Het schervengericht : een transatlantische tragedie
A.F.Th. van der Heijden
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VAND |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2018 |
VOLWASSENEN : ROMANS : VAND |
Maria Vlaar
em/ov/16 n
Op 29 mei 2018 werd de kritische Russische journalist Arkadi Babtsjenko in het trappenhuis van zijn woning in Kiev doodgeschoten. Een dag later verscheen hij levend en wel op de persconferentie van de Oekraïense geheime dienst. 'Ik kon niet anders', legde hij uit, omdat de Russische geheime dienst een aanslag op zijn leven zou hebben voorbereid. Zijn Nederlandse vriend, journalist Olaf Koens, reageerde 'opgelucht, maar ook wel een beetje boos'. 'Hij heeft heel wat uit te leggen, vooral aan zijn vrouw.'
Die dag moet de verbeelding van A.F.Th. van der Heijden op hol zijn geslagen, want aan het einde van de zomer leverde hij een roman in waarin Babtsjenko's leven binnenstebuiten wordt gekeerd en een vervolg krijgt. In Mooi doodliggen - dat zeg je tegen een hond die een kunstje doet - is Grigori Moerasjko's leven onherstelbaar verwoest na die 29ste mei waarop de hele wereld hem dood waande. Mooi doodliggen is een vintage Van der Heijden: actualiteit, engagement en rechtvaardigheidsgevoel worden gekoppeld aan een ingenieus plot en een superieure stijl.
Moerasjko's Nederlandse vriend, fotograaf en journalist Natan Haandrikman, is zowel de vertaler van Moerasjko's memoires als zelf verteller en slachtoffer. Dat levert een unieke spanningsboog op tussen Rusland en Nederland. Daar is het Van der Heijden om te doen, want Moerasjko's belangrijkste journalistieke onderzoek betreft een pijnpunt in de Nederlandse recente geschiedenis: de ramp met de MH17, het Maleisische vliegtuig dat boven Oekraïne met een Russische raket werd neergehaald door pro-Russische opstandelingen. Aan boord waren 298 mensen, onder wie 193 Nederlanders. Niemand overleefde. Tot de dag van vandaag wordt het krankzinnigste nepnieuws verspreid: zo zouden uit Nederlandse mortuaria lijken verzameld zijn en in vliegtuigstoelen gegord om Rusland de schuld te kunnen geven.
Moerasjko en Haandrikman raken bevriend op de site van de crash. Samen met internetonderzoekers Bellingcat duiken ze allerlei aanwijzingen op, die Moerasjko publiceert in Novaja Gazeta, de Russische krant waarvoor Anna Politkovskaja schreef tot ze in 2006 werd doodgeschoten, en die wordt gefinancierd door George Soros. Moerasjko is 'de vasthoudende paalworm die non-stop gangetjes groef in het hout van de met goudverf bestreken stoelpoten in het Kremlin'. Poetin, genadeloos door de schrijver neergezet als een kermisworstelaar met pruttelmondje en pubertietjes, jaagt op Moerasjko, die met vrouw en kinderen naar Oekraïne is gevlucht.
Haandrikman is gemodelleerd naar wie Van der Heijdens overleden zoon Tonio had kunnen worden. Hij heeft beide ouders verloren bij de ramp en is intussen heimelijk verliefd op Moerasjko's vrouw Yulia. Altijd steunde zij haar man in zijn kritische journalistiek; ze was zijn muze, maar zij voelt zich tot op het bot bedrogen door de in scène gezette dood van haar geliefde. Moerasjko's integriteit als journalist is in één klap weg.
Chroomgordijn
Van der Heijden goochelt superieur met werkelijkheid en verzinsel, feiten en fake news. Vlucht MH17 heet in de roman MX17. En passant brengt hij een saluut aan Femen, Pussy Riot, Nemtsov en Skripal en werpt allerlei morele vragen op. Niet alleen 'de Russische leugen' regeert, lijkt Van der Heijden te zeggen, de waarachtigste leugen is nog altijd aan de romanschrijver. Mooi doodliggen wordt daardoor juist overtuigender.
