De mijn
Emile Zola
Emile Zola (Auteur), Lidewij van den Berg (Vertaler), Marijke Scholts (Vertaler), Marjolein Van Tooren (Nawoord)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij Oevers, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ZOLA |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Oevers, 2020 |
VOLWASSENEN : ROMANS : ZOLA |
Marije Arijs
us/ug/14 a
Op Emile Zola (1840-1902) valt het een en ander aan te merken. De naturalistische schrijver wilde in zijn romans op 'wetenschappelijke' wijze aantonen hoe gedetermineerd de mensheid wel niet was. Zo'n programma levert zelden verteerbare literatuur op, maar Het meesterwerk is een monumentale uitzondering op deze regel. Deze vuistdikke pil uit 1886 is een van de genietbaarste delen van Les Rougon-Macquart en dat heeft veel aan de vertrouwdheid van de auteur met zijn onderwerp te danken. In deze twintigdelige romancyclus, waarin maar liefst vijf generaties van een familie ten tonele worden gevoerd, wordt telkens ingezoomd op een bepaald milieu. Het veertiende deel speelt zich af in impressionistische kringen. Zola kende het kunstwereldje als zijn broekzak en stond bij deze artistieke omwenteling op de eerste rij.
Omwenteling
'Met Claude Lantier wil ik het gevecht van de artiest tegen de natuur schilderen, de inspanningen van het scheppen van een kunstwerk', verklaarde Zola. Dat dit gevecht op een nederlaag zal uitlopen, staat als een paal boven water. De held is de zoon van een drankzuchtige moeder en daarmee is zijn lot bij voorbaat bezegeld, want volgens de auteur was de mens een speelbal van de wetten van erfelijkheid en milieu. Claudes genen spelen hem parten en met zijn schilderscarrière wil het ook maar niet vlotten. Jaar na jaar wordt zijn inzending op de Salon geweigerd. Zijn compromisloze realisme wordt niet gesmaakt door de jury, die geschokt is door dat geschilder 'met een dronken bezem'. Twintig jaar later blijkt hij een heuse omwenteling teweeggebracht te hebben, maar zelf gaat hij roemloos ten onder. Het meesterwerk dat zijn stempel moest drukken op het fin-de-siècle is er niet gekomen, zijn zoontje is gestorven, zijn huwelijk is ter ziele en zijn vrienden mijden hem. Lantier heeft zijn leven geofferd op het altaar van de kunst. Met hem wordt een hele generatie ten grave gedragen, 'te zeer besmet met de lyriek om gezond werk achter te laten'.
Van de kaart
Het meesterwerk vertelt het verhaal van de opkomst van het impressionisme ten tijde van het Tweede Keizerrijk. De jonge generatie wilde de oude garde van de kaart vegen en Zola droeg daar zijn steentje toe bij. Als journalist bracht hij verslag uit van de Salons en veegde hij de academische schilders de mantel uit. Voor Claude Lantier zou zijn jeugdvriend Paul Cézanne model hebben gestaan, maar het personage heeft ook trekjes meegekregen van Manet en Monet.
In één moeite door krijgen we een unieke inkijk in zijn schrijverskeuken, want de auteur heeft zichzelf met een substantiële gastrol bedacht. Zijn alter ego, Pierre Sandoz, verdient zijn brood als journalist, werkt net als hij aan een romancyclus en huldigt hetzelfde literaire credo als de auteur. Ook de wekelijkse bijeenkomsten van de vriendengroep in huize Sandoz zijn aan de werkelijkheid ontleend. Zola ontving elke donderdag een stel bevriende schrijvers in zijn buitenhuis in Médan. Zijn papieren evenbeeld is een voorbeeldig man. Terwijl zijn kompanen hun jeugdidealen een na een verraden, blijft Sandoz zijn bescheiden en integere zelf. Hij is de enige van het gezelschap die slaagt in het leven, maar vrolijk wordt hij daar niet van. 'Bij mij is het altijd een tangverlossing en vind ik het kind evengoed een gedrocht', verklaart hij in onvervalste tantebetjestijl.
