Jan Wolkers leest Turks fruit
Jan Wolkers
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
J.M. Meulenhoff, 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : WOLK |
Aanwezig |
J.M. Meulenhoff, 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : TONEEL : WOLK |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, 1999 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : WOLK |
Charlotte Van den Broeck
i /ul/04 j
Olga Stabulas, dat lieve rooie dier. Dat rooie, mistige beest. De negentienjarige winkeliersdochter uit Alkmaar is misschien wel de bekendste muze uit de Nederlandstalige literatuur. Onvergetelijk rent ze met een klaproos tussen haar billen door het atelier in de Zomerdijkstraat in Amsterdam. Onsterfelijk ligt ze met dat bergeendje tussen haar borsten te slapen in de Hollandse duinen.
Een halve eeuw na verschijning, in de negenenvijftigste druk van Turks fruit, is Olga nog precies zoals ze was. Onweerstaanbaar. Wolkers schiep met haar een personage van een sacrale vleselijkheid. Ze is de ultieme geliefde, die zoals het ultieme geliefden betaamt, in de tijd wordt bevroren door een vroegtijdige, tragische dood.
Het scheurt me weer aan stukken. Keer op keer zit ik te janken bij het slothoofdstuk. Rosa Turbinata. Hoe vaak ik het boek ook herlees, ik geraak maar niet op het einde voorbereid. Doodgaan lijkt nog oneerlijker als er zo'n gulzig leven aan voorafgaat.
Gek van liefde
'Ik lik de stront van je reet', roept de verteller, Wolkers' alter ego, een naamloze beeldhouwer, de gulzigaard. Hij zou Olga zelfs schoonlikken. Zeven keer per dag wil hij met haar naar bed. In een opeenstapeling van plastische en expliciete scènes wordt de lezer deelgenoot van zijn lust. Amour fou. Gek van liefde lijken ze, een liefde die ze lijfelijk botvieren. De lichaamssappen spatten in het rond. Wolkers hitst op met visuele prikkels. Schedeflora groeit als koraal uit het plafond. Schaamlippen flapperen als de klapdeurtjes in een saloon. Een ander geslacht is zacht en vochtig als een vlabroodje.
Bijna dringt een pathologie zich op, maar daar is het Wolkers niet om te doen. Turks fruit is een klassiek liefdesverhaal van een knetterende intensiteit. Bovendien dient al dat gevrij een groter doel: seks is de vitalistische geleider voor een tijdgeest op de barricade.
Het boek had bij verschijning in 1969 nog heel wat te bevechten. Niemand had tot dat moment zo onomwonden, geil en roekeloos over het onderwerp geschreven als Wolkers. De provobeweging omarmde Turks fruit als het ideaal voor een vrijgevochten maatschappij. Het waren de hoogdagen van de seksuele revolutie en de studentenprotesten. Christelijk en burgerlijk Nederland daarentegen wist niet waar kijken bij al die platvloersheden. Een pastoor uit het Brabants stadje Echt verklaarde het boek ongeschikt voor ongetrouwde lezers - prompt verwijderde hij het uit de parochiebibliotheek. Aan de Belgische grens werden honderd exemplaren door de douane geconfisqueerd als pornografisch materiaal. De kritieken waren wekenlang in polemiek. In een mum van tijd werd Turks fruit een bestseller.
Omwenteling
Het verdeelde publiek appelleert aan de maatschappelijke tegenstelling die zich in het verhaal tekent. Het bandeloze, verpauperde kunstenaarsbestaan tegenover de preutse kleinburgerlijkheid met haar valse zeden. Bertolt Brechts Die Hochzeit is bij momenten niet ver af. Wolkers is er wel degelijk op uit het bekrompen burgerdom te ontmaskeren, en het liefst doet hij dat, heerlijk vadsig, aan tafel. Zwartgeblakerde stukken barbecuevlees vliegen tussen de petunia's en de lavendel. In een Indisch restaurant wordt een dis vol zakenrelaties ondergekotst. Een Franse delicatesse is bruine kledder, reeskak, of erger, walvissenvlees. Die lieve Olga daarentegen maakt in het atelier de lekkerste maaltijden met wat bokking en bietjes en ingemaakte uitjes. Soms is hun geluk zo eenvoudig dat niets het uit evenwicht lijkt te kunnen brengen.
Maar altijd ligt Olga's moeder op de loer, een eersteklas burgerheks, die een rijke dikzak recht uit zijn ziekenhuisbed in het hare wist te lokken. In afwachting van zijn dood geniet ze van zijn geld en een resem minnaars.
