De bekoring
Hans Münstermann
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Kring, © 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MUNS |
Max Temmerman
em/ec/07 d
Paarden ruimden plaats voor fietsers. Een mensenmassa waarvan de gezichten één reusachtig vraagteken vormen, vult de straten. Het is er jachtig en rumoerig, met een kleurenpalet dat gaat van somber tot dieptreurig. In de grachten ligt onnoemelijk veel afval. Restanten van vele eeuwen geschiedenis die ophopen tot natte smurrie die aanhoudend wordt gedregd op zoek naar tekens van leven. De stad lijkt te bestaan uit verschillende lagen; statige gevels uit de Gouden Eeuw weerkaatsen dreunende partyboten van vandaag en op de kades dwalen ontheemde middeleeuwse figuren rond, jongetjes met een bommengordel om en eindeloos veel passanten en vluchtelingen. In de onderwereld is Amsterdam een koortsige uitvergroting van elke denkbare realiteit.
Ako Literatuurprijswinnaar Hans Münstermann bedacht dit vreemdsoortige decor voor zijn nieuwe roman De onderstroom. Zijn vagevuurversie van de stad doet denken aan de postapocalyptische decors van De waters van Dodemaan, de cultstripreeks van Cothias en Adamov die in 1986 het licht zag. Net als in die reeks vervloeien in De onderstroom verschillende tijden tot één geheel en wordt de realiteit een optelsom van laagjes en interpretaties. Denk Pokémon Go: je ziet de omgeving waarin je je bevindt, maar daarbovenop loopt en kruipt er van alles, eens je de juiste app hebt geïnstalleerd. Die laagjes zijn daarbij erg relevant, ze kunnen immers informatie bevatten over wie er niet meer is. De omgeving als betekenisdrager - kijk, we zijn aanbeland bij de kern van dit verhaal.
Performancekunstenaar
In 1975 verdween de Nederlandse conceptuele kunstenaar Bas Jan Ader letterlijk van de radar. In een zeilbootje trachtte hij bij wijze van performance de Atlantische Oceaan over te steken. Hij vertrok in Cape Cod en zou, bijna vanzelfsprekend, Europa nooit bereiken. Ader verwierf faam in artistieke kringen met videokunst waarin hij benarde situaties centraal stelt. Vastzitten versus vrijheid, stilstaan versus vliegen, zijn oeuvre is een nooit eindigende zoektocht naar dezelfde betekenis. Het is hem steeds te doen om de (on-)mogelijkheid van totale overgave. In een bekend filmpje rijdt hij met zijn fiets een Amsterdamse gracht in, als een low budget Icarus. Als je weet dat zijn vader, predikant en verzetsstrijder Bastiaan Jan Ader, in 1944 door de Duitsers voor het vuurpeloton werd gezet en als je weet dat de tweejarige Bas amper een flard van een herinnering aan zijn vader overhield, dan krijgt zijn kunst een onverwachte extra dimensie.
Het verhaal van vader en zoon Ader inspireerde Hans Münstermann tot een verrassende vertelling. De onderwereld waarin alle doden ronddwalen, maakt de zoektocht van een vader naar zijn zoon die enkele decennia na zijn eigen dood van de aardbodem verdween, concreet en bijna tastbaar.
Het is een kleine tour de force die Münstermann hier realiseert. Hij rijgt verschillende episodes uit het leven van beide mannen en ook dat van de vrouw en moeder die hen verbond, aan elkaar tot een koortsig, poëtisch geheel dat bol staat van tristesse en radeloosheid maar evengoed van humor en liefde. Hunkering staat centraal, in de eerste plaats die van een ouder naar zijn kind. Immers: 'Een kind krijgen is een eerlijke poging om houvast te vinden in het lot van een ander.' De moeder verwoordt de relatie met haar zoon als volgt: 'Ik weet alles over hem. (…) Alles. Elke stap die hij zette. Elk gesprek dat hij voerde. En toch weet ik niets van onze zoon, ik heb alleen mijn zorg en een duister vermoeden.' Voor de zoon heeft de afwezige vader in zijn leven de vorm aangenomen van stemmen. 'Op een diepte waar de geest niet kan komen, intuïtief. Ze fluisteren in mij, ze woekeren als parasieten.'
De onderstroom is tijdloze sciencefiction zoals de Dulle Griet van Bruegel dat is. Afschrikwekkend, visionair en aangrijpend. De vertelling volgt daarbij haar eigen logica. Als lezer blijf je achter met een boek dat een dwingend beroep doet op je inlevingsvermogen en fantasie.
De Kring, 128 blz., 18,50 € (e-boek 7,99 €)
Bo Van Houwelingen
em/ec/08 d
Een jongeman hangt aan een hoge boomtak, zijn lange lijf bungelt heen en weer. Hij verplaatst zich naar het uiteinde van de tak, trapt met zijn benen in de lucht, hangt weer stil, valt dan plots in de sloot onder hem. Die jongeman is conceptueel kunstenaar Bas Jan Ader (1942), het filmpje van zijn val heet Broken Fall (1970). De kunstenaar laat zich in andere films ook nog van een dak tuimelen en vliegt met een fiets de gracht in. Het kan niet anders dan dat Aders werk in verband staat met zijn vader, die óók viel, maar dan voor de voeten van de Duitse soldaat door wie hij werd gefusilleerd.
