De nachten van Hofman : roman
Willem Van Zadelhoff
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Polis, © 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VANZ |
Peter Jacobs
ob/kt/18 o
Drie jonge mensen zitten in een driehoeksverhouding. De spil is Daniël Morgenstern, de zoon van een Joodse wijnbouwer die met zijn gezin voor de nazi's uit Duitsland is gevlucht en onderdak vond bij de ouders van Dora Kats, wijnhandelaars in Arnhem. Dora is verloofd met Leonard Keller, die op zijn beurt valt voor Daniël. De innige band tussen de mannen blijft geheim, ook al ziet Dora dat het meer dan vriendschap is. Veel blijft onuitgesproken.
We zijn 1940. De Duitsers hebben Arnhem ingenomen en het leven gaat zijn gang, tot de Morgensterns opgejaagd worden door de bezetters. Leonard is getuige van het moment dat ze opgepakt worden. Hij doet niets om 'zijn' Daniël te redden. Hij zal hem nooit meer zien. Dora verbreekt uiteindelijk haar kwakkelende relatie met de treurende Leonard en wordt verliefd op een fragiele Duitse soldaat. Ook die relatie eindigt tragisch. Ook Dora kan haar geliefde niet redden.
De oorlog is een scharnier in hun leven, een cesuur, een litteken. Hun levens drijven uiteen, maar kruisen elkaar onvermijdelijk weer. 'Moffenhoer' Dora wordt hard aangepakt en geïnterneerd. Zij keert haar familie de rug toe en verkast naar Amsterdam, maar het verleden laat haar niet zomaar los. In het verwoeste Arnhem probeert Leonard ondertussen een leven op te bouwen, maar de herinnering aan Daniël achtervolgt hem. Hij knoopt toch een nieuwe relatie aan. We zijn inmiddels twintig jaar later.
'De oorlog is voorbij als je het wilt. Als je hem nog wilt laten voortduren, kan dat ook', zegt Bernhard, de broer van de Duitse soldaat die Dora liefhad. Maar is dat zo? Heb je inderdaad de keuze?
Melancholie
Origineel is het scenario niet; het stramien lijkt bekend, misschien te bekend. In essentie is Een graf in de wolken een boek over hoe mensen elkaar steeds weer in de steek laten, of zelfs verloochenen, en hoe ze het bijbehorende schuldgevoel een leven lang meedragen en steeds weer moeten verwerken. Vrolijk word je niet van dit melancholische boek, maar uiteindelijk gaat het leven voort, ook al ben je er soms voor op de loop.
Van Zadelhoff, een geboren Arnhemnaar die in Vlaanderen woont en werkt, zet zijn verhaal neer in korte, duidelijke en onnadrukkelijke zinnen waarin geen woord te veel staat - zoals bij Elsschot. Hij schrijft afgemeten, zuinig bijna, maar dat mist zijn effect niet. In die stijl kan hij efficiënt de toestand beschrijven, de sfeer opbouwen en de tijdgeest neerzetten. De personages komen op die manier iets minder uit de verf. De passie lijkt hier nooit zo verzengend dat ze grote woorden en onder hun gewicht kreunende zinnen nodig heeft. De gevoelens zitten onder een stolp.
Er lopen onopvallende rode draden door deze strak gecomponeerde roman en er zitten elementen in uit Van Zadelhoffs oudere werk: de moderne architectuur die de in zichzelf gekeerde wereld moet openbreken, het proeven van wijn, koffie- of theezetten, de obsessieve aandacht voor straatnamen - ik durf te wedden dat je de verplaatsingen van de personages in Arnhem kunt nawandelen.
Uiteindelijk stel ik me de mooie beelden die Een graf in de wolken oproept, in beige of grijs voor, of vergeeld, of sepia misschien, maar zeker minder heftig dan de kleur van de kaftfoto van Henryk Ross, de Pools-Joodse fotograaf die stiekem het leven van vervolgde Joden documenteerde. Dit is de vervlogen tijd die je alleen nog tot leven wekt met het doorbladeren van familiealbums.
