Het grootste spektakel ter wereld : bewijs voor evolutie
Richard Dawkins
Richard Dawkins (Auteur), Yan Wong (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, © 2017 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : WETENSCHAPPEN : 574 DAWK XXL |
31/12/2008
Richard Dawkins is een van de bekendste evolutiebiologen. Sinds zijn eerste en wellicht bekendste werk: Onze zelfzuchtige genen schreef hij talloze boeken over evolutie voor een breed publiek. Steeds hanteert Dawkins hierbij een vlotte pen en een heerlijk gevoel voor humor en relativering, zodat zijn boeken hem een trouwe schare fans hebben opgeleverd. Hij staat verder bekend voor zijn spitante vergelijkingen, zoals 'de blinde horlogemaker', een metafoor die hij herhaaldelijk gebruikt heeft om aan te duiden dat evolutie geen proces is dat wordt geleid door een alles besturende godheid, maar berust op de wetten van variatie, overerfbaarheid en overleving van die individuen die het best zijn aangepast aan lokale omstandigheden. Recent deed Dawkins veel stof opwaaien met zijn boek God als misvatting (De Leeswolf 2007, p. 120), waarin hij sterk uithaalt naar creationisten of aanhangers van intelligent design ? mensen die de realiteit van evolutie in vraag stellen. In zijn nieuwste boek, Het verhaal van onze voorouders, keert Dawkins terug naar zijn wortels als popularisator van de evolutietheorie van Charles Darwin.
Dit keer haalt hij de mosterd bij Chaucers The Canterbury tales, waarin een groep pelgrims samen optrekken naar Canterbury. De pelgrimage wordt geleid door een gastheer, de verteller. Dawkins treedt op als gastheer in zijn eigen pelgrimstocht; zijn pelgrimage trekt over de paden van de evolutie naar de oorsprong van het leven, zo'n veertig miljoen jaar terug in de tijd. Terwijl bij Chaucer de meeste pelgrims samen vertrekken vanuit London, vertrekken bij Dawkins verschillende groepen bedevaarders op hetzelfde moment, het heden, maar op verschillende plaatsen. Tijdens de tocht wordt de pelgrimsgroep van Dawkins steeds groter, als de andere groepen zich één voor één aansluiten bij de hoofdgroep. In totaal gaat het om veertig ontmoetingen, die vier miljard jaar omspannen. De groepen die zich aansluiten, zijn telkens verschillende soorten levende wezens waarmee wij als mensen een gemeenschappelijke voorouder delen. Wanneer ze zich bij de figuurlijke tocht aansluiten, belichten ze ieder een belangrijk aspect in onze evolutie. Daarnaast vertellen ook telkens een of meerdere vertegenwoordigers van de groep hun verhaal, net zoals de pelgrims bij Chaucer deden. Maar anders dan bij Chaucer, laat Dawkins zijn personages niet zelf praten in de eerste persoon enkelvoud. Hij doet hier een daar een enkele poging, maar pratende stermollen, vogelbekdieren of planten komen ongeloofwaardig over en daarom treedt Dawkins liever zelf op als verteller. Net als in The Canterbury tales houdt ieder verhaal een moraal in. Dit is gewoonlijk een belangrijke les over de principes van evolutie door natuurlijke selectie, of een verhaal over hoe wetenschappers evolutie bestuderen aan de hand van fossiel materiaal en ? steeds vaker ? gebaseerd op moleculair onderzoek dat, zoals Dawkins overtuigend aantoont, soms voor opmerkelijke verrassingen kan zorgen.
Wanneer de pelgrimstocht begint, gaan we eerst in een lijnrechte beweging vooruit en bespreekt Dawkins de mijlpalen in de vroege menselijke evolutie: eerst komt de agriculturele revolutie. Deze vormt een belangrijke inleiding omdat via de landbouw belangrijke principes van selectie kunnen worden uitgelegd: door te selecteren op bepaalde eigenschappen van gewassen of landbouwhuisdieren, kon de vroege mens de eigenschappen van deze wezens veranderen, zodat nieuwe rassen met consistente eigenschappen ontstonden. Evolutie werkt op dezelfde manier, alleen gebeurt selectie, in tegenstelling tot wat aanhangers van intelligent design geloven, niet gericht. Verder terug in de tijd, brengt de eerste etappe in de reis ons langs de Cro-magnon mensen, die 40.000 jaar geleden een grote culturele sprong voorwaarts maakten, met de befaamde grottenschilderingen als bekendste voorbeeld. Dawkins gaat verder en zoekt aan de hand van genetisch onderzoek naar de eerste voorouder ? een voorouder die alle huidige mensen met elkaar verbindt en die slechts enkele tienduizenden jaren geleden in Afrika moet hebben geleefd. Wanneer we nog verder terug reizen, komen we langs de voorouders van de huidige mensen: de Homo habilis, of handyman, bekend om zijn werktuigen; de Homo ergaster, die het vuur leerde beheersen; de Australopithecinen, aapmensen uit Afrika met het bekende fossiel Lucy als woordvoerster.