En daarmee vallen we in de roman De onderstroom, van oud-AKO-Literatuurprijswinnaar Hans Münstermann (1947). Hij neemt de executie van een verzetsheld als startschot voor zijn ode aan Bas Jan Ader en diens vader. Na de schoten belandt de vader - die in het boek niet Ader maar Koopman heet - in een 'onzalig schemerig oord', waar drommen mensen, uit alle tijden, zoeken naar hun geliefden. Waar ben je?, klinkt het overal.
Het schimmenrijk dat Münstermann oproept is grimmig. Mensen sjouwen met koffers, zitten op overvolle boten. De associatie met deportaties en bootvluchtelingen is onvermijdelijk. Niemand weet waar hij heen moet.
Koopman loopt zijn beul tegen het lijf; de jonge Michael die hem - bevel is bevel - heeft neergeschoten. Vol berouw besluit Michael Koopman te helpen met het zoeken naar zijn zoontje Paul. Ze worden bijgestaan door een verongelukt stel uit 2018. 'Wat is uw zoekterm?', vraagt de vrouw. 'U kunt gewoon zijn naam intoetsen. Dan weet u binnen een paar seconden alles.' Ze legt hem het internet uit; een soort orakel met antwoord op alles. Maar wat, vraagt Koopman zich bezorgd af, weet het internet over een jongen die een slaapkamer binnenkomt? 'Mammie, waar is pappie?'
In weinig woorden weet Münstermann een bizar maar volstrekt geloofwaardig inferno op te roepen. Koopman maakt een benevelde rondvaart over de grachten van Amsterdam. Uit flarden van gesprekken aan de kade en opgeviste kranten maakt hij op wat er sinds zijn dood is gebeurd: de eindrekening van de Tweede Wereldoorlog, Vietnam, Srebrenica, Aleppo. In vijf minuten verstrijken jaren, huizen zijn 'fragmenten van tijd en vergeten levens', stemmen klinken op uit de nevels: Ik kan je niet missen. Baggerschuiten zijn onafgebroken in bedrijf, 'om het water te zuiveren van oud afval, zwartgeblakerde resten van beschavingen'. Alles ademt beklemming en verdriet maar ook luchtigere banaliteit: een man op zoek naar zijn mobiel, een vrouw die klaagt over muggenbeten - de doden zijn net mensen.
Ondertussen, in het rijk der levenden, is zoon Paul kunstenaar geworden. Hij heeft succes maar gelukkig is hij niet. Hij blijft 'onder het dunne filmpje van de werkelijkheid' zoeken naar een andere wereld, 'naar de reisgenoot van wie hij zich gescheiden voelde'. Besluit hij daarom in een belachelijk klein bootje de oceaan over te steken? Op weg naar zijn vader?
In deze wonderlijke ode laat Münstermann zien dat zoeken interessanter is dan vinden. Wie niet gevonden wordt, kan immers overal zijn. Op elke plek, in elke tijd. De verloren zoon zal er zijn 'namens elke drenkeling', 'als een volkslied voor elk gedoemd volk', 'te midden van massa's die weer een oorlog beginnen'.
In 1975 stak Bas Jan Ader op 33-jarige leeftijd van wal om de Atlantische Oceaan over te steken. Tien maanden later werd zijn bootje aan de kust van Ierland teruggevonden. Niemand heeft ooit nog iets van hem vernomen.
****
De Kring; 128 pagina's; € 18,50.
drs. Cor Gerritsma
Hans Münstermann (1947) weet zijn lezers telkens te verrassen, ook nu weer met deze mythische en biografisch getinte korte roman die zich voor een groot deel afspeelt in een soort onderwereld. De twee personages waar alles om draait, zijn van de aardbodem verdwenen: Hemmo Koopman (dominee) werd op 20 november 1944 op 34-jarige leeftijd wegens hulp aan onderduikers doodgeschoten; zijn zoon Paul (conceptueel kunstenaar) verdween in 1975 op 33-jarige leeftijd spoorloos na een tocht over de oceaan in een klein bootje. Tientallen jaren later gaat de verteller, de geest van de vader, samen met anderen in de ‘onderwereld’ op zoek naar zijn zoon, die hij nauwelijks gekend heeft. Voor de vader en zoon hebben dominee en verzetsstrijder Bastiaan Jan Ader (1909-1944) en diens zoon, kunstenaar Bas Jan Ader (1942-1975) model gestaan. Heden en verleden, ‘bovenwereld’ en ‘onderwereld’ zijn met elkaar verweven in deze ode vol verwijzingen naar de mythe over Orpheus en Eurydice. Goed geschreven, origineel en beeldend verhaal, aangrijpend, maar beslist niet somber, eerder luchtig van toon.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.