Hart der duisternis
Joseph Conrad
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2020 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : FILOSOFIE : 152 HEIJ |
Marjan Slob
ru/eb/18 f
★★★★☆
Te midden van vele aangedane Fransen zag de Nederlandse essayist Bas Heijne de Notre-Dame branden. Even waren de toeschouwers verenigd in hun verdriet, maar met het bluswater vloeide ook de saamhorigheid weg. De brand kon geen kwestie zijn van pech, zoals de autoriteiten beweerden. Wat was het ware verhaal? En van wie is de Notre-Dame eigenlijk? Van alle Fransen, van de 'echte' Fransen, of toch vooral van de rijke families die tegen elkaar opboden om de kathedraal - belastingvrij - te mogen restaureren?
Posteer Heijne tegenover een concrete brand en hij herkent daarin de obsessies die het hedendaagse debat kleuren en sturen. In dit beknopte essay geeft hij daar grote woorden aan: wij zijn in verwarring over de status van waarheid en identiteit, wij lijden onder de liberale leegte, wij weten niet meer hoe we moeten samenleven. Dat 'ideologische slagveld' betreedt hij vervolgens in zijn kenmerkende frontale stijl. Hij kijkt het probleem recht in de ogen, stelt zijn diagnose en zet die kracht bij met inzichten van talloze vooraanstaande Europese denkers die hij eerder heeft geïnterviewd voor NRC. Dat maakt wat Heijne schrijft o zo belangwekkend en zijn formuleringen zijn vaak helder en raak. De prijs is wel dat speelse, verrassende manoeuvres uitblijven.
In het eerste deel van zijn essay buigt Heijne zich over de crisis rond waarheid. Die is niet te bezweren door mensen te bewegen tot meer kritische zin, stelt hij terecht. Antivaxers en boze boeren vinden zichzelf juist al heel kritisch. Hun wantrouwen tegenover de zittende macht gaat zelfs zover dat ze de bevindingen van kennisprofessionals in twijfel trekken. En dat is weer koren op de molen van populisten, omdat die zien hoe het gezag erdoor wordt ondermijnd. Dat daarmee ook een waarheidsethos verloren gaat, interesseert populisten minder.
Al die boze kritische zin brengt het gezag in een lastig parket. Emoties 'ongeldig verklaren' of smoren onder een deken van feiten is volgens Heijne niet de oplossing. Beleving is belangrijk, dat hebben populisten goed gezien. Maar je moet beleving ook niet heilig verklaren, want dan blijven mensen zich richten op hun eigen ervaring, die voor je het weet hun 'identiteit' wordt. Juist het zoeken naar waarheid kan mensen uit het onmiddellijke bereik van hun emoties en belevingen trekken. Dat maakt waarheid ook voor de politiek zo'n belangrijk begrip. Waar mensen niet langer bereid zijn anders naar de wereld te kijken dan ze uit zichzelf al doen, valt de samenleving uit elkaar.
Het liberalisme, het tweede grote thema van het essay, erkent van meet af aan dat zienswijzen, waarden en belangen blijvend kunnen botsen. Mensen zullen het nooit definitief eens worden over wie bij 'ons' hoort en wat 'wij' vinden deugen. Dat is misschien niet zo knus, maar het is ook precies waarin onze samenleving verschilt van autoritaire samenlevingen. De 'groeiende afkeer van het liberalisme' vindt Heijne slecht nieuws - en tegelijk niet vreemd, omdat liberalisme hier is 'verzand in zuiver pragmatische haalbaarheidspolitiek'. De liberale Nederlandse premier Mark Rutte zet zich niet zozeer in voor een meerstemmig waardedebat, maar schaft liever 'parmantig' visie af. Een politicus die geen visie op de toekomst wil ontwikkelen, kan verwachten dat mensen hun ankerpunt gaan zoeken in een vermeende 'oergemeenschap', sneert Heijne.
Het derde deel, over 'broederschap', is tastender en minder zeker van toon. Hier belicht Heijne de vraag hoe al die verschillende mensen met elkaar kunnen samenleven. Heijne spoort ons aan om contact te zoeken met mensen met wie we (nog) niet veel delen en die we (nog) niet begrijpen. En om erop te vertrouwen dat dat contact waardevol zal blijken te zijn.
Anneke van Ammelrooy
In dit essay heeft Bas Heijne zijn bijdragen aan NRC Handelsblad en lezingen 'als grondstof gebruikt voor een doorlopend betoog'. Voor sommige lezers bevat dit boekje dus weinig nieuwe inzichten. Aanstichters van zijn verontruste bedenkingen bij de actualiteit zijn het populisme in steeds meer landen, de aanvallen op het liberalisme, de toenemende onverdraagzaamheid, de identiteitspolitiek van groepen, de kritiek op de elites. De auteur woont al weer enige tijd in Parijs, maar zijn intellectuele bronnen blijven vooralsnog voornamelijk van Britse en Amerikaanse komaf. Daarbij lijkt hij voorbij te gaan aan het feit dat in Frankrijk en ook in andere landen een aantal sociale kwesties speelt, zoals massawerkloosheid, verpaupering en implosie van de middenklasse, wat de belangrijkste voedingsbodem vormt voor een veranderde kijk op de politiek, het liberalisme, de mainstream media, de globalisering en de voortgaande modernisering, kortom een nieuwe tegencultuur. Heijne legt de nadruk op hoe mensen denken, het psychologische, en niet op hun concrete ervaringen in het dagelijks leven. Een essay, kortom, dat binnen beperkte kaders blijft, zonder aandacht voor sociale kwesties en de illiberale stromingen onder juist de zo bekritiseerde liberale elites.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.