Chanson douce : roman
Leïla Slimani
Leïla Slimani (Auteur), Hassnae Bouazza (Inleider)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, © 2018 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : SOCIALE WETENSCHAPPEN : 308.12 SLIM |
Dirk Leyman
2/ei/02 m
De Prix Goncourt veroveren, welke Franstalige schrijver kromt er zijn rug niet voor? Slechts tien euro prijzengeld maar een spijkerharde garantie op hoge verkoopcijfers in de boekhandel. Plus een warm plekje in het pantheon van de letteren. Je zou voor minder. Toch is de internationale reikwijdte van de Goncourt het laatste decennium langzaam geslonken.
Bij de Frans-Marokkaanse Leïla Slimani (36) lag het anders. Toen ze in 2016 werd bekroond met de Goncourt voor Chanson douce, dongen talloze internationale uitgevers meteen naar haar hand. Wereldwijd raakte haar onderwerp gevoelige snaren: de ongerustheid van moeders wanneer ze hun kroost moeten uitbesteden. Op de eerste pagina's van deze glaciale maar onthutsende roman vermoordt nounou Louise de twee kinderen van het Parijse koppel Myriam en Paul, voor wie ze zo intens zorgde. Ragfijn legde Slimani vervolgens bloot hoe het zover kon komen. Ook in de Lage Landen werd Een zachte hand - gebaseerd op de dubbele moord door een Dominicaanse au pair - een bestseller.
Logisch dat de belangstelling voor Slimani's vorige werk oplaaide. Met haar debuut Dans le jardin de l'ogre (2014) was de uit Rabat afkomstige Parisienne ingehaald als een wild talent, onder meer door schrijver en landgenoot Tahar Ben Jelloun. Ook in dit relaas over een seksverslaafde vrouw bracht Slimani ferme krassen aan op het vernislaagje van de Parijse 'bourgeois-bohème'. Hoe kanaliseer je onderhuidse impulsen in een gezapig burgermansbestaan met man en kind? Hoe verdrijf je de leegte met gratuite seks? Hoe kom je in het reine met die hitsige demonen in je lijf?
Verwende vrouw
"Seksualiteit en het lichaam zijn zeer belangrijke elementen bij het opbouwen van mijn personages", vertelde Slimani onlangs in een interview met AFP. "Het lichaam zal steeds een grote plaats blijven opeisen in mijn werk. Omdat het je broos en kwetsbaar maakt en afhankelijk van je aandriften."
Voor journaliste Adèle, hoofdpersonage van In de tuin van het beest, wordt haar destructieve sekshonger een regelrechte obsessie. Voortdurend permitteert ze zich roekeloosheden voor het bevredigen van haar libido. Adèle is gehuwd met de goedmoedige Richard, gewaardeerd gastro-enteroloog in het Georges Pompidouziekenhuis. Samen hebben ze een beminnelijk zoontje, Lucien, en wonen ze in het residentiële achttiende arrondissement.
Via voorspraak is Adèle aan de slag op de redactie van een toonaangevend politiek magazine. Maar haar artikelen fabriceert ze routineus, haar job ziet ze eerder als een springplank naar een zekere vrijheid: "Ze verdient slecht maar ze reist." Veel liever was ze actrice geworden. "Bekeken worden is de enige ambitie die ze ooit heeft gehad." En "ze zou het prachtig vinden als ze betaald werd voor haar talent om mannen te plezieren."
Niettemin is de raadselachtige Adèle "een verwende vrouw, terwijl haar man met trots denkt dat ze heel onafhankelijk is." Lange tijd heeft "de oetlul", "de naïeve echtgenoot" niets in de gaten van haar dubbelleven. Daarin rijgt ze de onenightstands, pijpbeurten in donkere stegen en harde neukpartijen in smoezelige bedden aan elkaar. "Zin hebben is al toegeven. De dijk is doorgebroken. Waarvoor zou je je inhouden? Daar wordt het leven heus niet mooier door. Nu denkt ze als een opiumverslaafde of een kaartspeelster."
Regelmatig roept de schriftuur van Slimani herinneringen op aan Catherine Millet en het destijds ophefmakende Het seksuele leven van Catherine M. waarin seks soms even machinaal werd bedreven.
Diepe leegte
De bleke Adèle met haar harde trekken test voortdurend uit hoever haar erotische macht reikt, Slimani beschrijft kundig hoe ze haar web van bedrog weeft. "Omdat ze voortdurend leugens gebruikt, moet haar leven tot in de puntjes georganiseerd zijn en dat neemt al haar gedachten in beslag." Ze bezit een hele waslijst aan wisselende contacten in haar tweede 'witte telefoon'. En steeds is er "de onstilbare begeerte", "de onweerstaanbare drang" maar ook "de wanhoop omdat ze er niet mee kon stoppen."