Schandaal
Voor liefhebbers van de impressionisten is deze meeslepende roman een feest van herkenning, want Zola heeft zich dankbaar door hun meesterwerken laten inspireren. De blote dame en de aangeklede heer op Claudes eerste doek doen bijvoorbeeld onweerstaanbaar denken aan het Déjeuner sur l'herbe van Manet, dat werd tentoongesteld op het Salon des Refusés van 1863 en daar een groot schandaal veroorzaakte. En op zijn laatste schilderij speelt de kunstenaar met licht, zoals Monet in zijn reeks kathedralen van Rouen. Het werk van Lantier wordt met forse, uitbundige penseelstreken beschreven. Zola schildert als het ware met woorden. Zijn bevlogen tableaus van Parijs zijn evenzoveel impressionistische schilderijen. De worsteling van het miskende genie wordt meesterlijk in beeld gebracht. Toegegeven, zijn woordenrijke, lyrische stijl had best wat beknopter gekund en zijn deterministische idee-fixen moet je erbij nemen, maar los daarvan is Het meesterwerk een buitengewoon geslaagd verhaal van een mislukking.
Vertaald door L. van den Berg en M. Scholts, Oevers, 472 blz., 24,95 € Oorspr. titel: 'L'oeuvre'.
Tine Greidanus
Zola (1840-1902) is een naturalistisch schrijver. Hij ziet de personages van zijn romans als producten van hun afkomst, het milieu waarin ze verkeren en het tijdperk waarin ze leven. In ‘Het meesterwerk’ (1886) beschrijft Zola het leven van Claude Lantier, een begenadigd en vernieuwend schilder. Hij is echter erfelijk belast: hij lijdt aan stemmingswisselingen. Aan het meesterwerk dat Claude voor ogen staat (het doet denken aan ‘Le déjeuner sur l’herbe’) werkt hij jarenlang. Als hij het dan eindelijk presenteert op een Salon, wordt hij uitgelachen: hij is zijn tijd ver vooruit. Datzelfde gaat op voor een enorm doek, gesitueerd in een Parijse wijk. Hij begrijpt dat men bepaalde elementen als vreemd zal ervaren, en vernietigt het. De stad Parijs speelt trouwens een belangrijke rol in de roman. Alle inzendingen voor de jaarlijkse Parijse Salons worden afgewezen. Zijn leven komt zo in een negatieve spiraal terecht en daarvan wordt ook zijn vrouw Christine het slachtoffer. Een meesterlijke roman. Voortreffelijk vertaald. Het Nawoord plaatst de roman in een literair en historisch kader.
Ger Leppers
i /ul/18 j
Als je het hebt over onsterfelijke schrijvers, is de Fransman Emile Zola (1840-1902) doorgaans niet een van de allereersten aan wie je denkt. En dat is niet terecht, bedacht ik bij het lezen van de nieuwe vertaling van diens roman 'Het meesterwerk' - een boek dat gaat over de mislukte vervaardiging van een meesterwerk, maar dat wel zelf een echt meesterwerk is.
Het is deel veertien uit de ambitieuze cyclus 'Les Rougon-Macquart', twintig dikke romans waarin de schrijver een panoramisch beeld wilde geven van het leven in het Tweede Franse Keizerrijk (1852-1870). Het waren de jaren waarin de architect baron Haussmann op bevel van Napoleon III tienduizenden woningen liet slopen om de grote boulevards aan te leggen en waarin het middeleeuwse centrum van Parijs voorgoed met de grond gelijk werd gemaakt. 'Het meesterwerk' kan overigens, zoals alle delen uit de serie, probleemloos zelfstandig worden gelezen.
De roman vertelt het verhaal van een groepje kunstenaars en kunstluizen, hun vrouwen en vriendinnen. Een van hen is de schrijver Pierre Sandoz, in wie de oplettende lezer onmiddellijk Zola zelf herkent, al was het maar omdat ook hij werkt aan een omvangrijk romanproject. In een lange passage legt hij aan zijn vrienden zelfs uit wat hij met zijn romans beoogt, en geeft daarmee de lezer van 'Het meesterwerk' als het ware - door middel van een soort Droste-effect - de gebruiksaanwijzing van het boek dat hij in handen heeft. Met zijn integriteit, hartelijkheid en rustige vasthoudendheid is Sandoz uiteindelijk onder het groepje kunstenaars degene die het in de kunst het verst zal brengen. Hij fungeert zo als een soort moreel ankerpunt in het boek.
Het centrale personage in de roman is de schilder Claude Lantier, een begenadigd kunstenaar die alle schilders in zijn omgeving beïnvloedt met een lumineus, compromisloos revolutionair schilderij waarbij Zola duidelijk Manets 'Déjeuner sur l'herbe' in gedachten had. Lantier werkt eraan in grote exaltatie: "Voor dat vermaledijde schilderij zou ik mijn vader en moeder vermoorden", bekent hij.
