Het verboden boek : Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme
Ewoud Kieft
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KIEF |
Maria Vlaar
us/ug/01 a
Ewoud Kieft (43) laat in zijn eerste roman De onvolmaakten onze mogelijke toekomst over veertig jaar zien. In de Lage Landen anno 2060 is de kloof tussen de haves en de havenots dieper dan ooit, maar wordt de samenleving gladgestreken door een optimistische ideologie waarin persoonlijke ontplooiing en gezondheid vooropstaan. In Kiefts sciencefictionscenario wordt die visie vertolkt door Gena, een artificiële intelligentie die via een oortje en lenzen direct op je oogbol voortdurend met je in gesprek gaat en beelden toont, maar ook je eten bestelt en dates regelt. Er is wel een basisvorm van privacy, maar Gena kan die omzeilen zodra er iets gevaarlijks gebeurt. Wat gevaar is, bepaalt zij zelf, op basis van algoritmes. Zo onderbreekt ze een vrijpartij tussen hoofdpersoon Cas en zijn vriendin in de duinen, omdat er zand in haar vagina kan komen, met alle ontstekingsgevaar van dien.
Mag er dan helemaal niks meer tegenwoordig? Cas leeft in een overbeschermde wereld en Gena is daarvan het gezicht. Kieft heeft Gena een vrouwelijke identiteit gegeven, als je daarvan al kunt spreken bij een applicatie. Ze is opvoeder, beschermer, therapeut en coach ineen: eigenlijk dus een bemoeial van een moeder, die helaas altijd gelijk heeft.
Kieft heeft een gewiekste keuze gemaakt door het verhaal grotendeels te laten vertellen door de zalvende stem van Gena met haar goede bedoelingen. Dat geeft een mooi gelaagd perspectief, met als nadeel dat andere personages dan Cas schimmig blijven. De schrijver blinkt vooral uit in de gedetailleerde beschrijving van de wereld rondom de angstige jongeman, die het liefst zijn tijd verdoet met de spelsimulatie 'Battle of Brothers' waarin de Tweede Wereldoorlog wordt nagespeeld door superhelden. Veganistisch vlees wordt thuis geprint, onderwijs online met avatars gegeven, alle materialen worden in kringloop hergebruikt, multiraciale vrouwen werken in overalls in coöperaties (afspiegelingen van kibboets en kolchoz) en de meeste mensen leven in 'Hutongs', toekomstige sloppenwijken.
Baudet c.s.
Cas komt, ondanks zijn slappe karakter, in opstand tegen Gena's controledrift en ontpopt zich tot een moderne Orestes, de Griekse moedermoordenaar. Het 'roofdier ontwaakt', schrijft Kieft ietwat clichématig.
Cas sluit zich aan bij de mannen die zichzelf buiten de orde hebben geplaatst. Zij verlangen terug naar de tijd dat er nog onbekommerd gezopen, gerookt, geneukt en drugs gebruikt kon worden: de twintigste eeuw. De Onvolmaakten worden ze genoemd, omdat ze door het heersende systeem verworpen zijn, en zelfs gevaarlijk kunnen worden. Het lijken alt-right-jongeren veertig jaar na dato. Ze koketteren met de Griekse heilstaat Atlantis, denken 'ooit waren we adelaars' en noemen vrouwen 'sletjes'. Ze hebben geen politieke inzichten, het gaat ze om de cultuurstrijd zoals die door Thierry Baudet c.s. wordt aangewakkerd en die de 'lone wolfs' voedt.
Kiefts roman is eerder satire dan sciencefiction. Hij neemt de huidige samenleving op de korrel door zo'n beetje alle hedendaagse thema's als privacy, evenementencultuur, klimaatverandering, euthanasie, geloof in complottheorieën, gender, veganisme en nadruk op fitheid en gezondheid door te trekken naar een toekomst waarin de hipsters van nu het voor het zeggen hebben. Hij schetst hoe beklemmend de mengeling van postmodern communisme en neoliberalisme in een feminiene samenleving is voor een 'wat wankele persoonlijkheid' als Cas.
Op dit punt in de roman trekt Kieft de zevenmijlslaarzen aan om uit te komen waar hij wil. De vrijheid waarnaar de mannen verlangen heeft immers nooit bestaan. Het is de literaire romantiek van 'mannelijkheid', zoals Hemingway, Majakovski en Bukowski die belichamen, schrijvers die door de Onvolmaakten worden geciteerd. Het is jammer dat Kieft de paradox van het begrip 'vrijheid' niet onderzoekt in zijn roman. Is een alcoholist, zelfmoordenaar of drugsverslaafde vrijer dan een yoga-adept die op dringend advies van de overheid niet rookt? Is een overheid die vergeten groenten stimuleert dwingender dan een overheid die de vleesindustrie subsidieert?
Ewoud Kieft is historicus; hij is gefascineerd door het 'oeroude instinct' dat de 'lokroep van de catastrofe' oproept. Dat de kwetsbare Cas zich laat verleiden door die lokroep, wil je nog wel geloven, maar dat hij zich ontpopt tot leider overtuigt niet.
De Bezige Bij, 336 blz., 23,99 € (e-boek 7,99 €).