Elke situatie bekijkt Adèle met een seksueel oog. Zelfs op een etentje bij bevriende collega's van Richard, probeert ze chirurg Xavier, echtgenoot van gastvrouw Sophie, te versieren. Een paar dagen later krijgen haar directe avances een staartje. Xavier wordt haar achilleshiel. Net als de 'witte telefoon' die haar zoontje onder de zetel terugvindt. Wanneer haar man een scooterongeval krijgt, raakt een en ander in een stroomversnelling. "Adèle heeft hun wereld vernietigd. Ze heeft de poten onder de meubels vandaan gezaagd, ze heeft de spiegels bekrast. Ze heeft de smaak van de dingen bedorven." Zal een verhuis naar het platteland haar 'genezen' van haar begeerte? En valt er te ontsnappen aan haar gedoemdheid?
Slimani schrijft in kortaangebonden maar efficiënte hoofdstukken over een vrouw die vaak van zichzelf walgt en een diepe leegte opvult. Steeds is er die zeurende eenzaamheid, waarin ze zich door haar man en het instituut 'huwelijk' voelt gedropt. Toch houdt ze van Richard, ondanks de afwezigheid van intimiteit ("Hun omhelzingen missen elke vorm van subtiliteit") en snakt ze naar een gerust geweten.
Hefboom
Van oordelen over het gedrag van Adèle en co. onthoudt Slimani zich. Wel geeft ze indicaties over de oorzaak van haar anonieme huidhonger: haar affectieloze moeder met haar redeloze jaloezie. Adèles lichaam is een onverzadigbare en verraderlijke tiran. "De mannen die ze benaderde, begeerde ze niet. Het ging haar niet om de vleselijke lusten maar om de situatie. Genomen worden. Kijken naar de grimas van mannen die klaarkomen. Vol gemaakt worden. Speeksel proeven."
Net als in Een zachte hand leidt Slimani ons in haar debuut met klemvaste hand naar een schrijnend einde. Alleen in een paar bruuske overgangen en stroef beschreven familietaferelen merk je dat de schrijfster nog haar pen aan het slijpen was.
Slimani woelde met In de tuin van het beest veel los. Als eerste Maghrebijnse vrouw won ze de Prix de La Mamounia, een onderscheiding voor de beste Franstalige Marokkaanse roman. De ernstige bedreigingen van fundamentalisten in haar geboorteland bleven niet uit. Een heftige erotische roman, hoe durfde ze?
Toch bleek haar debuut ook een hefboom. "Iedereen wilde weten waarom ik dit onderwerp koos en waarom ik niet over mijn religieuze of culturele identiteit schreef", zo getuigde Slimani. Op promotietour door Marokko werd ze keer op keer aangeklampt door vrouwen die hun eigen verhaal kwijt wilden: over hun onderdrukte seksualiteit, hun frustraties en hun verlangens. Slimani besloot de gesprekken te bundelen in Seks en leugens. Het seksleven in Marokko.
Vernederingen
Seks en leugens is een middelvinger naar een moslimsamenleving die gegijzeld wordt door religieuze leiders en het patriarchaat. En dus gedomineerd door hypocrisie als het op seks aankomt, zo poneert Slimani. Ze treedt de Algerijnse auteur Kamel Daoud bij, wanneer die stelt dat deze frustraties leiden tot gewelddadige uitbarstingen tegen vrouwen. In Marokko heerst nog steeds de mythe van het maagdendom bij jonge meisjes, maar tegelijkertijd hijst het land zich naar de vijfde plaats qua grootverbruik van internetporno. Abortus is er illegaal en homoseksuelen leven er in voortdurende angst en vernedering. Op overspel staat een potentiële gevangenisstraf van twee jaar.
In de verzamelde getuigenissen - soms anoniem - praten vrouwen over de schizofrene seksualiteit en "seksuele ellende" als verlengstuk van de sociale ellende: "Voor vrouwen is volwassen worden een parcours dat bezaaid is met vernederingen", getuigt bijvoorbeeld Soraya. Ze citeert de Turkse auteur Livaneli: "In het hele Middellandse Zeegebied bevindt het begrip eer zich tussen de benen van de vrouw." Cynisch klinkt het: "Een nogal zware last voor de helft van de bevolking."
Clandestiene maagdenvliesherstellers doen gouden zaken in Marokko. Bovendien wachten steeds minder Marokkanen het huwelijk af om seks te bedrijven. Toch verroert de wetgever geen vin over de veranderende zeden. De gevolgen blijven niet uit: "Voor wie leeft of is opgegroeid in een samenleving waarin geen seksuele vrijheid bestaat, wordt seks een voortdurende obsessie", aldus Slimani.