Vader Stabulas, een aandoenlijk personage, vreet vrolijk zijn einde tegemoet. Hij lilt als een pudding van het lachen en verzamelt snotbulletjes aan de onderkant van zijn stoel. 'Tieten-kont, tieten-kont, tieten-kont-kont-kont', zingt hij ondeugend op de melodie van de Radetzkymars. Olga aanbidt hem en zelfs de non-conformistische verteller heeft een zwak voor zijn flauwe moppen.
Wanneer de vader sterft, krijgt de moeder vrij spel om de relatie tussen Olga en de verteller te verzieken en haar uiteindelijk bij hem vandaan te manipuleren.
De maatschappelijke achtergrond, waartegen het liefdesverhaal zich afspeelt, maakt van Turks fruit een tijdsdocument van Nederland in omwenteling, aan het einde van de jaren 60.
Mannelijke blik
Vandaag leest het boek minder taboedoorbrekend. Seks - of tenminste een doorgaans normatieve voorstelling ervan - behoort tot onze beeldcultuur en vrije beleving.
Toch ben ik in conflict als ik het boek lees, niet vanwege de ongecensureerde seksualiteit, wel door de eenzijdige blik daarop. Het vertelstandpunt onderwerpt Olga in verregaande mate aan de male gaze. Ze verschijnt enkel door de ogen van de verteller, die haar in zijn door verdriet en lust gekleurde herinnering oproept. Zijn blik doet vooral recht aan zijn beleving, maar laat Olga's ervaring achterwege. De muze zwijgt. Er is geen ruimte voor haar gedachten, gevoelens en verlangens. Erger nog, ze valt ten prooi aan zijn idealisering. De beeldhouwer geeft haar letterlijk vorm in zijn sculpturen en modelleert haar naar zijn blik. Een opgewreven appel moet ze zijn.
Na de liefdesbreuk zal Olga hem in een ruzie verwijten dat ze zich opgesloten voelde. Al dat geneuk vindt ze maar een ziekelijke drang. Zijn begeerte heeft iets opdringerigs. Hoewel Olga volgens haar minnaar steunend en kreunend klaar komt is er weinig ruimte voor vrouwelijk genot - het veelgebruikte werkwoord 'vaststeken' lijkt zich er alvast niet om te bekommeren. In twee scènes gaat het zelfs om een verdoken verkrachting. Zo dringt hij bij Olga naar binnen terwijl ze slaapt en na het overlijden van haar vader neemt hij haar omdat het zo 'lekker neukt dat willoze, apathische lichaam'.
Hoe teder en diepmenselijk hun relatie zich, ondanks alles, aan het einde van het boek tekent, de eenzijdig mannelijke blik dient geproblematiseerd te worden. Het boek vandaag lezen vraagt om verhouding tot feministische denkkaders. Met enige waakzaamheid op dat front blijft Turks fruit vijftig jaar na verschijning evengoed geestig en zinderend geschreven, en vooral een hartverscheurend liefdesverhaal met universele vertelkracht.
De zomer door buigt een schrijver zich elke week over één zelfgekozen werk uit de vernieuwde literaire canon.
Een tekenaar laat zich voor de cover inspireren door datzelfde werk.
Charlotte Van den Broeck (29) is dichter en schrijver.
Wide Vercnocke (34) maakt graphic novels. Zijn recentste boek is Drieman.
31/12/2005
In de naoorlogse Nederlandse literatuur wordt Jan Wolkers vaak gerekend tot 'De Grote Vier', samen met W.F. Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve. In zijn vroege romans rekent Wolkers steevast af met zijn jeugd onder een autoritaire vader in een streng gereformeerd milieu. Allerminst schrikt Wolkers ervoor terug om provocerend de wreedheden en de seksuele handelingen tot in het kleinste detail te beschrijven en met eenzaamheid te sauzen.