Polis, 256 blz., 20 € (e-boek 14,99 €)
Marnix Verplancke
us/ug/28 a
Zestien jaar geleden debuteerde Willem van Zadelhoff met Een stoel , een roman die insloeg als een bom. Centraal daarin stond de Arnhemse wijnhandelaar Gerrit Kats, die het leven in zijn donkere, negentiende-eeuwse villa meer dan beu was en, zoals het vooroorlogse modernisme voorstond, een huis vol lucht en licht wilde. Hij trok naar het Bauhaus, engageerde Marcel Breuer en Mart Stam, die zich daarop drie maanden in een loods terugtrokken en, in plaats van met een ontwerp van een villa, met het plan van een stoel naar buiten kwamen, de Freischwinger, de eerste stoel zonder achterpoten.
In Van Zadelhoffs nieuwste roman duikt die befaamde stoel weer op, weliswaar slechts in een kleine anekdote, want deze keer draait het niet om vader Kats, maar wel om zijn dochter en haar verloofde Leonard. In het Arnhem van 1940 vormen zij op het eerste gezicht een gelukkig koppeltje, ware het niet dat bij de Katsen een gevlucht Joods-Duits wijnbouwersgezin logeert. Daniël, de zoon, oefent een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op Leonard, zozeer zelfs dat diens relatie met Dora er finaal aan onderdoor gaat. Maar ook met Daniël wordt het niets, want samen met zijn ouders wordt hij op transport gezet naar Westerbork, en dus naar een gewisse dood. Tegen een achtergrond van vernietiging en wederopbouw vertelt Van Zadelhoff wat er vervolgens met Dora en Leonard gebeurt. Zij krijgt iets met Rudi Mörtenböck, een Duitse soldaat die ook al opdook in Van Zadelhoffs tweede roman, Holle haven , en wordt na de oorlog te schande gemaakt als een kaalgeschoren moffenhoer. Hij papt dan weer aan met het nichtje van zijn schoonzuster, de dochter van een Amsterdamse bloemenhandelaar. De vroegere verloofden zien elkaar niet meer, tot Dora heel veel later een kaartje stuurt met haar adresverandering en het verleden terugkeert.
Van Zadelhoff vertelt dit verhaal in zijn bekende stijl: secuur, ingehouden en koel. Wilde coloraturen moet je van hem niet verwachten, maar wel afgemeten precisie, zowel in zijn taal als in de psychologische opbouw van zijn personages. Net als de rest van de wereld worstelen zij met de vraag in hoeverre de oorlog een breuk geweest is in hun leven. Kun je nadien verder? Kun je de ruïnes afbreken en opnieuw beginnen, in een huis vol lucht en licht bijvoorbeeld?
****
Polis, 256 blz., 20 euro.
Vera ter Beest
Daniel Morgenstern kust Leonard Keller voor villa Kats. Dora Kats, verloofd met Leonard, ziet het en accepteert het. De Joodse familie Morgenstern is gevlucht uit nazi-Duitsland en woont bij Arnhemse vrienden, de familie Kats. Door een verordening betrekken ze een andere woning. Enkele dagen later ziet Leonard hoe Daniël en zijn familie worden meegevoerd door de nazi’s. Dora breekt met hem als ze ziet dat Leonard hier niet van herstelt. Ze legt het aan met een Duitse soldaat en komt na de oorlog terecht in een interneringskamp. De man die haar heeft laten oppakken blijft haar het leven zuur maken, waardoor ze niet terug kan naar Arnhem. Leonard komt in 1945 terug in een gehavende stad. Begin jaren vijftig ontvangt hij Dora’s bericht van adreswijziging. Ze hebben voor het laatst contact gehad in het voorjaar van 1944. Leonard staat op het punt zich te verloven met de nicht van zijn schoonzus, maar heeft door zijn geaardheid weer twijfels. Hij zoekt Dora op. De schrijver, die zelf uit Arnhem komt, vertelt op vrij zakelijke wijze over de trauma’s in en na de oorlog. Vernieuwende roman doordat het niet zozeer gaat om de gebeurtenissen tijdens de oorlog, maar om die daarna. Mooi hoe de milde reacties op vreselijk wereldnieuws na de oorlog passen bij het verdriet van de hoofdpersonen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.