Moerasjko brengt één nacht door in het mortuarium, waar hij fabuleert over de vreugde van Yulia als zij erachter komt dat hij nog leeft. Als een levende dode blijft hij ronddolen in zijn herinneringen aan zijn verloren grote liefde en in de steeds grimmiger wordende politieke werkelijkheid. Meesterlijke scènes levert dit op, zoals Moerasjko's overdenking over zelfmoord in een gedeukt geel autobusje op een autokerkhof in Kiev, een liefdevolle beschrijving van de bekwijlde stinkende knuffelaap van zijn zoontje, lyrische herinneringen aan het blauwe pluis dat zich ophoopt in de navel van Yulia, een hilarisch portret van Kievse parvenu's die hun hele lichaam laten tatoeëren, een poëtische uitweiding over glasvezelkabels die als een 'zeeslang zonder begin en zonder eind' worden omringd door zeesterren, zeepaardjes en lichtgevende vissen. Het wemelt van de mooie woorden, zoals 'chroomgordijn' voor de bewaakte detectiepoortjes die het IJzeren Gordijn vervangen hebben.
Alles krijgt mythische proporties en symbolische betekenis in Van der Heijdens barokke universum. Zo wordt een diner waar de voorzitter van het Internationaal Gerechtshof zo lang speecht dat het eten niet kan worden opgediend en iedereen hongerig afdruipt, symbolisch voor de Nederlandse gastvrijheid, en gonst het in Mooi doodliggen van de literaire verwijzingen, naar Nescio en de Tachtigers, Blok, Tolstoj en Van der Heijden zelf, die als Haandrikman senior onderweg naar China neerstort met de MX17. 'Ik geneer me soms voor mijn schamele engagement', laat Van der Heijden Moerasjko noteren, 'wat kun je als pennenknager nou helemaal uitrichten?' Met Mooi doodliggen toont hij aan wat een meesterlijke schrijver kan uitrichten: woorden en betekenis geven aan de onbegrijpelijke wereld.
Querido, 368 blz., 22,99 € (e-boek 13,99 €).
Arjan Peters
em/ov/17 n
Deze maand is het veertig jaar geleden dat A.F.Th. van der Heijden debuteerde met de verhalenbundel Een gondel in de Herengracht, onder het pseudoniem Patrizio Canaponi. Wie een blik werpt op zijn lange lijst met publicaties, is al onder de indruk van zijn werktempo, en er bestaat ook nog veel vooralsnog ongepubliceerd werk. Aan de hand van zijn nieuwe roman Mooi doodliggen kun je bovendien zien hoe snel hij de actualiteit kan incorporeren - ik noem verwijzingen naar nepnieuws, #MeToo, Zwarte Piet, Femen, de ontmoeting tussen Trump ('Trumpet') en Poetin ('President Tsaar') in Helsinki, de tatoeage-rage, de 80-jarige Jane Fonda die in de recente film The Book Club haar afgezwakte geslachtsdrift stimuleert met Fifty Shades of Grey ('ziedaar hoe een wereldverbeterende barricadiste eindigt met het propageren van het grootste brok taalvervuiling sinds de Grondwet van de Russische Federatie') en het WK Voetbal in Rusland, inclusief het verrassingsoptreden van Pussy Riot in politie-uniform, in de tweede helft van de finale.
Zo wordt het begrijpelijk dat de publiciteitsafdeling van uitgeverij Querido, waar Van der Heijden na 9 jaar De Bezige Bij is teruggekeerd, in het persbericht dat Mooi doodliggen aankondigde, gewaagde van '40 jaar schrijversschap'. Inderdaad is het soms alsof er meer dan één Adri van der Heijden aan zijn oeuvre schrijft.
Het jubileum is voor hem geen aanleiding om terug te blikken. Juist niet. Terwijl iedereen in de afgelopen snikhete zomer naar terras en hangmat werd gedreven, heeft Van der Heijden zich gezet aan een hoogst eigentijdse tragedie, bijna gejaagd verteld, omdat de journalist Grigori Moerasjko die de Russen wil aanklagen voor het neerhalen van de vlucht 'MX17' met een Russische raket, in juli 2014 (met 298 doden tot gevolg, net als bij de MH17, en voornamelijk Nederlanders), boven Oekraïne, niet weet hoe lang hij nog zal leven. De eenling versus het systeem, het is een jongensboek, avontuurlijk en op momenten roekeloos als een James Bondfilm; maar achter alle actie en gevaar zit voelbare onvrede over de werkelijke gang van zaken: nog steeds heeft niemand de schuld voor het drama op zich genomen.
