Liefde
Karl Ove Knausgård
Karl Ove Knausgård (Auteur), Marin Mars (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Geus, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : KNAU |
Frederick Vandromme
i /un/19 j
★★★½
Karl Ove Knausgård is de vermaardste scatoloog van Scandinavië, en om die titel te verdedigen is net de Nederlandse vertaling van 'Het Amerika van de ziel' (De Geus) verschenen, een essaybundel waarin ook 'De bruine staart' is opgenomen. In een exposé van 22 pagina's heeft de Noor het daarin over de geneugten, het inherent dwingende karakter en andere fun facts van het kakken. Knausgård is in zijn element als hij neutraal, bijna wetenschappelijk en zonder puberale mopjes kan beschrijven waar andere auteurs hun handen van afhouden. De samenvatting komt al vroeg: 'Lust is verbonden met verlossing: het is heerlijk om zaad te spuiten, het is heerlijk om te niezen, het is heerlijk om te poepen.'
Knausgård is het bekendst om zijn autobiografische romans - miljoenen lezers zijn dankzij de zesdelige 'Mijn strijd'-cyclus op de hoogte van zijn ontbijtrituelen en erectiestoornissen - maar zelf vindt de schrijver zijn essays beter. Die schrijft hij voor The New York Times, voor The Paris Review of voor de leut. En twee jaar geleden voor het vierluik 'Herfst', 'Winter', 'Lente' en - als Knausgård ergens aan begint, laat hij niet af - 'Zomer'.
'Het Amerika van de ziel' bloemleest nu uit de traktaten die hij tussen 1996 en 2013 heeft geschreven. Knausgård mijmert daarin over wolken, Led Zeppelin en Bijbelvertalingen. 'Als indertijd iemand mij, als 17-jarige hartstochtelijke atheïst en antichristen, had verteld dat ik me twintig jaar later even hartstochtelijk zou bezighouden met vragen over de Bijbel, had ik waarschijnlijk gedacht dat ik verraad pleegde tegenover mezelf.' Hij plaatst ook voetnoten bij het geval Anders Breivik, bericht over de dood en onderstreept het belang van de Noorse gigant Knut Hamsun, de schrijver die in 1920 de Nobelprijs voor Literatuur heeft gewonnen, later dweepte met het nationaalsocialisme en hier in niet minder dan zes essays wordt vermeld.
De in totaal achttien teksten zijn afwisselend maatschappijkritisch, kregelig en - bijvoorbeeld over het werk van fotografes Cindy Sherman en Francesca Woodman - bewonderend. Soms ook iets te langdradig, en af en toe lijkt hij al in de derde alinea te zijn vergeten welk punt hij precies wilde maken. Elders kruipt hij zo diep in zijn eigen hoofd dat je als lezer hard moet lopen om te kunnen volgen. Voor wie straks een nieuwe Knausgård in zijn reiskoffer wil stoppen: naast het zwembad en de cocktail zult u 'Het Amerika van de ziel' slechts met moeite uitgelezen krijgen.
De schaamteloze eerlijkheid die als een sluier over 'De bruine staart' ligt (nog één keer: 'Mijn anus was vochtig en ik wist dat het lastig zou worden om helemaal van de hal naar de wc te komen zonder dat mijn toestand zichtbaar zou worden'), is elders zijn grootste kracht. Als hij toegeeft dat hij het zelf ook allemaal niet meer weet. Wanneer hij opbiecht dat hij niets van Bach of Mozart snapt - 'Soms draai ik dat soort muziek, maar het zegt me niets, ik zou net zo goed op de keukenvloer naar de afwasmachine kunnen zitten luisteren'. Of wanneer we in 'De oneindige sfeer van de berusting' leren dat zijn jongste dochter het leven samenvat als 'Eten, slapen, doodgaan'. Daaruit blijkt dat zijn grootste angst - dat hij zijn te nuchtere, klinisch depressieve kijk op de wereld aan zijn kinderen zou doorgeven - al half is bewaarheid.
In acht genomen dat de karige schrijfstijl van de Noor doet vermoeden dat, wat NRC-journalist Peter Zantingh ooit schreef, 'er slechts een dun laagje schrijverschap over een Wikipedia-pagina is gelegd', heeft hij wél een unieke stem. De verbanden die hij bij elkaar redeneert - zoals wanneer hij de grootste gemene deler van Breivik, Gustave Flaubert en World of Warcraft zoekt - zijn soms vergezocht of pedant, maar zelden platgetreden of cliché.
'Het Amerika van de ziel' is verder ook interessant voor de monomane Knausgård-fan die retroactief de eerste stapjes van de schrijver wil volgen. Die kunnen beginnen bij 'Op de bodem van het universum' (over Dante's 'Inferno') of 'De Sandhornet' (over de gelijknamige berg in Noorwegen), stukken uit 2000 en 2002, toen hij nog naar een eigen register zocht.
In zijn essays legt Knausgård naar eigen zeggen zijn meest authentieke stem. 'Zelfs als ik in mijn romans over mezelf schrijf, ontstaat er door de regels van het genre een vervelende afstand tussen mij en de lezer. In mijn non-fictie leer je me het best kennen.' Tot aan het gaatje!
