Asymmetrie : roman
Lisa Halliday
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, © 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : HALL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, © 2018 |
VOLWASSENEN : ROMANS : HALL |
Jamal Ouariachi
te/ep/19 s
Ik heb een voorliefde voor romans die een rechttoe rechtaan verhaal vertellen, maar die tevens zoveel vragen oproepen dat je meteen na lezing opnieuw wilt beginnen om te ontdekken wat er onder de begane grond van het oppervlakteverhaal aan verschillende kelderverdiepingen schuilgaat.
Asymmetrie van de Amerikaanse debutante Lisa Halliday is zo'n roman. Het boek bestaat uit drie delen die sterk verschillen in perspectief, toon en onderwerp. In deel I, 'Zotternij', krijgt de jonge redacteur Alice een relatie met de wereldberoemde oudere schrijver Ezra Blazer en worstelt zij met haar eigen literaire ambities. Het is een laconiek en springerig verteld relaas van een gedoemde liefde. Ezra - overduidelijk gebaseerd op Philip Roth, met wie Halliday ooit een relatie had - is een bijzonder innemende, eigenzinnige en grappige figuur, en vooral in eigenzinnigheid en humor doet Alice niet voor hem onder. Asymmetrie ontlokte mij vele gniffels en grinnikjes en menigmaal ook een luide bulderlach.
Koormeisje
Hun liefde ontvouwt zich ten tijde van de Amerikaanse invasie in Irak. Die achtergrond toont hoezeer Ezra en Alice van elkaar verschillen in hun kijk op literatuur. Voor hem zijn wereldproblemen geen materiaal. Hij raadt Alice aan over haar vader te schrijven. Maar Alice heeft het gevoel dat haar eigen besognes 'niet belangrijk genoeg' zijn, al vraagt zij zich ondertussen af of zij, 'als voormalig koormeisje uit Massachusetts', bijvoorbeeld in staat zou zijn 'de zielenroerselen van een moslimman te vertolken'. Later zullen we zien dat dit geen willekeurig voorbeeld is.
Hoezeer de actualiteit je kijk op literatuur kan beïnvloeden, merkte ik doordat ik het liefdesverhaal van Ezra en Alice niet kon lezen zonder associaties met de #MeToo-beweging. Misbruikt de oude, machtige schrijver zijn ruim veertig jaar jongere minnares? Maakt hij misbruik van haar toewijding en bewondering? Of is hun verhouding ook omgekeerd asymmetrisch? Misbruikt Alice Ezra als een soort privé-schrijfdocent? Zet zij haar wispelturigheid in om hem te manipuleren?
Er is meer ongelijkheid. Ezra is zo'n mannelijke schrijver van het ouderwetse type: alles voor de literatuur. Een ex-vriendin die kinderen van hem wilde, kon haar biezen pakken. Voor Alice ligt dat anders: voortdurend vragen mensen haar of zij kinderen wil. Alleen al de telkens terugkerende confrontatie met haar eigen vruchtbaarheid in de vorm van menstruatiepijn (er wordt ook ergens een bezoek aan een abortuskliniek gesuggereerd), maakt dat zij zich de luxe niet kan veroorloven het onderwerp 'kinderen' geheel uit haar leven te bannen zoals een mannelijke schrijver dat kan.
Scheefgroei
Die scheefgroei op verschillende vlakken leidt tot het einde van de relatie, waarna Asymmetrie een heel andere weg inslaat. Het tweede deel van het boek, getiteld 'Waanzin', laat zich lezen als een op zichzelf staande roman. Hoofdpersoon is hier de Amerikaan van Iraakse afkomst Amar Ala Jaafari, econoom, die op doorreis naar Irak op vliegveld London Heathrow wordt vastgehouden door de marechaussee, om onduidelijke redenen. Tijdens zijn detentie blikt Amar terug op vorige reizen naar Irak, hoofdzakelijk om er zijn broer te bezoeken die niet kon aarden in de VS en die daarom remigreerde naar zijn geboorteland.
