Paris, Texas
Wim Wenders
Sam Shepard (Auteur), Roelien Plaatsman (Vertaler)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij Nobelman, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SHEP |
Kathy Mathys
i /un/22 j
In juli 2017 stierf de Amerikaanse acteur, regisseur en toneelschrijver Sam Shepard aan de gevolgen van ALS. Hij was 73. Voor zijn dood werkte hij aan een novelle. Hij schreef met de hand en toen zijn gezondheid dat niet meer toeliet, nam hij fragmenten op met een recorder. Aan het eind kon hij enkel nog dicteren aan zijn familie.
Dat de schrijver van Bespieder van de eerste persoon in tijdnood zit, is voelbaar in het ritme van zijn proza. Shepard gebruikt korte zinnen. Hij beschrijft een man die voor medisch onderzoek naar de woestijn trekt. 'Hij is degene die me vertelde dat er iets mis was', schrijft Shepard over de dokter. 'En ik zei, nou, ik weet dat er iets mis is.'
De zieke brengt zijn dagen door op de veranda. Hij voelt zich bespied, heeft het gevoel dat iemand iets over hem te weten wil komen dat hij zelf niet eens weet. Er zitten twee ik-vertellers in dit boek, de zieke en een bespieder die van op een afstand kijkt naar de patiënt. Hun hoofdstukken wisselen elkaar af. Je zou de bespieder kunnen zien als het alter ego van de zieke.
Beeldenstroom
Zowel Annie Dillard als Joan Didion schreef over het belang van het landschap waarin een mens opgroeit. Die eerste plek laat levenslang sporen achter. Ook de zieke man in Shepards novelle overpeinst de oude plekken in zijn leven. Hij denkt aan de Californische boomgaarden, aan de stranden waar hij lang geleden kwam. In zinnelijke termen beschrijft hij de surfers met hun bermuda's, hun glimmend haar.
De geest van de man werkt associatief. Veel van zijn gedachten gaan over zijn herkomst, over zijn zoon. De relatie tussen vaders en zonen en observeren en geobserveerd worden zijn thema's die terugkeren in Shepards werk. Hij schrijft beeldend over mensen en dingen. Hij ziet de handen van zijn zoon voor zich, hoe ze stenen bewerkten. Soms spreekt de verteller de zoon zelfs aan. Er zijn dingen die je niet over me weet, klinkt het dan. De vader heeft nooit gesproken over zijn leven tijdens de jaren 70; hij noemt dat tijdperk 'vertroebeld'.
Shepard stuurt aan op een geheim in het verleden, maar uiteindelijk dooft die piste uit, net als de geest van de verteller. Het best lees je deze novelle als een verzameling losse hersenspinsels van een stervende. Er staan prachtige miniverhalen in dit boek, zoals dat van de broers die een kliniek beginnen in Minnesota.
Het geheel is elliptisch, fragmentarisch. De pogingen van de verteller om in zijn hoofd het leven nog een keer ten volle te verkennen zijn aangrijpend.
Vertaald door Roelien Plaatsman, Nobelman, 101 blz., 16,95 €. Oorspronkelijke titel: 'Spy of the first person'.
Herien Wensink
te/ep/15 s
Shepard, ook bekend als acteur, was een invloedrijk toneelschrijver. Hij schreef ruim veertig toneelstukken en won tien Obie Awards, de prijzen voor de beste Off-Broadway-producties. Voor Buried Child (1979) ontving hij de Pulitzer-prijs. Bespieder van de Eerste Persoon is zijn testament, een laatste literair saluut. Het schrijven tijdens zijn ziekte moet een haast onmenselijke krachtsinspanning zijn geweest. Soms denk je aan zijn zinnen te voelen hoe de dood hem op de hielen zit; hoe zijn taal uitgeput en kortademig raakt. Dat maakt het lezen tot een even ontroerende als ongemakkelijke exercitie.
De literaire kwaliteit is wisselend. Op de mooiste momenten - en die zijn er veel - is het werk een melancholieke mijmering op leven en dood, vaders en zonen, liefde en afscheid. Shepard schrijft korte zinnen, die in hun ogenschijnlijke eenvoud een wereld van betekenis oproepen. Hij kan grote, existentiële thema's vatten in goedgekozen, alledaagse details. Maar te vaak is zijn taal tastend, onzeker. Dan blijft de auteur hangen in cryptische notities en wordt een scène niet meer dan een slordige schets. Alsof de kracht hem al ontbreekt. Zo aarzelt de lezer steeds tussen eerbied en erbarmen. Bovenal is deze liefdevolle uitgave een bescheiden en roerend relikwie.
***
Uit het Engels vertaald door Roelien Plaatsman. Nobelman; 102 pagina's; € 16,95.
L. Torn
De Amerikaanse, Oscar-genomineerde filmacteur Sam Shepard (1943-2017) was ook schrijver. Hij schreef onder andere toneelwerk, waarvoor hij in 1979 de Pulitzerprijs kreeg. Hij stierf aan de gevolgen van de ziekte ALS. In zijn laatste boek, vlak voor zijn dood afgerond, beschrijft een zieke man zijn laatste levensfase. Zijdelings komt de medische wereld in beeld. Het boek gaat vooral over zijn herinneringen en het verloop van de tijd. Er gebeurt weinig meer, maar dat wat gebeurt, krijgt een enorme lading: een vlinder die neerdaalt op een bloem, de maan die groots opkomt in de nacht. De man zit in zijn schommelstoel, later rolstoel, en overdenkt willekeurige flitsen uit zijn jeugd, zijn leven. Tegelijk voelt hij zich bespied, en inderdaad, er is een tweede man die de zieke man in de gaten houdt. Wie is die man? Een afsplitsing van de ‘eerste persoon’? Zijn vader, een vreemde, of alle drie? Dit kleine boek maakt een diepe indruk. Details zeggen meer dan een diepzinnig betoog. Die lading is er wel, maar die moet, nee mag je zelf ontdekken, dat is de verborgen rijkdom van dit bijzondere verhaal.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.