Meisjesherinneringen
Annie Ernaux
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij De Arbeiderspers, copyright 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ERNA |
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, copyright 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ERNA |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, copyright 2020 |
VOLWASSENEN : ROMANS : ERNA |
Marijke Arijs
ob/kt/17 o
Vorige maand werd ze tachtig, maar Annie Ernaux is nog lang niet uitgeschreven. De Franse schrijfster tapt al een halve eeuw uit het autobiografische vaatje. Niet dat de belevenissen van een kruideniersdochter uit een Normandisch stadje nu zo wereldschokkend zijn, maar zij weet er steevast een originele draai aan te geven. Neem nu De jaren, een roman uit 2008 die eindelijk in het Nederlands is vertaald. Deze 'collectieve autobiografie' is een terugblik op een vrouwenleven, ingebed in de bredere sociale en historische context. Het boek vertelt het verhaal van een individu en van een generatie, want een mensenleven staat nu eenmaal niet los van de maatschappij.
Dertig jaar heeft Ernaux op deze totaalroman gebroed en het resultaat mag er zijn. De jaren is het onbetwiste hoogtepunt van haar oeuvre. De titel is allicht geïnspireerd door The years van Virginia Woolf en het idee kreeg vaste vorm door een schilderij van Dorothea Tanning. Birthday, de afbeelding van een vrouw met achter haar een wijkend perspectief van halfopen deuren, leek de schrijfster een geschikte metafoor voor deze literaire oefening. Het moest een boek worden in de trant van Une vie van Maupassant, waarin het verstrijken van de tijd voelbaar wordt gemaakt, maar Marcel Proust komt ook even om het hoekje kijken, al schrijft Ernaux oneindig veel soberder dan de schrijver van A la recherche du temps perdu. Haar zoektocht naar de verloren tijd verloopt vooral via materiële dingen. Zo probeert ze greep te krijgen op haar doortocht op aarde en de jaren die haar zijn toegemeten.
'Alle beelden zullen verdwijnen', zo luidt de openingszin. De dood wist alles in één klap uit en dus moeten we zien te redden wat er te redden valt. Ernaux scrolt door haar persoonlijke arsenaal aan herinneringen, slaat er haar dagboeken op na en haalt haar collectie familiekiekjes tevoorschijn. Het onverbiddelijke verglijden van de tijd wordt gevangen in een twaalftal foto's, Super 8-filmpjes en videotapes van Annie als baby, scholiere, studente, echtgenote, moeder, lerares en auteur, 'ter documentatie van de achtereenvolgende lichamelijke vormen en maatschappelijke posities van wie ze was'. Haar kinderjaren speelden zich af in de nadagen van de oorlog, toen de maatschappij nog overzichtelijk was verdeeld in rangen en standen en er een onverwoestbaar vooruitgangsgeloof heerste.
Versnelde film
Maar De jaren is meer dan het levensverhaal van een meisje uit een bescheiden middenstandersgezin dat opgroeit op het puin van de Tweede Wereldoorlog, zich aan haar milieu ontworstelt en zich ontpopt als een schrijfster met een scherp politiek en sociaal bewustzijn. Het proza van Annie Ernaux heeft altijd een forse feministische en sociologische inslag gehad en de verhouding tussen de seksen en de verhouding tussen maatschappelijke klassen, haar twee grote thema's, komen hier eens te meer naadloos samen. De gebeurtenissen flitsen voorbij als in een versneld afgedraaide film, van de wederopbouw over de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog, mei 68 en de Koude Oorlog tot de pro-abortusmanifestaties en de anticonceptiepil, die de seksuele bevrijding inluidde. Wat niet wegneemt dat seks nog lang een bron van schaamte zou blijven en meisjes nog een hele poos zouden worden afgerekend op hun seksuele fatsoen.