'Waanzin' biedt een aangrijpend portret van Irak, een land waar de toekomstverwachtingen zelden verder reiken dan een etmaal, omdat je door oorlog en aanslagen nooit weet of je morgen nog leeft. Hier dient zich ook een thematisch verband met het eerste deel van Asymmetrie aan, want ook Amar krijgt te maken met asymmetrische machtsverhoudingen: die van het oppermachtige Amerika tegenover Irak, en de macht van Het Systeem over Het Individu: een systeem dat reizigers zonder toelichting in detentie kan plaatsen - louter op basis van naam, afkomst, reisdoel.
Blinde vlekken
Het drieluik dat Asymmetrie is, wordt afgesloten met een kort deel getiteld 'Ezra Blazers Desert Island Discs', waarin de oude schrijver uit het eerste deel in een Brits radioprogramma wordt geïnterviewd over zijn favoriete muziek, enkele jaren na zijn relatie met Alice. In dat gesprek maakt hij een opmerking die, als ik hem hier citeer, als 'plotspoiler' gezien zou kunnen worden, ware het niet dat je met de kennis ervan een veel rijker boek te lezen krijgt - zo ontdekte ik toen ik Asymmetrie herlas.
Ezra merkt op dat een jonge vriendin van hem (en hij doelt overduidelijk op Alice) een roman heeft geschreven over de mate waarin we in staat zijn 'ons een leven, of eigenlijk een bewustzijn, voor te stellen dat de blinde vlekken in ons eigen bestaan grotendeels invult. Het is een roman die op het eerste gezicht weinig over de auteur lijkt prijs te geven, maar die bij nader inzien een versluierd portret is'.
De conclusie is onvermijdelijk dat het tweede deel van Asymmetrie, 'Waanzin', geschreven is door Alice. Toen ik Asymmetrie herlas viel me pas op dat deze onthulling bij lange na niet de enige aanwijzing hiervoor is. Heel 'Waanzin' blijkt een 'versluierd portret' te zijn van Alice. Dat begint al met de titel, die in het Engels 'Madness' luidt, en het zit ook in de naam van een voormalige geliefde van hoofdpersonage Amar: Maddie. Madness, Maddie... M.A.D. zijn de initialen van Alice, die voluit Mary-Alice Dodge heet. En zo bevat 'Waanzin' talloze pijlen die naar Alice wijzen: Lewis Carroll-allusies, citaten uit de wereldliteratuur die afkomstig zijn uit de boeken die Ezra aan Alice heeft aangeraden, een episode rond een bezoek aan een abortuskliniek (waar in de wachtkamer 'Ob-la-di, ob-la-da' gedraaid wordt, niet zomaar een detail, want wie het refrein van dat liedje kent, weet dat daarna de woorden 'Life goes on' volgen - nogal wrang, in een abortuskliniek. In vrijwel elke zin van Asymmetrie zit een cadeautje verstopt).
Sprankelend
Net zo blijkt - en dat weet je pas bij herlezing - ook deel I, 'Zotternij', vol te staan met aanwijzingen dat Alice bezig is aan een verhaal over een Irakees. Asymmetrie is daarmee ook een genuanceerde bijdrage aan de discussie over culturele toe-eigening in de literatuur: mag een auteur over personages schrijven die in allerlei identiteitsopzichten van haar verschillen? Natuurlijk mag dat, en Halliday laat zien tot wat voor sprankelende, sensitieve literatuur dat kan leiden.
Zijn daarmee alle raadsels van dit boek opgelost, alle geheime kelderverdiepingen verkend? Geenszins. Ik zit nog met tal van vragen. Waarom keren wc's en stoelgang zo vaak terug in de tekst? Wat is toch de betekenis van die dementerende buurvrouw van Alice? Waarom gaat de allereerste alinea van Asymmetrie over Alice die een boek zonder aanhalingstekens leest en zich afvraagt: 'wat heeft een boek zonder aanhalingstekens nou voor zin?' En waarom bevat deel II, 'Waanzin', geen aanhalingstekens?
Het is misschien zoals Ezra zegt over Ulysses van James Joyce: 'Het is een oneindig rijk en duizelingwekkend verhaal. Bij elke herlezing zul je op nieuwe raadselen stuiten. Maar als je stug doorzet geeft het zijn geheimen prijs.'
Ik kan niet wachten om Asymmetrie een derde keer te lezen.