Stompzinnigheid
Een sociologische studie of een scherp journalistiek onderzoek is Seks en leugens niet. Slimani laat zonder taboes vrouwen uit Marokko aan het woord, zoals haar grote voorbeeld Fatima Mernissi het ooit deed. Ze dragen doorsnee-Marokkaanse namen als Malika, Nour, Faty of Jamila. Vaak zijn hun getuigenissen ontluisterend en beklemmend. Dan weer ontroerend intiem of lijdzaam. "Ik besef dat het geduld van de Marokkaanse vrouwen soms grenst aan de stompzinnigheid", stelt therapeute Rim. Asma Lamrabet, arts en theologe, strijdt op haar manier tegen enge interpretaties van de Koran: "Ik ben moe van alle vergelijkingen: een vrouw als sieraad, juweel of een snoepje dat moet worden ingepakt om het te beschermen tegen wellustige blikken. (..) Maar voor de Koran is de vrouw allereerst een vrij menselijk wezen, met gevoel, verstand, rede."
Slimani ziet het als een volwaardige feministische taak om Maghrebijnse vrouwen aan te vuren het heft in handen te nemen en te breken met vermolmde regels en gebruiken. Zelfs als die revolte riskant blijkt. Al staan sommigen niet langer stil bij 'wat men ervan zal zeggen": "Bij gebrek aan voorbeelden zijn ze bezig zichzelf uit te vinden".
Ze wijst op de buitengewoon inventieve manieren waarop er toch ruimte wordt gezocht voor liefde en seks. En Slimani besefte gaandeweg waarom ze in haar debuut een - weliswaar blanke - vrouw als Adèle opvoerde, een gefrustreerde jokkebrok met een dubbelleven vol hypocrisie. "Een vrouw die allerlei verboden negeert, maar geen bevrediging vindt. Op een bepaalde manier is Adèle een ietwat extreme metafoor voor de seksualiteit van jonge Marokkaanse vrouwen."
Slimani - intussen ook benoemd tot adviseur van president Macron voor de francofonie - volgt haar eigen koers. Ook haar volgende roman zal donker zijn en handelen over "het lichaam en de wreedheid."
Leïla Slimani, Seks en leugens. Het seksleven in Marokko, vertaling Gertrud Maes, voorwoord Hassnae Bouazza, Nieuw Amsterdam, 159 p., 18,99 euro.
Leïla Slimani, In de tuin van het beest, vertaling Gertrud Maes, Nieuw Amsterdam, 173 p., 19,99 euro.
Marijke Arijs
2/ei/18 m
Toen Kamel Daoud de aanrandingen tijdens de beruchte oudejaarsavond in 2015 in Keulen toeschreef aan de seksuele misère in de Arabische wereld, kreeg de Algerijnse schrijver tonnen bagger over zich heen. Hetzelfde overkwam de Frans-Marokkaanse Leïla Slimani (36) na de publicatie van Seks en leugens vorig jaar. Dat polemische boek over het seksleven van Marokkaanse vrouwen is voortaan beschikbaar in het Nederlands en wordt uitgebracht tegelijkertijd met de vertaling van In de tuin van het beest, waarin de schrijfster het dubbelleven van een nymfomane Française beschrijft. Adèle, de seksverslaafde echtgenote van een keurig-nette arts, wordt na tal van strapatsen door haar man betrapt, waarop het echtpaar verhuist naar het Normandische platteland, waar ze geacht wordt van haar kwaal te genezen. Deze intrigerende debuutroman verscheen twee jaar voor Slimani de Prix Goncourt 2016 wegkaapte met Een zachte hand.
Dat Adèle niet spoort, is wel duidelijk, maar de vraag is wat haar precies mankeert. Nymfomanie? Borderline? Wil ze taboes doorbreken uit onvrede met het leven zoals het is, als een seksverslaafde madame Bovary? Of is het toch de schuld van Milan Kundera, die met een passage uit De ondraaglijke lichtheid van het bestaan het beest in haar deed ontwaken? De lezer heeft er het raden naar, want Slimani geeft geen inkijk in haar psychologie. Ze beschrijft wat Adèle doet, niet wat ze denkt, in een afstandelijke stijl, klinisch en kil. Het subversieve van de zaak zit hem alvast niet in het drukke geslachtsverkeer. Dat is een klinische, rauwe en gore affaire, waar geen greintje erotiek of genot aan te pas komt.
Slimani's debuut deed het uitstekend in Marokko. Blijkbaar herkenden de lezeressen zich in het losbandige personage, want in wezen is Adèle een metafoor voor de seksualiteit van jonge Marokkaanse vrouwen. Dat verklapte de auteur in haar inleiding bij Seks en leugens. Haar heldin is 'niet toevallig' een gefrustreerde vrouw die liegt, een dubbelleven leidt en gebukt gaat onder haar eigen hypocrisie. De vraag is waarom ze de roman dan niet in haar geboorteland heeft gesitueerd. Omdat vrouwelijke seksualiteit daar nog steeds een levensgroot taboe is? Hoe dan ook, Marokkaanse lezeressen stortten massaal hun hart bij haar uit en ze besloot hun getuigenissen te bundelen.