In plaats van achterom blikt Van der Heijden vooruit, en laat de zaak voor het Internationaal Strafhof in Den Haag komen, zoals hij ook al deed in President Tsaar op Obama Beach (2017), zijn noodgedwongen schetsmatige 60-delige feuilleton in NRC Handelsblad dat als een opmaat tot deze roman gezien kan worden. De schuldigen moeten eens bekennen. Dat doet ook denken aan De advocaat van de hanen (1990), waarin de zaak rond de gestorven kraker Hans Kok (in het boek Kiliaan Noppen geheten) leidde tot het aftreden van de burgemeester. Daar wel.
Er is al veel geschreven over het 'leven in de breedte' dat deze schrijver in zijn werk ten uitvoer brengt; het moment eindeloos oprekken en opladen met betekenis, zodat de tijd een loer wordt gedraaid. Meestal doelt men dan op Van der Heijdens vermogen om het verleden te laten herleven. Maar ook op déze manier geeft hij de autonoom wegtikkende tijd het nakijken - door er een schop tegen te geven en kwalijke ontwikkelingen (doofpot, traineren, juridisch getouwtrek, diplomatie, alle vertraging die de frustratie van de nabestaanden vergroot) naar een verhoopte afwikkeling te dirigeren.
Al is hij pensioengerechtigd, voor nostalgie heeft Van der Heijden geen tijd. Hooguit staat hij zich, als ik het wel heb, enkele knipogen toe. 'De Krim hangt onder Oekraïne als een gondel onder een luchtballon', daar dacht ik toch even aan die gondel in de Herengracht. En in een beschrijving van glasvezelkabels over de oceaanbodem: 'Een zeepaardje hing stil en aandachtig te bidden boven deze zeeslang zonder begin en zonder eind', daar zag ik het omslag van Kwaadschiks (2016) voor me, met het zeepaardje dat daarin het logo was van een fabrikant van apneu-apparatuur.
De Beatles-song Helter Skelter en filmregisseur Polanski komen langs (en we roepen: Het schervengericht, 2007). Op de burelen van de Oekraïense geheime dienst bevinden zich 'sandwichdeuren', en het gaat misschien te ver om daar een verwijzing naar De sandwich (1986) in te zien. Maar dan deze: 'Alleen al uit overwegingen van rechtvaardigheid zou het schappelijk zijn als rampspoed, in z'n unieke gedaante, zich ook strikt eenmalig zou voordoen'. Daarop is maar één reactie mogelijk: 'Catastrofes treden zelden in hun eentje op. Het liefst overvallen ze je in groepsverband. Ze trommelen elkaar op en kondigen elkaar aan: de ene rap is de jobsbode namens de andere'. Vallende ouders, 1983. Moerasjko kan dat allemaal niet weten, de klassieker is nog niet in het Russisch vertaald, maar voor de Nederlandse fan is er wel wat te puzzelen.
Als hij tenminste die tijd wil nemen. Van der Heijden maakt het de speurder en terugbladeraar niet makkelijk, want het verhaal zwiept hem voort. Een geëngageerde journalist, Grigori Moerasjko, die zich heeft vastgebeten in de MX17-zaak, is met vrouw en kinderen uitgeweken naar Oekraïne. Maar niet veilig. De geheime dienst in Kiev waarschuwt hem voor een aanslag die op hem beraamd zou zijn, en biedt hem beveiliging. Samen met de baas bedenkt hij een krankzinnig plan: hij gaat zijn eigen sterfscène spelen, om zo de door de Russen aangezochte huurmoordenaar te vangen, en uiteindelijk het Kremlin te kunnen aanklagen. Grigori zal een nepcrematie krijgen, en hem wordt een nieuwe identiteit in het vooruitzicht gesteld (net als bij Hennie Avezaath, die haar ouders zou hebben vermoord, zie Onder het plaveisel het moeras, 1996, maar dit terzijde).
Het toneelstuk slaagt. Maar pas wanneer Moerasjko als zogenaamd lijk naar het mortuarium is gebracht, en daar tussen de dode zielen vertoeft, niet wetend of hij zijn gezin ooit nog zal zien, begint het hem te dagen dat er geen weg terug is - en dat hij, die officieel al niet meer bestaat, dan maar rücksichtslos moet proberen alles in het werk te stellen om zijn boodschap uit te dragen. Van gesjochten tot heldhaftig.