Kathy Mathys
ob/kt/26 o
In het tweede deel leren we Amar Ala Jaafari kennen, een man met een Amerikaans en een Irakees paspoort. In 2008 wordt hij opgepakt en verhoord op de luchthaven van Heathrow. De broer van de man is ontvoerd in Irak.
Nergens wordt expliciet gezegd dat dit deel het boek is dat Alice heeft geschreven. Toch kan je haast geen andere conclusie trekken. Tal van filosofische vragen en details uit het eerste deel komen vervormd, herschikt, verkleind of juist uitvergroot terug in deel twee. Dat maakt van Asymmetrie een interessante roman over het creatieve proces. Niet dat je daar veel over leest in de talrijke recensies van dit gehypete debuut. Aandacht is er vooral voor het autobiografische ingrediënt. Alice heeft een verhouding met een wereldberoemde auteur. Lisa Halliday had een affaire met Philip Roth en ze maakt er geen geheim van dat een deel van haar boek over hem gaat.
Zo begint het tussen Alice en Ezra Blazer, zoals de auteur in de roman heet: hij komt naast haar zitten op een bankje in het park. Hij eet een ijsje. De twee praten wat. Enkele weken en ijsjes later vraagt hij: 'Dus, juffrouw Alice. Durf je het aan?' Ja, dat durft ze. In het begin heeft hij de regie in handen. Hij laat haar naar zijn flat komen wanneer het hem schikt. Zij haalt boodschappen voor hem, medicijnen vaak. Zelfs wanneer hij lief is, zit er iets betuttelends in zijn manier van doen, zoals wanneer hij de letters van warenhuis Searle afzonderlijk spelt. Ze moet er een winterjas kopen met zijn geld. Naarmate zijn gezondheid achteruitgaat en zij zich meer afvraagt of ze wel goed bezig is, verschuift er iets in de verhouding.
Lasnaden
Asymmetrie doet denken aan het recente werk van Rachel Cusk, al is Hallidays debuut anders van toon. Ze schrijft onderkoeld, soms bijdehand: 'Ze deden wederom wat ze deden zonder de lakens te kreuken.'
Ezra Blazer stopt haar fictie toe, allemaal boeken van mannen. Alice leest Joyce, Twain, Genet, Camus. Ze leest een hoop non-fictie over de Holocaust. Uit verschillende van deze werken staan lange citaten in de roman. Verder wemelt het van de verwijzingen naar Alice in Wonderland in dit boek dat zelf een Wonderlandachtig karakter heeft, vooral in de manier waarop de verhalen zich op verrassende wijze transformeren tot iets nieuws.
Gaandeweg sluipt er melancholie in de vertelling. Strak ingepakte kerstbomen en matinees met films van Fred en Ginger helpen daarbij. Maar er is ook de brozer wordende gezondheid van de grote auteur.
In beide delen speelt muziek een grote rol en stellen de personages zich vragen over die ene grote kwestie: hoe kunnen we het best leven? Eén recept is er niet: kwesties die in New York urgent zijn, lijken belachelijk in oorlogsgebieden als Irak. Andere vragen die terugkeren: is er zoiets als de vrije wil of is er sprake van lotsbestemming? Is er zoiets als een authentieke herinnering?
Er valt ontzettend veel te vertellen over dit boek, zo rijk is het. Het gonst van de terzijdes en de weetjes, maar soms gaat de schrijfster te ver. Haar werk heeft hier en daar iets overdadigs en pronkerigs. Niet alle draden zijn voldoende uitgewerkt.
De roman eindigt met een interview met Blazer, jaren na zijn affaire met Alice. Daarin zegt de auteur: 'Je gaat speuren naar de lasnaden, je wilt weten hoe de schrijver te werk is gegaan'. Hallidays Asymmetrie biedt alvast een boeiende inkijk in dat 'lasproces' dat aan de verschijning van elk boek voorafgaat.
Vertaald door Lisette Graswinckel, Atlas Contact, 332 blz., 22,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Asymmetry'.
Hans Bouman
te/ep/29 s
Het is een zondagmiddag in 2002 in Central Park. Alice Dodge, een 25-jarige redactie-assistente bij een New Yorkse uitgeverij, raakt in gesprek met een man van rond de 70. Ze kent hem: het is Ezra Blazer, schrijver en meervoudig winnaar van de Pulitzer Prize. Ze neemt chocolade en een ijsje van hem aan, en wanneer hij op een gegeven moment vraagt: 'Dus, juffrouw Alice. Durf je het aan?', luidt haar antwoord: 'Ik zie geen reden waarom niet.'