Ernaux houdt de blik strak op de buitenwereld gericht, heeft haar ogen niet in haar zak en probeert de vinger te leggen op de realiteit van een tijdperk, maar hoe verbeeld je het verstrijken van de historische tijd en het strikt persoonlijke, hoe laat je het fresco van ruim zestig jaar geschiedenis samenvallen met de zoektocht van een vrouw? Het vernieuwende bestaat in de manier waarop het individuele met het collectieve wordt verbonden. Het woordje 'ik' komt in deze autobiografie niet één keer voor. Met de persoonlijke voornaamwoorden 'zij', 'wij', 'je' en 'men' houdt de schrijfster zichzelf op een veilige afstand. Zo creëert ze een bizar 'palimpsestgevoel', het gevoel dat heden en verleden overlappen.
Schrijven is voor Ernaux geen zuiver esthetische kwestie, maar een strijdmiddel, een politieke daad. Soms bedrijft ze meer sociologie dan literatuur, maar De jaren is een fenomenale literaire krachttoer. Deze duizelingwekkende geschiedenis van een tijd en van een leven is een indrukwekkende manier om iets te 'redden van de tijd waar we nooit meer zullen zijn'.
Vertaald door Rokus Hofstede, De Arbeiderspers, 240 blz., 21,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Les années'.
Wineke De Boer
ob/kt/31 o
Twaalf jaar geleden verscheen Les années van Annie Ernaux (1940). Het magnum opus waarvoor al haar voorgaande werken, een twintigtal in veertig jaar schrijverschap, in zekere zin de etappes vormen. Hoewel Les années geen enkele grote Franse literaire prijs krijgt, wordt de Engelse vertaling, die tien jaar later uitkomt, genomineerd voor de Man Booker International Prize. Nu is het boek in prachtig Nederlands te lezen.
Ernaux debuteert in de jaren zeventig en vindt haar eigen, unieke stijl in haar vierde boek, La place uit 1984 (De plek, 1985) dat wordt bekroond met de Prix Renaudot. Het betekent haar doorbraak, ook internationaal. Ze verzint niets. Voor haar teksten ontleedt ze haar eigen leven, met name de pijnlijke, schaamtevolle gebeurtenissen. Het resultaat van die zoektocht door haar geheugen schrijft ze op, zonder verfraaiingen.
Tot aan Les années wordt er in de Franse pers op zijn best schamper gedaan over 'die lerares uit de provincie'. Terwijl haar boeken populair zijn onder 'gewone' lezers en academici (in Frankrijk maar ook in de Verenigde Staten worden scripties, proefschriften en colloquia aan Ernaux gewijd) en zijn vertaald in 36 talen, wordt haar baanbrekende werk vooral in de rechtse pers 'schaamteloos' en 'armzalig' genoemd.
De kritiek is verstomd. Al halverwege de jaren tachtig, tijdens het schrijven van La place, krijgt Ernaux het idee voor een boek dat ambitieuzer zou worden dan al haar andere. Het duurt tot in de jaren negentig voordat ze de juiste vorm vindt. Een vorm waarin ze verslag kan doen van de veranderende wereld én van zichzelf in die wereld. Geen autobiografie en geen socialegeschiedenisles, maar een 'autosociobiografie': een boek waarin ze vastlegt hoe de tijd zijn weerslag heeft op een vrouw, Annie Ernaux, die is geboren in een Normandisch provinciestadje aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Aan de hand van foto's van zichzelf beschrijft ze het kind en de vrouw die ze was. Zonder de foto's in haar boek af te drukken (die laat ze aan de verbeelding van de lezer over) en zonder het woordje 'ik' te gebruiken. Het kind uit de jaren veertig bestaat immers niet meer. Net zomin als het meisje van 14, met de ballerina's en het haar in de krul.
Ernaux herinnert zich de kleding van het meisje: de rok is een vermaakte jurk, de trui is gebreid door een buurvrouw, haar sokjes doet ze uit zodra ze buiten is. Ze herinnert zich de films die ze in die tijd ziet (La strada, Le défroqué), de films waar ze niet naartoe mag (Les enfants de l'amour, The Rains of Ranchipur), jongens aan wie ze constant denkt, het masturberen in bed. Ze herinnert zich nieuwsfeiten als de grote treinstaking van 1953, de dood van Stalin waarover ze op de radio hoort, de overstromingen in Nederland.