Met zijn acties wil hij óók nog zijn vader, die in een strafkamp zit, én zijn vrouw Yulia, die hem ineens kwijt is, weer bereiken. Dat is veel gevraagd. Van de vader krijgen we niet veel te zien. Maar van de geliefde ineens een detail dat haar uitzonderlijke schoonheid tekent. Als de zon op haar buik scheen, herinnert Moerasjko zich, 'viel je de lichtschittering van de bijna microscopische donshaartjes op, die zich bij een verblijf in de schaduw verscholen achter hun eigen schutkleur (...). Als ze dan bewoog, Yulia, en haar bovenlijf vanuit de heupen een kwartslag draaide om de zonnebrandolie factor 30 op een schier onbereikbare plek uit te smeren, dan verplaatste de donzen schittering zich razendsnel over de huid- en dat deed de aangedane toeschouwer onvermijdelijk denken aan de magische choreografie waarmee een zwerm spreeuwen zich langs de hemel bewoog, daarbij voortdurend van vorm veranderend zonder de dichtheid van het groepsverband op te geven. Ik verdenk Yulia ervan zich met zo'n wereldwonder te hebben getooid om niet in een boek van mij terecht te komen.' Omdat het onbeschrijfelijk zou zijn.
Maar wat Van der Heijden betreft, zal er niets aan verwoording ontkomen.
****
Querido; 364 pagina's; € 22,99.
Sam De Wilde
em/ov/13 n
Anderen discussiëren over de vraag of de literatuur recente nieuwsfeiten moet incorporeren om relevant te zijn, dan wel moet vermijden om tijdloos te blijven. Ondertussen doet A.F.Th. van der Heijden rustig wat hij het best kan: schrijven. En romans droppen zoals alleen The Artist Formerly Known as Kanye West dat met nieuwe platen kan. Of het nu om een deel van zijn onvolprezen romancyclus ‘De tandeloze tijd’, een nieuw luik van zijn even ambitieuze ‘Homo duplex’-reeks of een losstaand werk gaat, altijd bedient Adrianus Franciscus Theodorus zich rijkelijk van zijn eigen werkelijkheid, én van die van anderen. Bestaande personen, dood en levend, duiken geregeld op in zijn romans en de 67-jarige auteur won in 2013 na het verschijnen van ‘De helleveeg’ een door rockzanger Peter Koelewijn aangespannen rechtszaak over het recht om feit en ?ctie te mengen. Nooit werd hij zo autobiogra?sch als in ‘Tonio’, het roerende requiem voor zijn in 2010 bij een verkeersongeval omgekomen zoon. En nooit zat hij de geopolitieke actualiteit zo genadeloos op de hielen als in ‘Mooi doodliggen’, waarin die zoon opduikt in de ?guur van oorlogsfotograaf en journalist Natan Haandrikman. Trouwe lezers en NRC-abonnees zullen hem herkennen uit ‘President Tsaar op Obama Beach’, het zestigdelige feuilleton over de Oekraïense burgeroorlog en de aanslag op vlucht MH17 dat Van der Heijden in de zomer van 2016 voor de Nederlandse krant heeft geschreven. Daarin vertolkte Haandrikman, die beide ouders heeft verloren bij de ramp, de hoofdrol, hier dient hij vooral om het heerlijk breedsprakige hoofdpersonage Grigori Moerasjko te plaatsen. Die gevaarlijk gezagsongetrouwe journalist en auteur van de Tsjetsjeense oorlogsroman ‘Rondje antivries’ baseerde Van der Heijden losjes op de Russische reporter Arkady Babchenko. Die zette samen met de Oekraiense geheime dienst zijn eigen moord in scène om de Russische huurmoordenaars die het op hem hadden gemunt te kunnen arresteren. Querido kondigde het nieuwe boek aan als een ‘actueel politiek memorandum’, maar een diplomatische nota is het allerminst geworden. De MH17 wordt de MX17 en een Russische machthebber mag dan consequent president Tsaar genoemd worden, Vladimir Poetin zal geen enkele moeite hebben om zichzelf te herkennen in het ‘piepkuiken met pubertietjes’ dat Van der Heijden hier opvoert. Volgens de auteur is ‘Mooi doodliggen’ een ?ctieve roman waarin hij een aantal actuele zaken aan de kaak wilde stellen. Die zaken zijn in de eerste plaats het onderzoek naar de MH17-ramp, het agressieve buitenlandbeleid van Rusland en de verspreiding van nepnieuws. Maar Van der Heijden zou Van der Heijden niet zijn als hij terloops niet de kans zag om een roebel in het zakje te doen over roetpieten, regenboogpieten en het sinterklaasfeest (‘een karikatuur’) of ‘Fifty Shades of Grey’ (‘de grootste brok taalvervuiling sinds de grondwet van de Russische Federatie’). Hij doet dat in een wervelende taal die bol staat van de betekenislagen en woordspelletjes, en met betogen die branden als de eerste slok wodka. Of antivries, voor wie dat liever heeft. Met ‘amper’ 364 pagina’s mogen we spreken van een dunne Van der Heijden. Liefhebbers zullen zich afvragen of zich een nieuwe cyclus aftekent, instappers kunnen zich laven aan de gedachte dat er nog vele strekkende meters A.F.Th. op hen liggen te wachten. Na zdoróv’je!