De eerste ontmoeting met leden van een andere soort op de pelgrimstocht, omvat de chimpansees en bonobo's, twee Afrikaanse mensapensoorten, met wie wij mensen vijf tot zeven miljoen jaar geleden een voorouder hebben gedeeld en die door Dawkins 'aartsvader één' wordt genoemd. Aartsvader één sluit zich dus figuurlijk bij deze eerste splitsing aan bij de pelgrimage. Zelf zijn zij, sinds ze zich van onze gemeenschappelijke voorouder hebben afgesplitst, ook geëvolueerd, al hebben we weinig fossiel materiaal voorhanden en weten we dus niet goed in hoeverre zij verschillen van onze gemeenschappelijke voorouder. Na de ontmoeting met de voorouder van mensen en chimpansees, volgt ongeveer een miljoen jaar verder terug in de tijd een ontmoeting met de gorilla's. Deze grote Afrikaanse mensapen staan genetisch gezien verder van ons af. Verrassender is misschien om te weten dat ook voor chimpansees de gorilla's minder nauwe verwanten zijn dan de mensen. De volgende groep die zich, zo'n 14 miljoen jaar geleden bij de pelgrims aansluit, zijn de orang-oetans. Deze grote rode mensapen uit Indonesië staan weer verder van ons af dan de Afrikaanse mensapen. In tegenstelling tot de Afrikaanse mensapen hebben we via fossiele voorouders wel een vrij goed beeld van de evolutie van de orang oetan. Dit duidelijke fossielenbestand leert ons dat een belangrijk deel van onze evolutie zich verrassend genoeg in Azië heeft afgespeeld! Terwijl we vaak denken aan Afrika als wieg van de mensheid, omdat daar nu eenmaal de meeste 'recente' menselijke fossielen in Afrika zijn gevonden, en omdat de nauwste verwanten in Afrika leven. Maar dankzij de fossiele voorouders van de orang-oetan kunnen we een stamboom opstellen die ons leert dat ongeveer twintig miljoen jaar geleden een groep Afrikaanse mensapen naar Azië zijn gemigreerd, waar ze zich ontwikkelden tot de hedendaagse orang-oetans. Maar een populatie mensapen migreerde terug vanuit Azië naar Afrika en ontwikkelde zich daar tot de hedendaagse Afrikaanse mensapen, inclusief de mens. Na de orang-oetans volgen de gibbons, kleinere Aziatische mensapen. De vijfde ontmoeting vormen de zogenaamde apen van de Oude Wereld ? de bavianen en makaken, die ongeveer 25 miljoen jaar geleden hun eigen weg gingen.
Steeds verder terug in de tijd gaat Dawkins' pelgrimstocht, steeds meer groepen sluiten zich bij de optocht aan: de breedneusapen, spookdiertjes, de lemuren van Madagascar ? elk van deze primatengroepen vertelt een eigen verhaal. Verhalen over het zien van kleuren, over continentendrift. Dan volgt een intermezzo: aan het einde van de periode die paleontologen aanduiden met het Krijt, zo'n 65 miljoen jaar geleden, vond een massa-extinctie plaats, die het einde betekende voor de dinosauriërs die tot dan toe de wereld domineerden. Onverstoord door deze onderbreking zetten de pelgrims hun reis verder. De vliegende katten en toepaja's vervoegen de groep zeventig miljoen jaar geleden en vormen een mysterieuze overgangsgroep tussen primaten, waaronder de mens, en de rest van het dierenrijk. De volgende groep zijn de knaagdieren en haasachtigen, waarna andere groepen met meer exotische namen de pelgrimstocht vervoegen. Dit komt omdat hun stamboom sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder die wij met hen delen, ook verder vertakt is. Zo omvat de groep Laurasiatheren verrassend genoeg de schubdieren, roofdieren zoals beren, tijgers, hyena's, zeeleeuwen; onevenhoevige dieren, zoals paarden en neushoorns, vleermuizen en spitsmollen. Maar de grootste verrassing binnen deze groep is de groep van de evenhoevige dieren die naast kamelen, varkens, herten, schapen en nijlpaarden ook de walvissen bevat! Een al even bizarre groep zijn de afrotheren, die in Afrika ontstaan zijn en naast olifanten ook zeekoeien, klipdassen, aardvarkens, goudmollen en de bizarre olifantsspitsmuizen omvat.