Ze gaat verder, dompelt zichzelf en de lezer onder in de sfeer van toen. Van de jaren veertig en vijftig herinnert ze zich 'vooruitgang', een concept dat voor de oorlog nauwelijks aan de orde was. Peren 'op siroop' zijn chiquer dan die uit de tuin. Reclames op de radio voor nieuwe producten die het leven makkelijker moeten maken. Colgate-tandpasta, Chantelle-step-ins. Er is nu stromend water in de keuken. De uitdrukking 'je moet met je tijd meegaan' komt in zwang.
Vooruitgang is ook wat het verschil tussen sociale klassen nog groter maakt. Al eind jaren veertig hoort ze zeggen: 'De tijd waarin we leven, is niet voor iedereen hetzelfde.' De Annie Ernaux van 17, die als eerste uit de familie gaat studeren, beseft maar al te goed dat het bij haar thuis (geen badkamer of wc en al helemaal geen televisie of auto) anders is dan bij haar klasgenootjes op het lyceum: 'Al haar energie was erop gericht om 'niet uit de toon' te vallen.'
Klassenongelijkheid is bepalend geweest in Ernaux' leven en was een van haar grootste drijfveren om schrijver te worden. Al op haar 20ste noteert ze in haar dagboek: 'Ik zal schrijven om mij op mijn ras te wreken.' De andere is er voor haar onlosmakelijk mee verbonden: de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen.
Ze groeide op in een tijd dat voor meisjes één ding het allerbelangrijkst was, belangrijker dan een opleiding of een baan: maagdelijkheid. Die hing samen met 'tal van onbespreekbare dingen, die alleen volwassenen werden geacht te weten'. De maatschappelijke fixatie op maagdelijkheid en de pech die je kon hebben om toch zwanger te raken zetten meisjes bij voorbaat op achterstand. Annie Ernaux heeft zich daar niet bij neergelegd. Ook de denigrerende opmerkingen in de pers heeft ze doorstaan.
In De jaren beschrijft ze voor elke periode, tot in de vroege jaren nul, foto's, nieuwsfeiten en herinneringen aan wat haar op dat moment bezighield. En steeds lukt het haar om ook het gevoel van die tijd weer te geven, en hoe haar eigen gevoel soms afweek van wat er in de wereld speelde. (Van mei 1968 herinnert ze zich het uitgestorven Gare du Nord, het volle boodschappenkarretje omdat ze bang was dat de winkels niet meer bevoorraad zouden worden.)
Haar werkwijze legt ze uit in het boek: ze gaat uit van een stilstaand beeld in haar herinnering, 'waarvan ze door een inspanning van haar kritische bewustzijn een voor een de afzonderlijke bestanddelen naar boven kan halen - gewoonten, gebaren, uitspraken enzovoorts'. Zo vindt ze 'een veelomvattend collectief gevoel terug, waar haar bewustzijn, haar hele wezen in is opgenomen'. Omgekeerd heeft zij ook gefungeerd als opnameapparaat dat nu, bladzij voor bladzij, zijn informatie prijsgeeft. Dit boek openslaan is alsof je op 'afspelen' drukt.
De jaren is niet alleen een lange neus naar iedereen die Ernaux' capaciteiten ooit in twijfel trok, maar ook een boek waarmee ze zichzelf overstijgt. Het is particulier en universeel tegelijk, iets dat maar één keer kan worden gemaakt. Annie Ernaux heeft een bijna onmenselijke taak op zich genomen met het schrijven ervan, en het resultaat is glorieus. Ze wilde 'iets redden van de tijd waar we nooit meer zullen zijn'. Het is haar gelukt.
*****
Uit het Frans vertaald door Rokus Hofstede. De Arbeiderspers; 229 pagina's; € 21,99.