Marnix Verplancke
em/ov/14 n
Op 29 mei werd het bericht de wereld ingestuurd dat de Russische, in Kiev wonende journalist Arkadi Babtsjenko in de hal van zijn flatgebouw was neergeschoten. Naar de daders was het niet lang gissen, aangezien Babtsjenko al jaren een luis in de Russische pels was. Met zijn bijtende artikels over de annexatie van de Krim en de invasie van de Donbas had hij in Moskou immers niet veel vriendjes gemaakt. En al zeker niet toen hij overal rondtoeterde dat het neerhalen van vlucht MH17 boven Donetsk (waarbij 298, vooral Nederlandse slachtoffers vielen) met een Russische raket was gebeurd.
Groot was de verbazing toen Babtsjenko de dag nadien in het openbaar verscheen en doodleuk meldde dat het allemaal opgezet spel was geweest. De aanslag was in scène gezet om een echte aanslag te voorkomen. In Kiev was iemand opgepakt die een netwerk aan het uitbouwen was om in totaal dertig luizen dood te knijpen. Rusland ontkende natuurlijk meteen en de ware toedracht van die zaak zal wel altijd verborgen blijven. Babtsjenko kwam het alvast op een veroordeling van een aantal journalistenorganisaties te staan. Een journalist moet toch niet meewerken aan het verdoezelen van de waarheid, klaagden zij, hij moet die waarheid net openbaren.
In zijn nieuwe roman Mooi doodliggen neemt A.F.Th. van der Heijden die zaak als uitgangspunt. De Nederlandse journalist Natan Haandrikman is op 29 mei aanwezig in het VN-gebouw in New York, waar het neerschieten van vlucht ‘MX17’ nog maar eens op de agenda staat. Terwijl de Russen liegen dat ze zwart zien, komt het nieuws binnen: Grigori Moerasjka is in de hal van zijn flatgebouw afgemaakt met vier kogels. Volgens de lokale pers waren zijn laatste woorden: ‘Ik ga wel naar de avondwinkel.’ Er was immers geen brood meer in huis. Die laatste toevoeging verklapt al dat Mooi doodliggen geen serieuze sleutelroman is, maar wel een ironische en soms sarcastische spielerei waaraan Van der Heijden tijdens het schrijven zelf ook heel wat lol beleefd moet hebben.
Moerasjka is getrouwd met Yulia. Hij ontmoette haar toen hij een boek schreef over zijn belevenissen als Russisch soldaat tijdens de Tsjetsjeense oorlog. De uitgever weigerde het al bij voorbaat, maar de redactrice wilde hem wel verder helpen. Yulia dus, de vrouw met de diepe navel waarin ze pluis verzamelt dat ze een nestje noemt, een liefdesnestje voor Grigori en haar. Een liefdesnestje ook waar Grigori uit tuimelt wanneer hij zijn befaamde verrijzenis bekendmaakt, want dat had ook Yulia niet zien aankomen.