Maar de schilder is zijn tijd te ver vooruit, en het doek wordt geweigerd voor de grote jaarlijkse Salon, waar slechts plaats is voor conventionele werken. Lantier moet zich tevreden stellen met een plekje op de aanpalende Salon des Refusés, waar de afgewezen schilderijen worden getoond aan een vaak hoonlachend publiek. Enkele jaren later, aan het eind van zijn korte carrière zal de schilder helemaal vastlopen bij het werk aan een enorm, nog veel ambitieuzer doek van 8 bij 5 meter. Daarop wil hij de Seine en het Île de la Cité vastleggen, gezien van de Pont des Saints-Pères (de huidige Pont du Carrousel), met midden in de rivier een boot met daarop een overweldigende, naakte vrouw.
Voor die vrouw moet zijn echtgenote, Christine, model staan. De schilder heeft haar leren kennen toen hij zich op een avond voor zijn huis onder de slagregens over haar ontfermde. Na de afwijzing van Claudes eerste grote schilderij hebben ze zich samen van het hoofdstedelijke leven afgewend en vier gelukkige jaren op het platteland gewoond, waar zij ook een zoontje hebben gekregen. Maar het verlangen naar Parijs, de stad waar alles gebeurt, werd Claude uiteindelijk te machtig, en de terugkeer naar de hoofdstad zal leiden tot de dood van zijn kind, de ondergang van zijn huwelijk en, uiteindelijk, ook die van hemzelf.
In Parijs knoopt Claude de contacten met zijn oude vrienden weer aan. Maar wat zijn ze veranderd - of preciezer: hoezeer hebben sommige trekken die al in hun karakter aanwezig waren, de overhand gekregen op andere. Erg mooi is daarbij hoe Zola aangeeft dat niet iedereen zich in hetzelfde tempo heeft ontwikkeld, en hoe dat, en de compromissen waartoe men zich in het leven gedwongen zag, de steeds verschuivende krachtsverhoudingen in de vriendengroep beïnvloedt.
Zo heeft de journalist Jory, die vroeger al niet zuiver op de graat was, nu alle scrupules definitief verloren. Hij is inmiddels tot vrijwel alles bereid wat zijn gezag in de krantenwereld en in mondain Parijs kan versterken. Maar, die ironische paradox laat Zola mooi zien: velen nemen hem daardoor veel minder serieus dan hij zelf doet. En de schilder Pierre Fagerolles is uitgegroeid tot de modeschilder van Parijs, doordat hij elementen van Lantiers schilderstijl heeft overgenomen, maar ze heeft verdund en verzacht om ze salonfähig te maken. Het maakt zijn relatie met Lantier nogal ongemakkelijk.
Allen moeten machteloos toezien hoe Lantier onontkoombaar steeds meer zijn greep op zijn beoogde meesterwerk en zijn leven verliest, zich isoleert, en uiteindelijk de enige uitweg kiest die overblijft voor mensen die geen uitweg meer zien.
Knap in het boek is niet alleen die onontkoombaarheid, maar ook de manier waarop Zola laat zien dat mensen niet perfect hoeven te zijn om een vriendschap met hen te onderhouden, de prachtige beschrijvingen van Parijs, gezien met een echt schildersoog, de mooie dialogen, de contrasterende karakters en niet in de laatste plaats: de vinnig satirische schildering van de voosheid van de Parijse artistieke en mondaine milieus.
Alles welbeschouwd schreef Zola de ideale roman voor tijdens een coronacrisis.
UIT 'HET MEESTERWERK':
O, wat zou het mooi zijn als je je hele leven aan één werk zou kunnen wijden en zou proberen daarin alles op te nemen, de dingen, de dieren en de mensen, de hele immense ark! Maar niet zoals de filosofische handboeken ze indelen, volgens de idiote hiërarchie waarin onze hoogmoed zich koestert, maar in de volle stroom van het allesomvattende leven, een wereld waarin wij alleen maar een toevalligheid zijn, waarin de hond die voorbijloopt en zelfs straatstenen ons aanvullen en verklaren. Kortom, het grote geheel, zonder hoog of laag, vuil of schoon, zoals het functioneert ... En ja, de schrijvers en de dichters moeten zich tot de wetenschap wenden, want zij is tegenwoordig de enig mogelijke bron. Maar wàt moeten we eraan ontlenen, hoe moeten we er verder mee komen? En dan voel ik meteen dat ik in het duister tast ... O, wist ik het maar, wist ik het maar!
Vert. Lidewij van den Berg, Marijke Scholts Oevers; 470 blz. € 24,95.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.