Naar gegevens van R. Olsthoorn-Zoutendijk
Aan de hand van oude foto's beschrijft de auteur de culturele, sociale en politieke ontwikkelingen binnen de Franse maatschappij over een periode van zestig jaar, en wel vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot het eerste decennium van dit millennium. Hoewel het duidelijk een op het eigen leven en de persoonlijke belevenissen van de auteur gebaseerde kroniek is, schrijft ze overwegend in de derde persoon. Dit om aan te geven dat haar herinneringen, hoe persoonlijk ook, in feite onderdeel vormen van het Franse collectieve geheugen. Er komt een scala van - met name - Franse bekendheden en gebeurtenissen voorbij. Daarnaast komen de presidentschappen van De Gaulle en Mitterrand, de ontwikkeling van de positie van de vrouw, de studentenopstand van 1968 en de jaren zeventig toen Ernaux zelf een jonge vrouw was ruim aan bod. Zeker voor de wat oudere lezer weet Annie Ernaux (1940) de tijdsspanne beeldend op te roepen, maar de vele opsommingen halen soms de vaart uit het verhaal. Onderscheiden met diverse Franse literaire prijzen.
Ger Leppers
ob/kt/10 o
Annie Ernaux (80) is al decennia een niet weg te denken stem in de Franse literatuur. Ze heeft een onmiskenbaar eigen, direct geluid en schrijft gestaag door aan een omvangrijk, geëngageerd, autobiografisch oeuvre dat vanaf het begin voor een aanzienlijk deel in het Nederlands is vertaald.
Haar boeken hebben niet alleen een literair, maar ook een sociologisch en geschiedkundig belang doordat haar eigen, intens geleefde leven de ontwikkeling van de tijdgeest onontkoombaar weerspiegelt. Ze is op en top een kind van de trente glorieuses, de dertig jaar van economische bloei die volgden op het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Ernaux groeide op in een arbeidersmilieu in Normandië. Haar ouders werkten zich op tot kleine middenstanders en hadden zij een café annex kruidenierswinkel. In de bekroonde roman De plek uit 1983 vertelt de schrijver op sobere wijze over deze bescheiden carrière van haar vader.
Via de klassieke weg van het onderwijs werkte Ernaux zich omhoog tot docent, ze onderging een clandestiene abortus die ze indringend beschreef in Het voorval (2000), trouwde, scheidde. Sedert 1974 doet ze van haar wedervaren verslag in een onopgesmukte stijl, rechttoe-rechtaan.
Die 'onverzorgde' stijl is haar door de kritiek regelmatig verweten en nagedragen als een vorm van miserabilisme, maar in universitaire kringen werd haar werk van meet af aan gewaardeerd, vanwege het scherpe beeld dat de schrijfster gaf van het leven van een deel van Frankrijk dat er tot dan toe in de literatuur enigszins bekaaid van af was gekomen. De universiteit van Cergy-Pontoise kende haar in 2014 een eredoctoraat toe.
Het is daarom vreemd dat we zo lang hebben moeten wachten op een vertaling van De jaren. Het boek verscheen al in 2008 en werd in Frankrijk en Italië met ettelijke prijzen bekroond. Juist dit werk wordt regelmatig genoemd als haar sterkste en belangrijkste publicatie.
De jaren trok vooral de aandacht omdat het een verfrissende nieuwe aanpak bood van het genre van de autobiografie. Dankzij een verruiming van haar thematiek brak de schrijfster met De jaren uit de progressief-feministische hoek door naar een veel breder publiek.
Panoramische blik
Ditmaal beschrijft Annie Ernaux niet, zoals vaak, een beslissend moment uit haar leven, maar bestrijkt ze dat leven met een panoramische blik van begin tot eind. Ze bekijkt haar leven als de weerspiegeling van het wedervaren van haar generatie. De schrijfster nam zich voor om de gebeurtenissen deze keer met meer afstand te beschrijven en schrijft over zichzelf in de derde persoon.