Fundamenteel gaat Van der Heijden in Mooi doodliggen aan de haal met de noties waarheid en fake news. Is er uiteindelijk nog iets of iemand die we kunnen geloven? Of willen geloven? Want hoe gekker het artikel, hoe meer aandacht het krijgt in de media. MX17 zat vol lijken en was een manier om Rusland wereldwijd zwart te maken? We smullen ervan. Of zoals Shakespeare schreef in King Lear , een citaat dat ook het motto is geworden van Mooi doodliggen : ‘De waarheid is een hond en moet in ’t hok; ze moet afgeranseld worden, terwijl juffer hazewindjen aan den haard mag staan en stinken.’
****
Querido, 365 blz., € 22,99.
R. Fritz
Uitgangspunt voor dit verhaal is de gefingeerde moord in mei 2018 op de Russische journalist Babtsjenko, in deze roman Grigori Moerasjko geheten. Moerasjko wil Rusland aanklagen voor het neerhalen van vlucht ‘MX17’. Vanwege bedreigingen is hij met vrouw en kinderen naar Oekraïne gevlucht. Omdat hij ook daar niet veilig is, bedenkt hij samen met de geheime dienst in Kiev een bizar plan: een gefingeerde moord gevolgd door zijn crematie. Tijdens de nacht die hij levend in het mortuarium doorbrengt, wordt hij door twijfels overvallen. Hij ontsnapt en verschijnt de volgende dag op de persconferentie over zijn dood. Iedereen keert zich van hem af: zijn vrouw voelt zich verraden en zijn collega’s beschuldigen hem van nepnieuws. De enige die hem blijft steunen, is zijn vriend Natan Haandrikman, een Nederlandse oorlogsfotograaf (het alter ego van de overleden zoon van de schrijver). Deze sterk in de actualiteit gewortelde roman bewijst dat deze schrijver na veertig jaar schrijverschap nog steeds de vinger aan de pols van de maatschappij heeft. Proloog van een aangekondigde roman over de MH17-ramp.
Rob Schouten
em/ov/17 n
Veel van A.F.Th. van der Heijdens romans en verhalen zijn geïnspireerd op krantenberichten en nieuwsfeiten. Zo paste hij in 'Advocaat van de hanen' het verhaal van de dood van Hans Kok in zijn eigen Tandeloze Tijd-mythe, de dubbelroman 'Het Hof van Barmhartigheid' en 'Onder het plaveisel het moeras' speelden met de beruchte Bemmelse moordzaak, 'Het schervengericht' met de criminele wederwaardigheden van zowel Roman Polanski als Charles Manson, et cetera. Zijn jongste roman 'Mooi doodliggen' zou je een vrije improvisatie op het nieuws van de afgelopen tijd kunnen noemen: MH17, de Russische bezetting van de Krim, de vermeende dood van journalist Babchenko, de vergiftiging van Skripal en dochter, nepnieuws, het komt in transparante vermomming allemaal voorbij.
'Mooi doodliggen', dat wat je zegt tegen brave honden, gaat over de Russische journalist en romanschrijver Grigori Moerasjko, een gezworen vijand van president Tsaar. Hij spant met de Oekraïense geheime dienst samen om zijn foute landgenoten een hak te zetten. De Oekraïners beweren dat hij vanwege zijn onderzoek naar de toedracht van de, wat in dit boek de MX17-zaak heet, op een dodenlijst staat en verleiden hem ertoe mee te werken aan een ongekend staaltje fakenieuws. Hij moet doen of hij door de Russische geheime dienst vermoord is, vandaar 'mooi doodliggen'.
Het plan lukt wonderwel, Moerasjko wordt quasi-doorzeefd op de trap van zijn appartement gevonden met een van heuse ontzetting gillende weduwe Yulia, maar hij slaagt er niet in zich lang genoeg dood te houden. Reeds op de persconferentie over zijn 'moord' verschijnt hij in levenden lijve, in de naïeve verwachting dat de wereld en Yulia hem als een held zullen onthalen. In plaats daarvan wordt hij vanwege zijn medewerking aan nepnieuws door collega's en echtgenote uitgekotst. Voor eeuwig getekend zet hij zijn onderzoek naar de toedracht van MX17 voort, met alsnog fatale gevolgen.
Overigens is het geheel een raamvertelling, bestaand uit memoires die door Moerasjko zijn achtergelaten bij journalist Natan Haandrikman, een oude bekende uit de Tandeloze Tijd, wiens ouders bij de MX17 vlucht zijn omgekomen. Op deze manier is ook deze jongste roman weer een vertakking van Van der Heijdens magnum opus.
