staarde er naar de wouden van haar geliefde Schotland, betoverde vriend en vijand met haar schoonheid en slaagde erin te ontsnappen op een schuimbekkend paard. Op naar Engeland ging het, waar haar nicht, koningin Elisabeth, haar laaghartig zou verraden. Exit Mary, de noodlottige koningin.
Tot zover de legende. In een achteraflaatje liggen de documenten, de annalen en de kronieken, kortom, de feiten. 'En wanneer je later - rijper en wantrouwiger geworden - de waarheid achter de legende zoekt, doet deze misdadig nuchter aan, alsof je de inhoud van een gedicht in koud, dor proza giet.' Zo schrijft Zweig in zijn biografie van Mary Stuart. Want het onderwerp liet hem niet los en na Marie Antoinette (van wie zijn biografie vorig jaar opnieuw werd vertaald) wilde hij ook zijn romantische jeugdliefde recht doen. De zwierig schrijvende Zweig laat Maria Stuart (1935) nooit tot dor proza verworden, ook al laat hij weinig heel van de legende.
De prijs: de troon
Het verhaal van Mary begint als ze, zes dagen oud, tot koningin van Schotland gekroond wordt. Ze kan nog nauwelijks haar handjes bewegen als ze al de speelbal wordt van de internationale politiek. Haar moeder versjachert haar aan de Engelse koning als bruid voor zijn zoon, maar kiest dan toch voor de Franse dauphin. De zesjarige Mary wordt naar het Franse hof verscheept, waar koning Hendrik II zucht dat ze 'het meest perfecte kind is' dat hij ooit gezien heeft. Mary blinkt uit in alles wat een hofhouding belangrijk vindt - dansen, dichten, Latijnse opstellen schrijven - en trouwt op haar zestiende met de ziekelijke kroonprins. Als hij een jaar later sterft, komt er een einde aan haar verfijnde leventje.
De romantische blondine scheept weer in naar Schotland, op dat moment een 'tragisch, door duistere hartstochten verscheurd land'. De Schotse kastelen zijn primitief, de onderdanen zijn boeren en herders en een handvol clans en Lords. De clans twisten onderling, laten zich niets gelegen liggen aan een koningin. 'Iets heidens en barbaars leeft ongebroken in hun wilde zielen voort,' schrijft Zweig, 'onverschillig of zij zich katholiek of protestant noemen - naargelang het hen uitkomt.'
Bij Mary's aantreden heeft het calvinisme de wind in de zeilen - een 'leer tegen de kunst, tegen de vreugde', vol beeldenstormende haat en volkomen vreemd aan Mary's levenslustige karakter. In Engeland zit haar protestantse achternicht Elisabeth op de troon, maar Mary voert in haar vaandel ook de Engelse kroon, als katholieke troonpretendent en afstammelinge van Hendrik VII. Daar komt strijd van - een gespannen relatie die een kwarteeuw zal duren en waarin de twee vrouwen om elkaar heen draaien met getrokken klauwen, soms minzaam spinnend, soms loerend en dan weer hard uithalend. Elisabeth contra Mary, koningin versus koningin, maar ook reformatie tegen contrareformatie. En de prijs: de troon van Engeland.
Mary zal helaas de ene misstap na de andere begaan in een tijd die geen misstappen duldt. Ze trouwt met een Engelse fat, Lord Darnley, die haar met zijn kuren en arrogantie algauw gaat tegenstaan. Als hij uit jaloezie haar secretaris laat vermoorden en Mary hartstochtelijk verliefd wordt op de krijgshaftige Lord Bothwell, zien zij en Bothwell maar één oplossing: Darnley uitschakelen. 'Opdat bloed zich met bloed kan verenigen, moet er bloed vergoten worden.' Maar Mary is geen geboren moordenares en ze betaalt haar medeplichtigheid met een zenuwinzinking en zelfmoordneigingen. Ondertussen schrijft ze passionele sonnetten en brieven naar haar minnaar en laat ze een gezant weten dat 'ik hem in mijn ondergoed tot aan het eind van de wereld zou volgen.'