Op de laatste pagina's vertelt ze wat haar voor ogen stond: "Ze weet niet wat ze zoekt in dat soort inventarisaties, misschien wil ze door het vergaren van herinnerde voorwerpen opnieuw worden wie ze op dat en dat tijdstip was. Ze zou die veelsoortige, onderling gescheiden en dissonerende beelden bijeen willen brengen met de leidraad van een verhaal, dat van haar leven, vanaf haar geboorte tijdens de Tweede Wereldoorlog tot aan de huidige dag. Het leven van één bijzonder iemand, maar dat ook opgenomen is in de beweging van een generatie." >>
>> De plannen voor dit ambitieuze boek begonnen te rijpen in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Twintig jaar lang maakte ze aantekeningen, maar ze heeft lang gezocht naar de meest passende vorm.
Die heeft Annie Ernaux gevonden. Aan de hand van beschrijvingen van foto's en videobanden uit opeenvolgende periodes van haar leven, waaruit zij de meest markante gebeurtenissen vermeldt, maar steeds in tamelijk algemene termen, schetst ze hoe indertijd de ontwikkelingen in de maatschappij verliepen, wat de heersende opvattingen waren en hoe die steeds veranderden. Wat de gemiddelde Fransman belangrijk vond, welke politieke en andere gebeurtenissen de mensen bezighielden.
Maar ook de boeken die men las en meer banale dingen, zoals de televisieprogramma's die men bekeek, de liedjes die in de mode waren, de films die je gezien moest hebben, de reclames op radio en televisie en de kleren die men droeg en het eten dat men bij voorkeur at.
Al die honderden feilloos getroffen details waarvan de herinneringen met velen gedeeld worden, laten er geen twijfel over bestaan dat Ernaux de ambitie heeft om namens haar generatie te spreken.
temperament
Bijna onontkoombaar denkt de lezer van De jaren aan het werk van Ernaux' landgenoot Georges Pérec, die er ook slag van had dergelijke karakteristieke inventarisaties op te stellen, maar het temperament van Ernaux. brengt haar tot een subjectievere en ook intensere, meer bewogen weergave van de sfeer van die dagen.
Het gevoel van die tijd overvalt de lezer regelmatig. Wat Annie Ernaux nastreeft - en waar ze in dit boek bewonderenswaardig in slaagt - is een soort mentaliteitsgeschiedenis te schrijven, het relaas van de ontwikkeling, over een periode van meer dan een halve eeuw.
Ze geeft vorm aan dat enigszins diffuse begrip 'het collectief bewustzijn' dat zich, gaandeweg achter de stroom van herinneringen begint af te tekenen.
Heel mooi laat Ernaux zien hoe in de loop van al die jaren de veranderingen elkaar steeds sneller (maar toch vrijwel steeds sluipenderwijs) opvolgen en hoe in onze tijd, anders dan vroeger toen zoveel leek vast te liggen, verandering is uitgegroeid tot een waarde op zichzelf.
Menselijke metaalmoeheid
Parallel hieraan raakt haar personage, zeker nadat in de jaren negentig het neoliberalisme de totale vermarkting van het bestaan in gang zette, in de greep van teleurstelling. Ze begin te lijden aan wat Simon Carmiggelt ooit treffend omschreef als 'een soort menselijke vorm van metaalmoeheid'.
Haar leven vertraagt geleidelijk aan meer en meer. De idealen waarvoor ze vocht zijn weliswaar deels verwezenlijkt, maar voor een ander deel alweer op weg naar de mestvaalt der geschiedenis. Met het klimmen der jaren slinkt het optimisme, de resignatie groeit. Je wordt je er sterker van bewust dat tijdelijkheid en vergankelijkheid alles beheersen.
Kritiek was er vroeger wel op Ernaux' zelfmedelijden en op haar niet erg verzorgde Frans. Niets van dat alles in De jaren, dat strak in het pak zit en in een prachtige, verzorgde stijl is gegoten.
Vert. Rokus Hofstede. Arbeiderspers; 240 blz. € 21,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.