Turks fruit, Wolkers' roman die in 1969 voor de eerste keer verscheen, groeide onmiddellijk uit tot een ware bestseller die in 1973 even succesrijk verfilmd werd door Paul Verhoeven. Turks fruit is het verhaal over de relatie tussen een beeldhouwer en zijn vrouw Olga. De ik-figuur ontmoet de aantrekkelijke roodharige Olga, wanneer hij staat te liften en door haar wordt opgepikt. Deze autorit loopt uit op een onstuimige vrijpartij waarbij de penis van de ik-figuur in zijn rits vastraakt. Hilariteit en pijn alom en tot overmaat van ramp krijgen ze samen een auto-ongeluk. De twee brengen het er beter van af dan ze verwacht hadden en twee maanden later zoeken ze elkaar opnieuw op. Door de liefde verblind, komt Olga bij de ik-figuur wonen. Alles lijkt hen mee te zitten, maar dat is buiten Olga's moeder gerekend. Zij zorgt er zeer geraffineerd voor dat Olga bij de beeldhouwer weggaat. Voor haar dochter heeft ze een zakenrelatie op het oog die Olga uit het armoedige milieu van de kunstenaar kan bevrijden. Als Olga tijdens een diner, onder dwang van haar moeder, zit te flirten met de zakenrelatie, moet de ik-figuur braken van onbehagen. De ik-figuur slaat Olga, waarop Olga hem verlaat en teruggaat naar haar moeder. Op de scheidingspapieren schrijft de ik-figuur dat hij altijd van Olga zal blijven houden, wat ze ook van plan moge zijn.
De ik-figuur stort zich daarna in kortstondige relaties met andere vrouwen. Geen enkel meisje weet de vergelijking met Olga te doorstaan. Hij voelt zich zeer eenzaam en legt zich uitsluitend toe op zijn kunstwerken. Na een jaar ontmoet hij Olga opnieuw. Zijn voormalige muze heeft haar haar geblondeerd en ziet er erbarmelijk uit. Olga vertelt uitvoerig over haar mislukt huwelijksleven met twee zakenrelaties die door haar moeder geselecteerd werden, maar er nooit in slaagden Olga tot extase te brengen. Kort daarna belandt Olga in het ziekenhuis. Ze heeft last van barstende hoofdpijn wat een voorbode blijkt te zijn van een hersentumor, die niet meer volledig operationeel kan verwijderd worden. Door de slopende chemotherapie verliest Olga haar haren en de ik-figuur koopt uit liefde voor haar een vuurrode pruik. Dagelijks bezoekt hij Olga en brengt hij Turks fruit voor haar mee, omdat ze denkt dat haar voortanden er uit vallen als ze iets hards eet. Op een van de eerste voorjaarsdagen sterft Olga en ze wordt gecremeerd met die rode pruik waar ze dolgelukkig mee was.
Turks fruit is een erg sentimenteel verhaal waar de liefde en de dood moeiteloos in elkaar vloeien. De gebeurtenissen staan in a-chronologische volgorde, waardoor het vlot leesbare en beeldrijke boek aan spankracht wint. Twee minpunten aan het boek zijn de aanstootgevende zaken die door Wolkers tot in het kleinste detail beschreven worden zonder dat ze een meerwaarde betekenen voor het boek en de oppervlakkige beschrijvingen van Olga en haar ouders. Deze nevenpersonages lijken zo uit een tweederangssoap weggeplukt te zijn. Na het boek en de film, is er nu ook de musical 'Turks fruit'. De grootste verrassing van deze versie van Turks fruit is de (h)eerlijke enscenering van Antonie Kamerling als de ruige kunstenaar die volledig verslingerd raakt aan Olga. Hij begint als de wildebras, de speelse versierder, en groeit geleidelijk aan in de rol van de afgewezen minnaar die het verlies niet kan verkroppen. Tegenover hem is Jelka van Houten de ideale Olga. Aanvankelijk is ze sensueel en meisjesachtig hitsig, maar ook kwetsbaar en opstandig om ten slotte -- als de kanker haar aanvreet -- ontroerend en zuiver in haar zwakheid uit de hoek te komen. Praktische informatie over deze theatervoorstelling is raadpleegbaar op www.turksfruit.com. [Nicolas Verscheure]
Redactie
Box met de 57e druk van de roman uit 1969 van Jan Wolkers (1925-2007), de theatertekst uit 2019 en het door Wolkers zelf ingesproken luisterboek. De tragikomische episoden in de autobiografisch getinte roman, vol van erotiek, dood en ellende, komen voort uit de relatie van de verteller, een beeldend kunstenaar, met de vrouw die hem verliet. Deze wilde, brutale, levendige en dan weer verlegen, gevoelig geschreven roman is een van Jan Wolkers beste. Werd in 1973 door Paul Verhoeven zeer succesvol verfilmd, met Rutger Hauer en Monique van de Ven in de hoofdrollen. De toneelbewerking, vijftig jaar na het verschijnen van het boek, is van Sophie Kassies en ging onder regie van Hanneke Braam in februari 2019 in première.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.