En ook de liefde
Drago Jancar
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : JANC |
Karen Billiet
ru/eb/09 f
Van alle Sloveense auteurs heeft Drago Jancar (69) wellicht de grootste internationale uitstraling. Zijn romans, toneelstukken en essays werden meermaals vertaald en bekroond. Hij leidde de Sloveense afdeling van PEN, de internationale schrijversvereniging die het opneemt voor auteurs die door de politiek de mond gesnoerd worden. In eigen land is hij al jaren een prominente stem in de publieke opinie. De roman Die nacht zag ik haar, die oorspronkelijk in 2010 verscheen, is een toegankelijke kennismaking met zijn werk.
Op een nacht in het voorjaar van 1945 ziet majoor Radovanovic in een Italiaans krijgsgevangenenkamp de levensechte verschijning van zijn voormalige geliefde Veronika. Ze hebben elkaar al jaren niet meer gesproken, sinds zij verdween. Volgens het Servische volksgeloof blijven de zielen van de doden rondzwerven. Zo doemt bij hem de vraag op wat Veronika overkomen is.
Jancar laat vijf getuigen aan het woord. Ze hebben Veronika elk op een andere manier gekend en denken elk op een ander moment na de oorlog aan haar terug. Naast Veronika's Servische minnaar Radovanovic zijn dat haar moeder, haar dienstmeisje Jozi, de Duitse arts Horst die tijdens de oorlog vaak het landgoed van Veronika en haar man Leo bezocht, en ten slotte de Sloveense partizaan en boerenzoon Ivan die op datzelfde landgoed werkte als manusje-van-alles.
Het gerucht gaat dat Veronika en Leo op een ijskoude januarinacht in 1944 verdwenen in de besneeuwde bossen rond hun landgoed, opgejaagd door communistische partizanen. Sindsdien werd niks meer van hen vernomen.
Officier
Veronika en Leo maken deel uit van de steenrijke upper class in Ljubljana. Veronika studeerde in Berlijn, leerde auto rijden en haalde als eerste vrouw in Joegoslavië haar vliegbrevet. Haar non-conformistische levensstijl zorgt voor ophef. Zo wandelt ze met een krokodil aan de leiband door Ljubljana. Het dier wordt omgebracht en opgezet nadat het Leo gebeten heeft in bad. Veronika neemt daarna paardrijlessen bij cavalerieofficier Radovanovic. Wanneer een onwaarschijnlijke liaison ontstaat tussen de vrijgevochten vrouw en de brute, gezagsgetrouwe militair, wordt Radovanovic op vraag van Leo overgeplaatst naar het conservatieve zuiden. Veronika volgt hem in een armzalig bestaan aan de rand van een zigeunerwijk.
Wanneer Leo een kasteel koopt, zwicht Veronika voor de lokroep van haar oude leven. Er komen muzikanten en dichters, maar ook Duitse officieren en partizanen over de vloer. Iedereen voelt zich aangetrokken tot Veronika, en Veronika heeft voor iedereen een goed woord over maar blijft ook ongrijpbaar. Jaloezie en gekwetste trots liggen op de loer en slaan om in haat en wraakgevoelens.
Wat begon als een simpele whodunit, wordt uiteindelijk een geslaagd portret van de complexe samenleving in Joegoslavië voor, tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Door mensen uit verschillende etnische groepen en sociale klassen te laten spreken, maakt Jancar de breuklijnen in die samenleving zichtbaar: van steedse taferelen die doen denken aan The Great Gatsby tot het harde, met slivovitsj overgoten bestaan op het platteland.
Welgesteld
Jancar groeide op te midden van die breuklijnen. Hij werd geboren in 1948 als kind van een partizaan, maar was vanaf zijn studentenjaren scherp voor het communistische regime van Tito en zat zelfs een tijdje in de gevangenis. Zijn kritische blik op een al te nostalgische omgang met het verleden sijpelt in dit boek door.