De schrijver heeft op de van hem bekende wijze allerlei actuele zaken ingenieus vervlochten en geeft op die manier een raak beeld van een dolgedraaide politieke wereld, een beetje zoals Anthony Burgess dat in het onlangs vertaalde 'Machten der duisternis' deed over de twintigste eeuw: beeldend, sarcastisch, bloemrijk.
Op een bepaalde manier herinnerde 'Mooi doodliggen' mij ook aan het werk van de betreurde Louis Ferron, het is een literair duel met de werkelijkheid, een Grand Guignol van publieke feiten. Daarnaast refereert het verhaal aan oudere, klassieke verhalen, zoals dat van Romeo en Julia, en aan 'Dode Zielen' van Gogol.
Voor Van der Heijden zijn romans niet zomaar meeslepende vertellingen, hij gebruikt ze ook om allerlei ideeën omtrent de maatschappij te lozen. Hij is zeker geen geëngageerd schrijver maar wel iemand die zijn verbeelding op de wereld loslaat. Zo sleept hij er op virtuoze wijze een hoofdstuk over de hysterie der tattoos bij, over de simpelheid van voetbal ('Voetbal is een tot het uiterste vereenvoudigde vertelling, die iedereen kan volgen, en waar iedereen, direct of achteraf, over kan communiceren. Transparant als een bergbeek, tot in de schijnmanoeuvres toe'), zelfs de Zwarte Piet-discussie komt in deze Russisch-Oekraïense roman langs, naast trivialiteiten als de botoxbehandeling van Jane Fonda en een absurd etentje in de Trèves-zaal.
Van der Heijdens romans zijn altijd vol, hij weet alles met alles in verband te brengen. Je zou met zoveel spektakel soms bijna vergeten dat hij ook een borend psycholoog is, bijvoorbeeld in wat hij naar aanleiding van de liefde tussen Grigori en Yulia over relaties opmerkt: "Ook al putten we ons tegenover elkaar nog zo uit in openhartigheid, de ander bleef in diepste wezen onkenbaar voor de een, en de een voor de ander. Heftige ontboezemingen maken degene die in vertrouwen genomen wordt des te onzekerder: iemand opent zijn of haar hart, maar wat blijft er niet allemaal ongezegd?"
Van der Heijden is daarbij een meester van de fraaie formulering, zoals hier over het kapitalisme "dat zich uit opportunisme graag hult in een mantel van democratie, heeft als economisch systeem een kwalijke morele kant: het bedient zich muzikaal van de gebiedende wijs. Het vuurt imperatieven op de doelgroep af. Het legt de klant keihard zijn wil op - niet met een pistool in de hand, maar via gerichte propaganda, waarvan de agressiviteit wordt afgezwakt in glimlachende, tandparelende reclameboodschappen in woord en beeld." Hier spreekt onmiskenbaar de maatschappijcriticus.
Het grootst vind ik Van der Heijden toch nog altijd in zijn beschrijvingen van lichamelijke sensaties, over belly button fluff (geput uit de rubriek Nutteloze Kennis van deze krant), het naveldons van Grigori's geliefde Yulia, over littekens en tattoos, over seks en sterven; zijn wereld is bij alle schatplichtigheid aan nieuws en relevante feiten ook altijd uiterst fysiek, tijdloos in zekere zin.
Overigens heb ik het allang opgegeven om Van der Heijdens verhalen in zijn twee uitdijende 'Tandeloze tijd'- of 'Homo duplex'-epen te passen; dat zijn onderhand kapstokken voor zoveel verschillende uitweidingen en zijpaden geworden dat ik het spoor bijster ben geraakt; virtuoos aan elkaar geknoopt maar je kunt het ook rustig als afzonderlijke mythes lezen.
Dit is er dan een over het krankzinnige tijdperk van Poetin en Trump, dat zich ook nog een klein eindje in de toekomst uitstrekt als aan het eind de ware toedracht van de ramp met MX17 volledig wordt onthuld. Want de feitelijke waarheid is Van der Heijden te armzalig, hij maakt er iets moois en spectaculairs van.
Querido; 368 blz. € 22,99.
oordeel
Van der Heijden maakt van nepnieuws iets moois en spectaculairs.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.