Aldus de opening van de debuutroman Asymmetrie van Lisa Halliday. Op de pagina's die volgen lezen we hoe er tussen de jeugdige, onbevangen redactie-assistente en de oudere, zelfverzekerde auteur een intieme relatie ontstaat. Een asymmetrische ook. Het is vooral de schrijver die uitmaakt wanneer de twee afspreken en hoe die afspraken worden ingevuld. Hij vraagt Alice medicijnen en andere zaken voor hem mee te brengen. Hij geeft haar geld en cadeautjes, stelt voor haar studieschuld voor haar af te lossen. Hij heeft haar telefoonnummer; zij niet het zijne.
Aan de asymmetrie van de relatie draagt ook het grote verschil in leeftijd en levenservaring bij. In hun gesprekken is Blazer de mentor en Alice de leergierige gezellin die zich laaft aan de kennis en ervaring van de wijze meester.
Wie het al niet in de voorpubliciteit rond dit in de VS zeer lovend ontvangen boek had meegekregen, ontdekt het al lezend: Ezra Blazer is een nauwelijks verhuld portret van Philip Roth, met wie Halliday enige tijd een relatie had toen ze bij een literair agentschap werkte. Maar deze roman richt zich niet op de exploitatie van Roths beroemdheid of het uitventen van saillante details.
Zeker, het fysieke malheur en de toenemende kwetsbaarheid van de bejaarde schrijver spelen een rol van betekenis, maar dat de oudere Roth leed aan hartproblemen, rugpijn en andere kwalen is algemeen bekend, niet in de laatste plaats dankzij hemzelf.
Gaandeweg veranderen de verhoudingen. Alice krijgt meer zelfvertrouwen, durft eigen standpunten in te nemen. Ook zij heeft literaire ambities, maar ze wil niet over zichzelf schrijven, zoals Ezra. Niet belangrijk genoeg. Haar onderwerpen zijn oorlog, dictaturen, wereldse zaken, en ze vraagt zich in gemoede af 'of zij als voormalig koormeisje uit Massachusetts in staat zou zijn de zielenroerselen van een moslimman te vertolken'.
Onvermijdelijk komt aan de relatie een eind.
Asymmetrie is opgebouwd uit drie delen. Na het deel 'Zotternij', waarin het verhaal van Alice en Ezra wordt verteld, neemt de roman een radicale wending. Deel twee heet 'Waanzin' en heeft een jonge Iraaks-Amerikaanse econoom als hoofdpersoon: Amar Ala Jaafari. Hij is voornemens van de VS, waar hij woont, via Londen en Istanbul naar Koerdisch Irak te reizen, op zoek naar zijn broer Sami, die sinds kort wordt vermist.
Amar wordt echter op Heathrow aan een langdurig verhoor onderworpen. 'Waanzin' bestaat deels uit de kafka-eske ondervraging die Amar ondergaat, deels uit de herinneringen die die vragen oproepen, en die zijn complexe persoonlijke situatie schetsen.
Centraal hierin staan de zeer uiteenlopende - zeg maar: asymmetrische - manieren waarop Sami en Amar hun leven hebben ingericht. Beiden zijn opgegroeid en opgeleid in de VS. Sami is echter getrouwd met een Iraakse en na zijn studie medicijnen teruggekeerd naar het land van zijn ouders. Amar is econoom geworden, gespecialiseerd in, jawel, risicoaversie.
Asymmetrie lijkt op het eerste gezicht een merkwaardig onevenwichtig boek dat er alles aan doet zijn titel waar te maken. Maar wie niet over Alice's terloopse overweging betreffende 'de zielenroerselen van een moslimman' heeft heen gelezen, ontdekt al snel dat deze roman juist een verbluffend staaltje van compositorisch vernuft is.
'Zotternij' en 'Waanzin' mogen dan op verhaalniveau sterk van elkaar verschillen, in hun thematiek spiegelen ze elkaar. De spiegel is trouwens een van de vele motieven die de twee delen verbinden, net als Lewis Carroll (Alice heet niet zomaar Alice), literatuur, condooms, abortus en gin rummy. Voor de oplettende lezer is Asymmetrie een feest.