Door de structuur met verschillende vertellers valt Jancar naar het einde toe wat in herhaling, waardoor de spanning gaandeweg verdampt. Maar zijn gevoelige beschrijving van menselijke emoties in buitengewone tijden houden het boek overeind.
Dat de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog in Joegoslavië onderhuids aanwezig blijven, blijkt uit het nawoord van de vertaler. Jancar baseerde het boek op het leven van een welgesteld koppel dat op het einde van de oorlog verdween. Pas in 2015, vijf jaar nadat de roman verscheen in Slovenië, werden hun lichamen teruggevonden in de buurt van hun kasteel. Dat kasteel was pas enkele jaren eerder door de staat teruggegeven aan de erfgenamen. Ondertussen is het een hotel waar bezoekers nog altijd verwelkomd worden door de opgezette krokodil.
Vertaald door Roel Schuyt, Querido, 256 blz., 20 € (e-boek 11,99 €).
Emilia Menkveld
ru/eb/24 f
Ze kon autorijden, studeerde in Berlijn, had zelfs haar vliegbrevet gehaald. Als huisdier hield ze een alligator, waarmee ze in Ljubljana over de promenade wandelde - totdat het beest na een ongelukkig badincident het huis uit moest en opgezet terugkeerde.
In Die nacht zag ik haar vertelt Drago Jancar (1948) het verhaal van de excentrieke, bloedmooie Veronika Zarnik en haar man Leo. De auteur baseert zich op ware gebeurtenissen rond een echtpaar dat begin jaren veertig op het slot Strmol woonde, in het noorden van Slovenië. De opgetekende herinneringen van een huishoudster waren de aanleiding tot het schrijven van dit boek, aldus vertaler Roel Schuyt in zijn nawoord.
Acht jaar na publicatie verschijnt dit werk van een van de belangrijkste Sloveense auteurs in Nederlandse vertaling. Binnen het kleine taalgebied is Drago Jancar al decennia een kritische, toonaangevende stem in de literatuur en het debat (onder Tito belandde hij in de gevangenis).
In Die nacht zag ik haar concentreert Jancar zich op een grijze bladzijde uit de Sloveense geschiedenis. Op een winternacht in 1944 valt een groepje partizanen de villa van Veronika en Leo binnen en voert het stel mee. Daarna verneemt niemand meer iets van hen. In vijf hoofdstukken laat Jancar vijf bekenden van het echtpaar aan het woord, die elk hun versie van de gebeurtenissen geven.
Op ingenieuze wijze vlecht Jancar de hoofdstukken in elkaar. De vertellers doen hun verhaal aan de hand van associaties - een brief, een blik in de spiegel, een vaag bekend gezicht op straat. Ze laten de herinnering haar werk doen. Dat leidt soms tot herhalingen, van zichzelf en elkaar. Maar juist die herhalingen maken hun stemmen authentiek: het is alsof de auteur de woorden rechtstreeks uit de mond van de sprekers optekent.
Langzaam blijkt dat Leo, in een poging alle partijen te vriend te houden, niet alleen op goede voet stond met de Duitse bezetters, kind aan huis op het landgoed, maar in het geheim ook de partizanen hielp en zelfs van goederen voorzag. In die precaire situatie bleek één onnozelheid voldoende om alles te laten instorten. Veronika, die niets van politiek moest weten, was slechts nevenschade, een onfortuinlijke bijvangst.
Die tragiek komt het mooist naar voren in het hoofdstuk over de bevriende Duitse legerarts Horst. 'Ze wilde niets anders dan leven', zegt hij. 'En ze werd vermoord' - althans, dat is zijn vermoeden. Als Duitser, per ongeluk aan de verkeerde kant van de geschiedenis beland, dringt de schuldvraag zich aan hem op: heb ik hier iets aan bijgedragen? Nee, concludeert hij als oude man. Al weet je niet zeker of hij het zelf gelooft. 'In een oorlogssituatie is er niet altijd een duidelijk waarom, er hoeft niet altijd een goede reden te zijn om iemand te doden.' Het is de wrange waarheid.