G. Brandorff
De Noorse auteur (1968) zette zijn naam op de literaire kaart vooral met zijn grote epos ‘Mijn strijd’, bestaande uit zes zeer persoonlijke (auto)biografische romans, waarin hij soms genadeloos met zichzelf en zijn naaste familieleden in het gericht gaat. Deze nieuwe uitgave bevat een verzameling van 18 (deels ongepubliceerde) essays uit 1996 tot en met 2013 van Knausgårds hand. Hij schrijft over literatuur, persoonlijke gebeurtenissen, kunst, filosofie en geeft levenslessen. Bijzonder indrukwekkend is het essay ‘De monofone mens’, waarin hij analytisch diepgaand onderzoekt hoe A. Breivik ertoe kwam om jonge, hulpeloze mensen op Utøya af te slachten; wij leven ‘in een tijd waar dit mogelijk is’. Uitdagend zijn twee causerieën over poep en een essay over de jong gestorven fotografe F. Woodman. Met behulp van Heidegger, Hamsun, Dostojevski en Chaplin analyseert K. in het titelverhaal op verrassende wijze wat volgens hem werkelijke kunst is. Een literair-filosofische uitdaging! Zeer aan te bevelen voor lezers die zich willen laten uitdagen en voor vrienden van Scandinavische literatuur.
Sofie Messeman
te/ep/01 s
Knausgård bewijst dat hij meer kan dan dikke boeken over zichzelf schrijven. Waarom zijn we zo bang voor monsterlijke gedrochten? Wat is er zo bevreemdend aan de wereld? Wie is de ander? Waarom is Knut Hamsun nog steeds leesbaar? En wat moeten we met neomoralistische critici? In 'Het Amerika van de ziel', een bundel van achttien essays geschreven tussen 2000 en 2013, stelt de Noor slimme vragen aan de orde. Terugkerend thema is, net als in de reeks 'De vier seizoenen' de enorme vreemdheid van de wereld. De gigantische Zuid-Amerikaanse vissen in de dierentuin van Berlijn, waarover Knausgård schrijft in 'Ogen', openbaren op een bevreemdende manier het anders-zijn van andere soorten. En in 'Alles wat in de hemel is' wordt de zestienjarige Karl Ove overweldigd door de wolken die hij ziet vanuit een vliegtuig, 'alsof hij de wereld nooit eerder had gezien'.
Knausgård noemt het een 'religieus gekleurde ervaring van het nu' en aarzelt niet te bekennen dat dit gevoel zijn schrijverschap heeft bepaald.
Bij de foto's van Cindy Sherman vraagt de schrijver zich af waarom wij haar portretten van een mens verkleed als varken zowel onbehaaglijk als aantrekkelijk vinden. "De gedaanteverwisseling opent niet alleen een afgrond in het menselijke, ze doet ook het tegenovergestelde en trekt het dierlijke in het menselijke." Dat laatste is beangstigend, het wijst te sterk op het biologische in de mens, dat chaotisch en ongereguleerd is. Dat er bijvoorbeeld in het derde boek van Mozes grenzen worden gesteld die de relatie tussen cultuur en natuur definiëren, is niet toevallig. Het gaat daarbij om niet minder dan de schepping van de sociale wereld. Grensoverschrijdende gedaanteverwisselingen beangstigen ons omdat ze die veilige wereld doorbreken en suggereren dat het menselijke misschien ook wel puur willekeurig is.
Ook 'de ander' komt aan bod. In het hoofdstuk 'Het voor allen gelijke' heeft Knausgård het over Jean Genets essay 'Rembrandts geheim'. Genet vertelt daarin over zijn ontmoeting met een man in een derdeklascoupé, die hem weerzinwekkend voorkomt. Tot hij overweldigd wordt door de gedachte dat deze figuur niet minder waardevol is dan hijzelf. Meer nog, hij beseft plots dat deze weerzinwekkende figuur in wezen gelijk is aan hem zelf. Knausgård begrijpt Genets onbehagen. Het hele sociale leven is immers gebaseerd op het verschil, niet op de gelijkenis, zodat de gedachte aan overeenstemming meteen het hele systeem in elkaar doet storten. In 'Genade' borduurt de schrijver daarop verder. Het sociale is een systeem van verschillen, dat mensen indeelt en buitensluit. De genade, waarover het christendom gaat, heft alle verschillen op en maakt iedereen gelijk.
Uitdagend trekt Knausgård daaruit de onthutsende conclusie: "Breivik is evenveel waard als de jonge mensen die hij afslachtte." De hoofdfiguur uit 'De idioot' van Dostojevski, vorst Myskin, illustreert zijn punt. Myskin is altijd bereid tot vergeving, maar creëert daarmee overal om hem heen conflicten. Knausgård weet waarom: "Het 'verschilloze' is geen categorie, het is een plaats waar alle betekenis verdwijnt."
Knausgård schrijft boeiend over literatuur. Het titelessay gaat over Knut Hamsun, een schrijver die het leven toont zoals het is, zonder verhevenheid. Zijn personages stellen existentiële vragen vanuit zichzelf, niet vanuit grote schema's. En laat dat persoonlijke nu net de plek zijn waar ook laaghartigheid, haat, zelfingenomenheid, jaloezie, hebzucht en egoïsme de roman binnenstromen. Het feit dat Hamsuns personages geen geschiedenis hebben, noemt Knausgard 'Het Amerika van de ziel', verwijzend naar de ontworteling die zo typerend was voor de opkomende massamaatschappij in Amerika.
'Het Amerika van de ziel' toont een andere Knausgård dan de schrijver van 'Mijn strijd': een bevlogen intellectueel die diep heeft nagedacht over de aard van de werkelijkheid, de betekenis van de grote literaire werken en de wortels van zijn eigen schrijverschap. Daarbij valt op hoe origineel zijn thema's zijn en hoezeer ze aansluiten bij zijn eenzelvigheid. Al blijven we hem natuurlijk wel herkennen aan zijn meanderende zinnen die soms wat al te lang uitvallen.
oordeel
Originele thema's die aansluiten bij Knausgårds eenzelvige natuur.
Vert. Marin Mars De Geus; 372 blz. € 24,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.