In het korte slotdeel van de roman, 'Ezra Blazers Desert Island Discs', geeft de auteur nog een laatste subtiele hint hoe we dit boek moeten lezen.
Lisa Hallidays debuut is een briljant gecomponeerde roman. Maar het is minstens evenzeer een uitdagend onderzoek naar de taak van de literatuur, de verantwoordelijkheid van de schrijver. Geen vertoog, geen stellingname. Halliday peinst en overweegt. Roepen kan altijd nog.
****
Uit het Engels vertaald door Lisette Graswinckel. Atlas Contact; 332 pagina's; € 22,99.
Lisa Halliday
em/ov/27 n
Nadat ze ‘Asymmetrie’ had gelezen, wist schrijfster Zadie Smith niet goed of ze nu bewonderend tussen de tanden moest luiten, of zich jaloers de haren uit het hoofd moest trekken. The New York Times noemde het boek ‘verschroeiend intelligent’. En The Guardian identiiceerde Lisa Halliday (41) als één van de sprankelendste nieuwe namen van het moment. ‘Asymmetrie’ doet in de VS en Groot-Brittannië al bijna een jaar de oren lapperen van opwinding. De debutante heeft de schijnwerpers op zichzelf gericht met een uitzonderlijke, bij momenten verblufende roman die, zeker de eerste 150 pagina’s, nochtans vederlicht lijkt. ‘Asymmetrie’ trapt af in het New York van 2002, waar de binnenstad nog nasmeult van 9/11. Twintiger Alice werkt als assistente bij een uitgeverij, maar wil liever zelf boeken schrijven. Haar vader is een samenzwerings- en wapengek die elke dag met een nieuwe theorie belt (‘Op de dag van de aanslagen was geen enkele Jood op zijn werk in de Twin Towers verschenen!’, ‘Geluorideerd water is een duivels plan van de Nieuwe Wereldorde!’), maar verder komen we over Alice weinig te weten. Dat draagt bij tot het mysterieuze air van een personage, dat iets wegheeft van haar naamgenoot in Wonderland en schijnbaar onbewust van de ene verwondering in de andere stapt. Al op de eerste pagina’s begint Alice een romance met de 45 jaar oudere Ezra Blazer, een tweevoudige winnaar van de Pulitzer Prize. Een Joodse, wereldwijd bejubelde, droogkomische New Yorker – een spitting image van de eerder dit jaar overleden Philip Roth. Hij overlaadt Alice met geschenken, literatuurtips en advies. Zij bedankt hem door tijdens het vrijen zorg te dragen voor zijn pijnlijke rug. De seks vergelijkt Alice met een spelletje Dokter Bibber: ‘Alsof zijn neus zou knipperen en zijn zoemer zou afgaan als ze zijn lachbotje er niet ongeschonden uit peuterde.’ Een paar Amerikaanse critici omschreven het eerste deel van ‘Asymmetrie’ als een ‘romantische komedie’. Ja, Blazer is een olijkerd (‘Het is heerlijk om een winderige vrouw te neuken als ze er met elke stoot van eentje wordt verlost. Ik denk dat ik Nora’s scheet uit duizenden zou herkennen’), de titel van dat deel is ‘Zotternij’, en de komische timing van Halliday is raak. Maar het is slechts patine, dik uitgesmeerd over een verhaal van venijnige ambities en scheefgetrokken machtsverhoudingen. Een verhaal dat hier en daar doet denken aan, bijvoorbeeld, ‘Sabbaths theater’ van Philip Roth. Maar Halliday maakt het zich mooi eigen.Alice en Ezra schitteren door afwezigheid in het tweede, veel ernstiger deel, waarin Amar het woord neemt. Hij is een Irakese Amerikaan die, op weg naar zijn broer in Koerdistan, door de douane een weekend wordt vastgehouden op Heathrow. De lezer moet op eigen houtje het verband tussen delen één en twee zien te leggen, maar de schrijfster legt wel een zuinig spoortje broodkruimels. Halliday speelt nog meer spelletjes, maar je moet erg aandachtig lezen om ze allemaal op te merken. De verleiding is groot om ‘Asymmetrie’ als een halve autobiogra?e of een sleutelroman te lezen. Halliday werkte zelf ooit bij een uitgeverij, en ze had in de periode waarin ze haar boek situeert een relatie met... Philip Roth. Ze werd bovendien ook ooit vastgehouden op Heathrow. Een deel van de buzz ontleent de roman aan dat voyeurisme: ‘Wow, dus zó moet het geweest zijn om te vrijen met Roth!’ Opnieuw een deel van het spel: de schrijfster goochelt met de verwachtingen en de grenzen van het genre. ‘Asymmetrie’ is blijkbaar niet voor iedereen. Veel lezers laten weten hun tanden te hebben stukgebeten op het boek. Op het ‘pretentieuze, vervelend postmoderne’ metagehalte; het zogezegd toondove, politiek incorrecte tweede deel (‘Een blanke vrouw die schrijft over de lotgevallen van een immigrant uit het Midden-Oosten? Wat weet zij daar nu over?’); en de ‘ondraaglijk lichte toon’ van de tortelscènes tussen Alice en Ezra, die een aaneenschakeling zijn van namedropping, dure merken en dialogen als doodlopende straatjes. Het loont nochtans om door te lezen tot het derde deel, een vrolijke coda waarin Ezra op nog latere leeftijd wordt geïnterviewd in het radioprogramma ‘Desert Islands Discs’ over zijn favoriete muziek, en waarin Halliday de meeste gaten mooi dichtrijdt. De opbouw van de roman, zowat alle intermenselijke relaties en het contrast tussen toon en inhoud: werkelijk alles zit schots en scheef in het toepasselijk getitelde ‘Asymmetrie’. Zo is ook Pisa groot geworden.
Roderik Six
ob/kt/10 o
Het begint op een bankje. Alice zit te lezen en naast haar likt een oudere man een ijsje. Ze kent hem. Iedereen kent hem. Hij is de Wereldberoemde Schrijver die verdacht veel op Philip Roth lijkt. ‘Durf je het aan?’ vraagt hij haar een week later en daarmee is hun liefde beklonken. Alice, die stiekem schrijfambities koestert, zal haar minnaar annex mentor op zijn wenken bedienen en hij zal haar bedanken met wijze raad en de sporadische envelop cash.
En dan is er Amar, die vastgehouden wordt op Heathrow omdat hij over een dubbele nationaliteit beschikt – hij is zowel Amerikaan als Irakees. Dat zit de douane dwars want de war on terror heeft weinig mededogen met moslims uit het Midden-Oosten. Tussen de kafkaëske ondervragingen door overdenkt Amar zijn warrige leven.
Vraag is: wat hebben beide verhalen met elkaar te maken? Debutante Lisa Halliday presenteert ze los van elkaar, in twee totaal verschillende stijlen. De oplettende lezer zal het trucje snel doorhebben maar geen nood mocht u het gemist hebben: Halliday voegt er nog een korter derde deel aan toe waarin alles netjes geëxpliciteerd wordt.
Het is geen geheim dat Halliday en Roth ooit een relatie hebben gehad. Voor Roth-fans bevredigt het smeuïge verhaal van Alice ongetwijfeld hun voyeuristische noden maar ondanks de prikkelende humor en de vaak briljante zinnen, overtuigt Asymmetrie niet. Amerikaanse romans schuwen doorgaans het experiment, dus op zich is het lovenswaardig dat Halliday breekt met de klassieke vertelstructuur. Alleen jammer dat het allemaal zo doorzichtig is. De hele roman zit nadrukkelijk volgepropt met erudiete referenties en schreeuwt aanhoudend ‘Dit is een literair experiment!’ Best vermoeiend wanneer een praalzuchtige schrijver je constant op haar slimmigheidjes wijst.
Daarnaast is het verhaal van Amar gewoon even saai als de wachtkamer waarin hij zich bevindt. Je mag een lezer veel aandoen, maar hem vervelen is onvergefelijk. Dat is het echte literaire raadsel van Asymmetrie : Halliday beschikt duidelijk over talent maar waarom slaagt ze er niet in om betrokkenheid te creëren? Halliday krijgt punten voor haar oogstrelende zinnen en de frisse bries die ze door de Amerikaanse letteren jaagt, alleen jammer dat de roman als geheel te vaak naar gebakken lucht smaakt.