Gelukkig houdt Jancar ook de nodige lucht in het boek - hoe kan het ook anders met een vrouw als Veronika. Als de Servische officier Stevo mijmert over de kortstondige romance die hij met haar had, vraagt hij zich af: 'Zouden ze aan mij net zo terugdenken als aan die alligator, en zou Veronika op een gegeven moment over mij zeggen: ach, dat officiertje? Hij moest het huis uit...'
Die nacht zag ik haar is een prachtig monument voor een dapper echtpaar dat verstrikt raakte in de geschiedenis. Voor wie een bedevaart wil maken naar de vroegere woning van Rado en Ksenija Hribar (zoals ze eigenlijk heetten): het slot Strmol is nationaal erfgoed. Ksenija's alligator staat nog altijd bij de ingang.
****
Uit het Sloveens vertaald door Roel Schuyt.
Querido; 256 pagina's; € 20.
H. van Vlaanderen
De titel is tevens de eerste zin. Een Servische officier ligt in een ziekenbarak, voorjaar 1945. In zijn dromen ziet hij haar: de eigenzinnige jonge vrouw, Veronika, die hij nooit heeft kunnen vergeten. Waar is zij, wat is er met haar gebeurd? In vijf hoofdstukken vertellen vijf personen over deze mooie en levenslustige vrouw. De Servische officier vertelt over paardrijlessen en een verblijf in een klein dorp. Haar moeder beschrijft de eigenaardigheden van haar dochter, die met een alligator ging wandelen. Een Duitse arts van de Wehrmacht herinnert zich de muzikale avonden en gesprekken met Veronika en haar man Leo, een rijke industrieel. De huishoudster toont haar onvoorwaardelijke trouw. En een Sloveense partizaan vraagt zich op zijn oude dag af, hoe het toch zo ongelooflijk mis kon gaan aan het eind van de oorlog. Drago Jancar (1948) schreef naast essays ook tien romans, waarvan er drie in het Nederlands zijn vertaald. Gebaseerd op een werkelijke gebeurtenis. Uitermate boeiende roman over een intrigerende geschiedenis. Leest heel vlot en maakt tegelijk nieuwsgierig naar dat gebied in voormalig Joegoslavië. Met een nawoord van de vertaler over de twee mensen die aan de basis stonden van dit boek.
Sofie Messeman
em/ec/07 d
Drago Jancars grote thema is het conflict tussen het individu en de repressieve maatschappij. Als inwoner van het communistische Joegoslavië heeft hij ervaren wat dat betekent: jarenlang werden zijn boeken verboden, hij werd uit ambten ontzet en zat zelfs een paar maanden in de gevangenis. Later schreef hij als publieke intellectueel essays over de rol van de media in het aanwakkeren van xenofobe en nationalistische gevoelens. Jancar werd in 2011 bekroond met de Europese Prijs voor Literatuur. In het Nederlands verschenen van hem 'De galeislaaf', 'Noorderlicht' en 'Die nacht zag ik haar'. Nu is zijn magistrale roman 'En ook de liefde' in het Nederlands vertaald.
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in het Sloveense Maribor, waren Sonja en Valentin naïeve, verliefde twintigers. Sonja studeerde geneeskunde, Valentin was docent landmeetkunde. Ze schreven elkaar brieven en gedichten, de liefde was overweldigend. Maar het grimmige oorlogsjaar 1944 maakte hen oud, zoals Jancar in 'En ook de liefde' niet ophoudt te benadrukken. Ze hebben zoveel afgrijselijke dingen meegemaakt, dat niets ooit nog hetzelfde wordt. Drago Jancar toont wat oorlog met mensen doet. En met de liefde. De titel van zijn roman komt uit een gedicht van Byron: "Nooit zullen wij dus meer gaan zwerven /zo laat nog in de nacht... /Want het zwaard verslijt de schede /en de ziel verslijt de borst, /en het hart is moegestreden /nu ook de Liefde zelf naar vrede dorst."