Dat eind van de wereld wordt Engeland. Nadat het paar door de Schotse clans van de troon verdreven is, valt Mary in handen van nicht Elisabeth, die haar rivale negentien jaar lang onder huisarrest plaatst tot ze haar in een moordcomplot laat lokken. De Queen of Scots wordt tot het schavot veroordeeld. De Engelse koningin is geen geboren misdadigster en het hoofd van een collega laten rollen valt haar zwaar. Terwijl Elisabeth zichzelf kwelt, bereidt Mary zich voor op 'een demonstratief sterven, een triomf op het allerlaatste ogenblik'.
Geen monsters
Met Mary's dood begint haar legende. In de jaren na haar overlijden worden eindeloos veel pogingen ondernomen om de Schotse vorstin van echtbreuk, moord en complotten vrij te spreken. Maar volgens Zweig is het bewijs onweerlegbaar. De schrijver zou geen humanist zijn als hij haar zwakheden niet met sympathie kon duiden. Als Freud-adept gaat hij ervan uit dat je van een hopeloos verliefde vrouw geen gezond oordeelsvermogen mag verwachten. 'Een door zijn hartstochten overweldigd mens naar morele maatstaven willen beoordelen, is even zinloos als een onweer ter verantwoording roepen of een vulkaan voor een rechtbank dagen.'
De biograaf schenkt zowel Mary als Elisabeth vergiffenis, geen van beiden waren monsters in het drama waarin ze de hoofdrollen speelden. Dat Zweig, hoe modern en kosmopolitisch ook, een man van zijn tijd was, blijkt uit zijn commentaar op de vrouwelijke psyche. Hoe Mary in haar hartstocht 'willoos geketend was aan haar geslacht', en hoe Mary en Elisabeth ondanks hun superieur intellect toch vrouwen blijven: 'Vijandschappen worden altijd achterbaks beslecht, in plaats van oprecht.' Zou het? Dat beetje seksisme kan je van Zweig wel dulden, omdat deze biografie leest als een meeslepende roman, als een vrouwelijke variant van Hamlet of een renaissanceversie van Wuthering Heights.
Zweig blijft de elegante schrijver die meevoelt met de bannelingen van de geschiedenis - omdat hijzelf ook een banneling was. Door het naziregime op de vlucht gejaagd eindigde hij in 1942 in Brazilië, even ontheemd en levensmoe als Mary. En ook Zweigs dood was een demonstratief sterven, zijn afscheidsbrief een aanklacht tegen Hitler.
Mary Stuart, een damsel in distress, en Stefan Zweig, een gentleman in nood , waren allebei het slachtoffer van hun eigen wrede eeuw. En samen laten ze een glans van poëzie, van Europese verfijning na.
Vertaald door Kees Goossens, IJzer, 432 blz., 29,50 €. Oorspronkelijke titel: 'Maria Stuart'.
Redactie
In het jaar waarin deze levensbeschrijving oorspronkelijk verscheen (1935) werd ze al in het Nederlands vertaald. Na nog diverse andere malen te zijn vertaald, is dit boek nog steeds de aandacht waard, zeker ook deze uitgave in een vertaling van Kees Goossens. Overeenkomstig zijn gewoonte maakte Stefan Zweig (1881-1942) een diepgaande studie van zijn onderwerp. Hij benaderde de problemen (in dit geval religieuze, politieke, juridische problemen en de tragiek in Maria's privéleven) met grote omzichtigheid. Deze grote meester in het biografische genre kan nog altijd een omvangrijk publiek boeien. Vertrouwdheid met de geschiedenis van Schotland en Engeland en van Maria Stuart (1542-1587) komt daarbij van pas. Met een katern illustraties.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.