**
Atlas Contact (oorspronkelijke titel: Asymmetry), 336 blz., € 22,99.
Aletta Brink
In het eerste deel wordt het verhaal verteld van de relatie tussen Alice, een jonge redactrice die schrijft aan een eigen roman, en Ezra Blazer, een beroemd schrijver. De twee verschillen aanzienlijk in leeftijd en het is Ezra die de touwtjes in handen heeft. Hij bepaalt wanneer Alice hem mag zien. In het tweede deel vertelt Amar, een in de VS wonende Irakese econoom die in de UK een vriend wil bezoeken, hoe hij op Heathrow wordt vastgehouden en ondervraagd. Later blijkt dit verhaal over Amar de roman van Alice te zijn. In het derde deel, vele jaren later, volgt een openhartig vraaggesprek met Ezra. Deze intrigerende debuutroman over ongelijkheid tussen man en vrouw, jong en oud, Amerika en Midden-Oosten, die daarnaast ook nog eens naar het werk van Philip Roth verwijst, vergt het nodige van de lezer.
Jann Ruyters
te/ep/15 s
Hoe gevaarlijk (of juist uitdagend?) is de wereld voor mooie, jonge vrouwen die weinig om handen hebben. 'Asymmetrie' opent met twintiger Alice die zich op zondag zit te vervelen op een bankje in een park als daar een oude man aanschuift die vraagt wat ze aan het lezen is. Ze kletsen wat en later, bij de derde zondagse ontmoeting, vraagt hij 'of ze het aandurft?'. 'Are you game?', klinkt het in het Engels.
Nieuwsgierige Alice is er wel voor in. In de oude man heeft ze de beroemde Ezra Blazer herkend, rijke schrijver, winnaar van drie Amerikaanse National Book Awards, eeuwige Nobelprijskandidaat. Een man met een 'rimpelig koel' vel en zachte lippen ('maar dat was buiten zijn tanden gerekend'), zo blijkt als Alice hem bezoekt in zijn appartement aan Amsterdam Avenue, New York. Alice heeft zelf schrijfaspiraties, al zijn die nog wat diffuus, ze werkt nu als redacteur bij een uitgeverij. De seks is avontuurlijk, wat niet alleen te maken heeft met zijn weigering een condoom te gebruiken ('onmogelijk') maar ook met zijn wankele fysieke staat ("Soms voelde het net alsof ze Dokter Bibber speelde, alsof zijn neus zou knipperen en zijn zoemer afgaan als ze zijn lachbotje er niet ongeschonden uitpeuterde").
Een pikant #metoo-achtig gegeven, de verhouding tussen de piepjonge aspirantschrijfster en de bejaarde succesauteur, temeer omdat dit verhaal wortelt in de werkelijkheid. Schrijfster Lisa Halliday zou als twintiger een affaire hebben gehad met de ruim veertig jaar oudere, onlangs overleden Philip Roth. Schrijfster en schrijver zijn na hun verhouding bevriend gebleven, hij heeft haar manuscript gelezen en geprezen, zo vertelde Halliday in een interview met The New York Times.
Maar wie het om Philip Roth te doen is kan misschien toch beter de schrijver zelf lezen (of de weinig vriendelijke memoir van zijn ex-vrouw Claire Bloom). Ezra Blazer lijkt met de oude Roth zijn leeftijd, zijn kwalen, prijzen, hoge libido, fascinatie voor honkbal én voor de Joodse geschiedenis gemeen te hebben. Maar de roman van Halliday is fictie; een suggestieve ideeënroman, erudiet, geestig, lichtvoetig. Vol observaties over lezen en schrijven en verwijzingen naar andere literatuur. Zo verweeft Halliday de ervaringen van Alice met fragmenten uit wat ze leest, van de welkomsttekst op de website van een abortuskliniek tot passages uit door Blazer aan Alice opgedrongen teksten als 'Eichman in Jerusalem', 'Huckleberry Fin'.
Licht en fris is dit boek, origineel, maar ook bedrieglijk. De vraag waar Halliday op uit is, houdt de lezer lang in spanning. Het antwoord lijkt simpel, de titel zegt het al: dit boek gaat over ongelijkheid, over verschillen tussen mensen (seksen, nationaliteiten, generaties) die veelal hiërarchisch zijn.