Karin van Wylick
Het is de tweede helft van de 21ste eeuw. Mensen leven vreedzaam samen, in welvaart en goede gezondheid. Goed nieuws. Ware het niet dat vrijheid een andere dimensie heeft gekregen. Elk mens heeft een eigen Gena. Een algoritme, een specifiek op maat ontworpen applicatie. Een kunstmatige, persoonlijk begeleider die bepaald wanneer je sport, wat je eet en wanneer en met wie je vrijt. De Gena kan echter niet alle gedachten van haar mens Cas lezen en ook niet zijn gevoelens herkennen. Dat is een probleem. Want Cas verdwijnt. Het verhaal word door de Gena van Cas verteld aan de raad van toezicht. Wát er precies is gebeurd en wat Cas zo bedreigend maakt, wordt voorzichtig onthuld en blijft spannend tot het einde. Vanaf de eerste pagina’s mag de lezer meedenken en -voelen. Niet alleen over Cas’ lot maar ook over de samenleving waarin hij leeft – een heilstaat met verregaande, controlerende trekjes. Een markant, spannend en intrigerend romandebuut.
Rob Schouten
i /un/27 j
Sciencefictionromans hebben iets spannends, omdat ze je confronteren met het onbekende, en als ze dan ook nog eens goed gemaakt zijn, met de juiste mix van vanzelfsprekendheid en vervreemding, heb je ook nog kans op iets van literaire waarde. 'De onvolmaakten' van Ewout Kieft is zo'n boek.
Kieft, historicus, schreef onlangs in NRC een artikel waarin hij opriep om na de coronacrisis naar kunstenaars te kijken voor inspiratie voor een nieuwe wereld. Hun speelsheid zou onze wereld goed doen (ik vat het even op mijn manier samen), maar concrete plannen lanceerde hij er niet in. Misschien moeten we 'De onvolmaakten' lezen als zijn potentiële script voor de toekomst.
Aan het woord is Gena, een personal coaching tool, die is toegevoegd aan de mens Cas. In feite fungeert ze als een soort geweten van Cas, maar tegelijkertijd maakt ze deel uit van een van bovenaf georganiseerd systeem van zulke innerlijke stemmen, bedoeld om de mens in de volmaakte wereld te begeleiden en te corrigeren. Er vinden regelmatig bijeenkomsten van zulke Gena's plaats waarin ze hun bevindingen delen, te vergelijken met de hemelse beraadslagingen van engelen in oude mysteriespelen.
Cas leeft in een afgesloten, min of meer volmaakte wereld waarin voor alles gezorgd is. We hebben het dan over de wereld van één, twee generaties na de onze. En passant kom je erachter wat er in die toekomst, volgens Kiefts utopie/ dystopie, allemaal veranderd is: mensen eten geen vlees meer, hun zintuigen zijn aangesloten op een groot netwerk dat ze zo nu en dan notificaties stuurt, ze vermaken zichzelf op een soort spelcomputers, echt werken doen ze niet meer, religieus geloof is veranderd in een vaag soort medemenselijkheid, transhumanisme geheten. Er zijn ook nog tal van kleine, grappige details in die nieuwe wereld, bijvoorbeeld dat je er deeg voor tortilla's kunt printen, en dat een aansteker in deze wereld waarin niet meer gerookt wordt een interessant fossiel is geworden.
Allemaal leuk en aardig, maar het gaat er natuurlijk om dat de hoofdpersoon iets overkomt wat ons de waarde van die al dan niet vermeende toekomst doet beseffen. Cas is een wankelmoedige twijfelaar die langzaam door de verworpenen dezer nieuwe wereld, de zogeheten Onvolmaakten, wordt ingepalmd. Hij blijkt een romanticus op wiens instinctieve eigenschappen, zoals jaloezie en bezitsdrang, de Gena niet goed vat krijgt.
Hij is kortom een mens zoals wij. Heel treffend en virtuoos bespeelt Kieft zijn instrument van vanzelfsprekendheid en vervreemding. Zo eet Cas op zeker moment een stuk stinkkaas, allang taboe in de nieuwe wereld, dat hem ongekende sensaties bezorgt en je voelt dat deze utopie vol volmaaktheid eigenlijk een dystopie is waarin menselijke eigenschappen langzaamaan worden uitgeroeid.
Toch is er nog een gemeenschap van dissidenten, alternatievelingen, kunstenaars, 'onvolmaakten', die aansturen op een catastrofe van de nieuwe, volmaakte wereld en die de oude wereld zoveel mogelijk in stand houden als een plek waar armoe heerst, ongelijkheid, maar ook vrijheid, prostitutie, alcoholisme en originaliteit. En buiten het volmaakte land staan nog altijd arme derdewereldbewoners te dringen om achter de Gouden Muur te geraken waarover op zeker moment gezegd wordt: "Ik vraag me soms af of veel migranten niet eigenlijk gelukkiger waren vóór het moment dat ze werden toegelaten, toen ze nog iets hadden om naar te verlangen en naar te streven. Het einddoel van de emancipatie is maar al te vaak het begin van de ontevredenheid." Oftewel, Kieft vraagt zich in deze roman af of we met globalisering, robotisering, harmonisering wel op de goede weg zijn. Is een terugkeer naar een meer tribale samenleving niet wenselijker? Een wereld waarin we, zoals Cas op zeker moment doet, met een mes een varken slachten?
De waarde van Cas' terugkeer tot de oude wereld laat Kieft in het midden, door hem teleurgesteld te laten terugkeren uit de kringen der Onvolmaakten. Je zou ook kunnen opperen dat er een onuitgesproken keuze voor puur individualisme wordt gemaakt. In elk geval komen de Gena's, de menselijke gewetens van de toekomst, er met z'n allen ook niet echt uit. En dat is misschien wel het meest typerende aan deze intrigerende roman, die je aan het denken maar niet aan het oplossen zet: een duidelijk antwoord is er niet.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.