Het jongetje met de broek en het jongetje zonder broek
Michail J. Saltykov-Sjtsjedrin
Michail J. Saltykov-Sjtsjedrin (Auteur), Willem G. Weststeijn (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Pegasus, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SALT |
Sjeng Scheijen
ru/eb/16 f
Echt goede satirische literatuur is ongelooflijk zeldzaam. De grote bloeiperiode was de achttiende eeuw, met Molière in Frankrijk, en Swift en Sterne in Engeland. Nederland deed niet echt mee. Multatuli's portret van Droogstoppel in Max Havelaar lijkt me het hoogtepunt van de negentiende-eeuwse satire. In de twintigste eeuw, ja wat heb je dan? Onder professoren van W.F. Hermans. Dat is een grappig boek. Maar Hermans' pen, die toch altijd als 'vlijmscherp' wordt beschreven, is van een zoetgevooisde braafheid vergeleken bij het satirische geweld van de Russische negentiende-eeuwer Michail Saltykov-Sjtsjedrin, die werkelijk elke menselijke pretentie onmiddellijk verplettert, en met een bulderlach naar de vuilnisemmer van de geschiedenis verwijst.
Liefhebbers kennen Saltykov (de toevoeging Sjtsjedrin is zijn pseudoniem dat later aan zijn achternaam werd gekoppeld) als de auteur van de schitterende roman De familie Golovjov. Maar dat is meteen de enige roman die in het Nederlands is vertaald. Nu verscheen bij uitgeverij Pegasus De geschiedenis van een stad. In deze roman uit 1870 laat Saltykov alle teugels varen. Het vertoon van menselijke leeghoofdigheid, luiheid, zelfgenoegzaamheid en trotse kwaadaardigheid krijgt hier zulke proporties dat de grenzen van het fantastische ruimschoots worden overschreden.
Het beschrijft de geschiedenis van de stad 'Gloepov' (gloepi betekent 'dom' in het Russisch), in een soort kroniekvorm, aan de hand van de levensbeschrijvingen van verschillende 'stadsbestuurders'.
De een houdt zo van 'schouwspelen dat hij niemand een geseling toevertrouwde als hij daar niet zelf bij aanwezig was'. Een ander verplicht zijn onderdanen olijfolie te gebruiken en vindt het geen probleem om hele wijken plat te branden om dat edele doel te behalen. Een derde 'kon niet zonder tranen het baltsen van de korhoenders aanzien'. Iemand 'snijdt zichzelf de keel door met een augurk'.
In de hele kroniek komt maar één stadsbestuurder naar voren die het welzijn van zijn ondergeschikten wist te bevorderen. Dat lukte hem omdat hij geen enkele wet uitvaardigde, veel mensen de hand schudde en vriendelijke omgangsvormen cultiveerde. 'De Verlichting en de daarmee gepaard gaande executies zette hij tijdelijk stop.' Het enige wat hij deed was vrouwen versieren en ermee vrijen, en dat lijkt Saltykov een prima invulling van het bestuurdersambt. 'Hij stierf van uitputting', voegt hij goedmoedig toe.
Het is unieke literatuur, die meer weg heeft van Monty Python dan van enig andere roman in de negentiende of twintigste eeuw. De dichtheid aan grappen en absurde wendingen is zo hoog, dat je na honderdvijftig pagina's wat moe gebeukt kunt zijn. Maar dan heb je wel vijf of zes uur geweldige leeservaring achter de rug.
Het grappige is dat Saltykovs absurditeiten altijd een grote aantrekkingskracht hebben uitgeoefend op juist het soort machtige mannen dat hij belachelijk maakt. Begrijpelijkerwijs zagen die daarin niet zichzelf terug, maar de corrupte 'ander'. De Sovjetelite was dol op Saltykov en iedere scholier moest zijn boeken lezen. Dan konden ze pas zien wat voor belachelijke puinhoop het tsaristische Rusland was geweest.
Aan het andere eind van de oceaan vonden ze hetzelfde. Richard Pipes, zo'n beetje de invloedrijkste Amerikaanse ruslandkundige uit de Koude Oorlog, en belangrijk adviseur van de CIA, citeerde uit Saltykovs verhalen om het 'echte Rusland' te laten zien. In zijn boek Russia under the Old Regime citeert hij ergens bijna anderhalve pagina van zo'n absurd verhaal van Saltykov en noemt dat dan een 'volkomen reële situatie'. Een duidelijke boodschap: Russen waren niet alleen volkomen corrupt, maar ook totaal geschift. Haha, ja dat soort verhalen hoorden de Amerikanen graag in de Koude Oorlog.
Zo werden Saltykovs romans zowel een legitimatie voor de dictatoriale instincten van de Sovjets, als voor westerse zelfgenoegzaamheid.
En eigenlijk is dat misschien wel de beste illustratie van Saltykovs betekenis. Want als iemand de nietsontziende leugenachtigheid van het kwaad, en de stupide welwillendheid van het goede heeft beschreven - dan hij.
****
Uit het Russisch vertaald door Willem G. Weststeijn. Pegasus; 288 pagina's; € 19,95.
A.I. Priidak, M.Ed.
Deze fictieve historische kroniek werd voor het eerst gepubliceerd in 1870 en wordt beschouwd als een van de belangrijkste satirische Russische romans uit de negentiende eeuw. De auteur (1826-1889) verbergt zich onder het masker van de uitgever van de archieven. Verschillende kroniekschrijvers komen aan het woord en de stijl verandert in overeenstemming met de beschreven tijdvakken. Er wordt gebruikgemaakt van het hele arsenaal van satirische technieken. Het boek zit vol toespelingen op reële gebeurtenissen, ironische verwijzingen naar officieel erkende historici, opzettelijke anachronismen, groteske details, sprekende achternamen en valse documenten die bureaucratische absurditeit parodiëren. Het is de vertaler gelukt om de sfeer van alle onderdelen perfect weer te geven en een zeer informatieve inleiding te schrijven. Behalve over de geschiedenis van Rusland gaat de tekst over de nationale mentaliteit. De schrijver verklaarde dat de historische vorm van het verhaal gekozen was omdat hij daarmee over typische kenmerken van het Russische leven vrijer kon spreken.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.