De asymmetrie schuilt niet alleen in de inhoud maar ook in de vorm van deze roman, die uit drie ongelijke delen bestaat. Het eerste deel 'Zotternij' ('Folly') vertelt in de hij-vorm over de verhouding tussen Alice en Ezra. In het tweede deel, 'Waanzin' ('Madness'), kruipen we in de ik-vorm in de huid van de Irakees-Amerikaanse Amar Ala Jafaari, die ondervraagd wordt op het vliegveld van Heathrow, uit de rij gepikt als hij Engeland in wil voor bezoek aan een vriend. Het derde deel, 'Ezra Blazers Desert Island Discs', is het transcript van een radio-interview uit 2011 met Ezra Blazer, inmiddels wél Nobelprijswinnaar en nog ouder, die de jonge vrouwelijke interviewer vertelt over zijn werk, leven, muziekvoorkeuren en ondertussen (hoe hardleers) met haar probeert te flirten.
Een zedenschets, een thriller, een interview. Verhalen over liefde, politiek, schrijverschap, roem, rijkdom. Halliday roept vragen op. Wat trekt Alice in Ezra? Is ze leerling? Opportunist? Is dit een idyllische liefde ('met hem was alles mooier dan zonder hem') of een corrupte relatie? Of beiden? De seks wordt geruild voor kennis, voor boeken, voor geld en goederen (en niet zo'n beetje ook). De schijnbaar naïeve Alice wordt door haar beroemde minnaar meermaals vernederend op haar plaats gewezen, maar anderzijds komt de bejaarde schrijver er zelf zeker ook niet florissant vanaf met zijn ejaculatie als 'een zwak drinkfonteintje', zijn 'honderd dingen die er voor het slapen gaan moeten gebeuren', zijn ontploffende defibrillator. Wie gebruikt wie hier?
En hoe zit het met de net gepromoveerde jonge econoom Amar Al Jafaari, die vastgehouden wordt op het vliegveld, het voorportaal van de westerse samenleving, en ondertussen memoreert hoe hij en zijn familie bekneld zijn geraakt in het Amerikaans-Irakese conflict. Hoe verhoudt Amar zich tot zijn ouders die voor hun zoons de Amerikaanse droom najoegen, een droom die nu is verworpen door Amars geliefde oudere broer Sami die in de na-oorlogse chaos in Irak is verdwenen. Ook in Amars relaas roept Halliday vragen op over macht en onmacht, over de botsing tussen de oude en de nieuwe wereld, tussen heden en verleden, geloof en ongeloof, het welvarende vrije Westen en het getergde Midden-Oosten. Is de jonge man onschuldig of iets van plan?
'Details brengen fictie tot leven' doceert Blazer, en Halliday imponeert met een rijkdom aan details die amuseren en ontroeren. Zoals wanneer een (te) dartele Alice haar minnaar vermaakt met een imitatie van Charlie Chaplin en je daarin proeft hoezeer Chaplin zíjn leven is, bijna voorbij. De veelheid zorgt ervoor dat je in dit boek bij iedere nieuwe lezing wel iets nieuws kan vinden. De schrijfster schetst een samenleving vol overmoedige loners in parallelle werelden die op elkaar inwerken én gescheiden blijven, en dit in een drieluik dat de lezer welbewust ook weinig houvast biedt.
Hoe verhouden de drie delen zich tot elkaar? In het transcript van het interview worden antwoorden geopperd die ik hier niet zal herhalen. Blazer spreekt over 'Ulysses' en over branie, manie en depressie. "We vliegen te dichtbij de zon op grond van illusoire gevoelens van macht, zekerheid en zeggenschap, en wanneer ons kaartenhuis dan onvermijdelijk instort volgen na die hoge toppen des te diepere dalen." Weer zo'n fraaie zin, maar iets van dat kaartenhuis blijft hangen na afloop, alsof dit ook op Halliday's eigen boek slaat: slim, vol bravoure, niet helemaal vervullend.
Vert. Lisette Graswinckel. Atlas Contact; 336 blz. € 22,99.
oordeel
Geestig, erudiet, meeslepend, niet helemaal vervullend.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.