Maar eerst komt de oorlog, die Jancar ijzingwekkend in beeld brengt. In het eerste deel treffen we Sonja, die op straat oude bekende Ludek tegen het lijf loopt. Ludek heet nu Ludwig, hij is de SS-officier die zich 'bezighoudt' met de opgepakte partizanen: na lange martelingen worden ze één voor één geëxecuteerd. Ze smeekt hem om Valentin, die als partizaan en in de gevangenis van Maribor zit, vrij te laten. Sonja slaagt in haar opzet: Ludwig laat Valentin vrij. Maar de prijs die ze betaalt is torenhoog. Want de verwrongen psychologie van Ludwig doet hem er later toe besluiten om Sonja naar een kamp te sturen.
Jancar is geduldig en methodisch in de analyse van de psychologische gesteldheid van deze Ludwig. Ludek is een Sloveen die tot de etnisch Duitse minderheid behoort, en koste wat het kost 'Duitser' wil zijn. Nu de Duitsers het in Maribor voor het zeggen hebben, grijpt hij zijn kans om zijn misprijzen tegenover zijn Sloveense medeburgers bot te vieren. Hij is zwaar gefrustreerd. In het 'gewone leven' is hij niemand, maar nu hij het 'dankzij de oorlog' tot SS-officier heeft geschopt, heeft hij macht, waarvan hij op een sadistische manier gebruikmaakt. "In steden als Maribor hebben Slovenen en etnische Duitsers eeuwenlang vreedzaam samengeleefd", aldus Jancar in een interview. "Maar plots dook het nationalisme op, en werd dat allemaal kapot gemaakt. Toen het nazisme opkwam, voelde de Duitse minderheid zich verwant met die grote Duitse beweging. Ze verwachtten een 'terugkeer van het Habsburgse Rijk'. Maar dit waren niet de Duitsers die ze verwachtten. Plots werd alles heel wreed. Er zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in Maribor zevenhonderd burgers geëxecuteerd als wraak voor acties van de partizanen. De terreur was enorm. Die donkere Europese geschiedenissen moeten we in de literatuur durven te verkennen."
Het tweede deel, over de partizanen in de bossen van de Pohorje, bij wie Valentin na zijn vrijlating terugkeert, is al even ijzingwekkend. Want Jancar schetst nu haarfijn de steeds grimmiger sfeer onder de partizanen. De brede coalitie tussen diverse gezindten - sociaal-democraten, gelovigen, communisten - valt uiteen. De communisten grijpen de macht en beginnen met 'zuiveringen'. Borben, hoofd van de 'inlichtingendienst' van de partizanen, valt daarbij - tijdens een onverwachte, wrede actie tegen de eigen makkers - al even verwrongen uit als Ludwig uit het eerste deel. "Hij straalde iets uit van een man die een grote en belangrijke taak had verricht en bereid was dat in de toekomst weer te doen", noteert Jancar cynisch.
Pas in het derde deel leren we iets over het afgrijselijke lot van Sonja. Ze komt totaal gebroken uit de oorlog terug: "Ze zal het kistje met brieven, vol met versregels van verschillende dichters, die Valentin haar uit Ljubljana had gestuurd, nooit meer opendoen. Ze zal ook geen brieven meer schrijven. En geen poëzie meer lezen."
Drago Jancar heeft met 'En ook de liefde' een meesterwerk geschreven over liefde in tijden van oorlog. Hij is virtuoos in het oproepen van ondraaglijke psychologische spanningen als hij schrijft over verraad en machtswellust. Daarbij durft hij de gruwel en wreedheid recht in de ogen te kijken, wat de roman loodzwaar, maar tegelijk zeer lucide maakt. Dat alles doet hij in een onovertroffen stijl, kil als het moet, poëtisch als het kan. Bovenal heeft hij een groot mededogen met zijn personages Sonja en Valentin, die niet meer zijn dan de speelbal van de geschiedenis.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.