De auteur sprak met een ongetrouwde arts, een prostituee, een theologisch onderzoekster, een lesbienne, een radiopresentatrice en een slachtoffer van verkrachting, maar ging eveneens bij psychologen, sociologen, filmmakers, journalisten en een politieman te rade. Dat levert een ontluisterend beeld op van een schizofrene samenleving, die geobsedeerd is door maagdelijkheid, mordicus tegen de gelijkberechtiging van man en vrouw is en het feminisme beschouwt als een Trojaans paard uit het decadente Westen. De Marokkaanse maatschappij zou stijf staan van de frustraties en geobsedeerd zijn met seks. Kennelijk regeert de hypocrisie er oppermachtig en is de leugen zowat geïnstitutionaliseerd. De heersende seksuele ellende zorgt voor extreem gespannen geslachtelijke verhoudingen en zoals gewoonlijk zijn vrouwen en homo's de pineut. Die worden steeds vaker het slachtoffer van fysiek geweld.
Vrouwenhaat
In Marokko ben je maagd of echtgenote, meer smaken zijn er niet. Homoseksuelen en prostituees bestaan er niet en iedereen is er de kuisheid in persoon. Dat land, dat de bek vol heeft van fatsoen, is tegelijk de vijfde grootste consument van internetporno, schrijft Slimani. De islam, zei u? Die is in Marokko staatsgodsdienst en de invloed van het wahabisme neemt er hand over hand toe. De auteur maakt zich vrolijk over vrouwonvriendelijke fatwa's van islamitische predikers. De een keurt een necrofilie goed, op voorwaarde dat het lijk in kwestie dat van de echtgenote is, en de ander verbiedt moslima's het fietsen, dat tot seksuele opwinding zou leiden, maar toch zou godsdienst niet de hoofdoorzaak zijn. Vrouwenhaat is het mensdom nu eenmaal ingebakken, zegt de schrijfster vergoelijkend. Al is het natuurlijk niet overal zo dat overspelige echtgenotes, ongehuwde moeders en homo's jarenlang achter slot en grendel worden gezet, omdat buitenechtelijke relaties en homoseksualiteit bij wet verboden zijn.
Dat een kritische publicatie over het treurige seksuele leven van de Marokkaanse vrouw niet bij iedereen in goede aarde valt, hoeft geen betoog. Voor je het weet ben je een nestbevuiler en een overloper, krijg je de fundamentalisten én de politiek correcte meute op je dak en word je beschuldigd van islamofobie. En als je opkomt voor seksuele rechten, dan krijg je ook nog eens het verwijt dat je 'van Marokko een groot bordeel wilt maken'. Slimani kan ervan meespreken. Voorlopig blijft het onderwerp er onbespreekbaar. Of Seks en leugens daar iets aan zal veranderen, is nog maar de vraag, maar het is wel een noodzakelijk en emancipatorisch boek, dat dapper tegen heilige huisjes en zere schenen schopt.
Leïla SlimaniIn de tuin van het beest. Vertaald door Gertrud Maes, Nieuw Amsterdam, 176 blz., 19,99 € (e-boek 11,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Dans le jardin de l'ogre'.
Leïla Slimani Seks en leugens. Het seksleven in Marokko. Vertaald door Gertrud Maes, Nieuw Amsterdam, 160 blz., 18,99 € (e-boek 11,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Sexe et mensonges. La vie sexuelle au Maroc'.
Paulien Andriessen
De auteur sprak na het verschijnen van haar roman 'In de tuin van het beest' (2018)* met vrouwen in Marokko over hun seksleven. De vrouwen vertellen openhartig over hoe moeilijk zij het in hun huwelijk, of stiekem daarbuiten, hebben. Ongetrouwde vrouwen hebben weinig sociale contacten. Homoseksualiteit wordt niet getolereerd. Er is veel leed en frustratie. Maagdenvliezen worden heimelijk hersteld. Vaak wordt seks een obsessie. Leila Slimani, geboren in 1981 in Marokko, studeerde en woont in Parijs. 'Seks en leugens' werd genomineerd voor de Prix Renaudot. Slimani legt ook uit welke opvattingen over seksualiteit er binnen de islamitische cultuur gelden. Wellicht herkennen Marokkaanse vrouwen in Nederland zich ook in deze verhalen. Anders is het voor hen interessant om de verschillen tussen Marokko en Nederland te zien. Met een korte literatuurlijst en enkele eindnoten.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.