Na alle ontmoetingen met de gemeenschappelijke voorouders met de buideldieren, komen we uit bij de voorouder die wij hebben gedeeld met de vogels en die zich 310 miljoen jaar geleden afsplitste, waarna de tak van de vogels zich enorm vertakte in een gigantische diversiteit. Seksuele selectie leidt tot grillige en uiteenlopende vormen van evolutie, die wellicht ook een belangrijke rol hebben gespeeld bij onze evolutie tot mens. Na de vogels vervoegen de amfibieën de trektocht, gevolgd door de longvissen, de straalvinnige vissen, de haaien, de slijmprikken en het primitieve lancetvisje. De tocht voert verder langs steeds andere organismen, van zakpijpen tot protostomen (weekdieren, allerlei variaties van wormen, insecten) ,neteldieren zoals kwallen en koralen, de sponzen, maar ook de schimmels, tot aan wat Dawkins de "Grote Historische Ontmoeting" noemt: de samensmelting van een eencellige met een bacterie, waardoor een cel met een celkern ontstaat. De tocht gaat ook steeds sneller. Waar er eerst slechts sprongen in de tijd van enkele honderdduizenden tot miljoenen jaren gemaakt werden, loopt het tempo al gauw op tot honderden miljoenen jaren per sprong. Uiteindelijk komt het grote virtuele pelgrimgezelschap op de eindbestemming aan ? het geheimzinnige moment in de geschiedenis van ons bestaan waarop voor de eerste keer het leven ontstond.
Het verhaal dat Dawkins in dit boek vertelt, is ontzagwekkend. Het kost biologiestudenten gewoonlijk meer dan een jaar om de veelheid aan organismen die de revue passeren, en hun onderlinge verwantschappen onder de knie te krijgen. Het is aartsmoeilijk om de tijdsspannen die hij beschrijft, te kunnen bevatten. Gelukkig is er de duidelijke en heldere stijl van Dawkins. Dawkins blijft zichzelf: een flegmatieke Brit met humor. Maar hij kan het niet laten: ook in dit boek trekt hij opnieuw herhaaldelijk van leer tegen de creationisten. Hij citeert pesterig uit de Bijbel of waarschuwt creationistische lezers in voetnoten om zijn woorden niet weer verkeerd op te vatten of te verdraaien, zoals ze maar al te vaak doen. Maar meer nog dan zijn stijl, werkt zijn enthousiasme inspirerend. Dawkins laat zijn eigen verwondering en bewondering over de ongelooflijke diversiteit van het leven spreken. De meest fantastische ontwikkelingen zijn ontstaan door natuurlijke en seksuele selectie. Het is een trip die wonderbaarlijker is dan het meest potente hallucinogene middel: "Wil je verwonderd worden, dan heeft de echte wereld alles te bieden wat je zoekt". [Jeroen Stevens]
Dr. W. van Delden
De bekende evolutiebioloog Dawkins heeft met zijn vroegere student Yan Yong als co-auteur een geheel herziene versie geschreven van het gelijknamige boek uit 2004 (eerste Nederlandse uitgave 2007; deze nieuwe uitgave is opnieuw vertaald). Hoewel de evolutiemechanismen grondig worden beschreven, ligt de nadruk toch vooral op de afstamming en diversificatie van organismen, van micro-organismen tot en met de mens. Vooral de afstamming van de laatste soort krijgt veel aandacht. Doordat sinds de eerste druk de DNA-technieken sterk zijn verbeterd en uitgebreid, is een veel gedetailleerder beeld ontstaan. Een imposant werkstuk, maar voor een gemiddelde lezer wel met veel gedetailleerde feiten. Met illustraties in zwart-wit, een katern kleurenfoto's, een literatuurlijst, eindnoten en een register. Een voortreffelijk boek.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.