De plantenjager uit Leningrad
Louise O. Fresco
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : FRES |
Bo Van Houwelingen
ru/eb/10 f
De tropenarts in donker Afrika, het is dé verpersoonlijking van idealisme. Iemand die zich belangeloos inzet voor de goede zaak; het behandelen van arme mensen die zonder hulp zullen sterven. Ontmoet dokter Marcus, de stoïcijnse held uit De idealisten, de laatste roman in het drieluik van schrijver en wetenschapper Louise O. Fresco (1952), waartoe ook De kosmopolieten en De utopisten behoren. Het draait ook in dit deel om de vraag: wat is engagement?
Is het de onverstoorbaarheid van dokter Marcus, die dag in dag uit doorwerkt onder deerniswekkende omstandigheden? Is het de armoedebestrijding van de rijke weldoener Bentz, die zijn filantropische stichting runt als een bedrijf met businessplan? De manier waarop de paters en zusters op de missiepost hun leven opofferen om het christendom te brengen? Of is het ware engagement het optimisme van Nbibi, een door zijn clan uitgestoten blinde dwerg die ondanks alles blijft geloven in een beter leven?
Fresco belicht aan de hand van deze figuren - met Marcus en Nbibi als hoofdrolspelers - diverse soorten idealistische toewijding en bevraagt de houdbaarheid en geloofwaardigheid ervan. Is het genezen van mensen niet enkel symptoombestrijding als de oorzaak van de ziekte - armoede en honger - niet wordt opgelost? Is het wel kies om liefdadigheid te verbinden met commercie? Wat heeft het voor zin de ene religie te vervangen door de andere? Is het realistisch te denken dat je je eigen lot in handen hebt als je gelooft in de almacht van een god?
Een plot is aan Fresco niet besteed. Ze heeft geprobeerd het verhaal vaart te geven door het zich binnen 24 uur te laten afspelen, maar veel effect heeft dat niet. Steeds worden de gebeurtenissen van de dag onderbroken door lange terzijdes over de zin en onzin van ontwikkelingswerk, de impact van gebrek aan perspectief, de reikwijdte van het lot of toeval. Om maar wat te noemen. Interessant, maar na 140 pagina's wil je de almaar doormijmerende dokter Marcus uit bed schoppen.
Humor is evenmin Fresco's sterke kant. Natuurlijk, ellende in Afrika ís ook niet grappig. Beschreven wordt hoe het continent uitdroogt terwijl de bevolking blijft groeien. Een hongersnood lijkt onvermijdelijk. Maar het afstompende nihilisme van de dokter is soms wel lastig te verteren: 'Het voelde alsof er nooit iets wezenlijks zou veranderen, wat hij ook deed hier, wat hij ook zei, of hij iemand het leven redde of niet. En als er al iets zou veranderen, dan zou het van geen betekenis zijn in het grote langdurige evenwicht van de natuur.'
Het beeld dat hij van de dorpelingen schetst, is ontluisterend. Het zijn door ondervoeding achterlijk geworden mensen, die geloven in wrede goden, gebukt gaan onder conventies en angst en door de honger gedreven worden tot egoïsme en onbarmhartigheid. Hoop dat het een toekomstige generatie beter zal vergaan heeft hij niet: 'Honger is een erfelijke ziekte, een ondermijning van lichaam en geest. Een lotsbestemming.'
De dokter ontspant zelden. Classificaties als 'leuk' maken hem woedend. 'Alsof het hoogste wat je in het leven kon verlangen een aaneenschakeling van amusement was. Het leven als tijdverdrijf, hoe banaal kon het worden?'
Goed, als amusement of leuk tijdverdrijf zullen we dit boek niet bestempelen. De idealisten is meer van het kaliber verplichte kost. Fresco toont in deze ideeënroman op doorwrochte en uiterst serieuze wijze aan dat 'goed doen' zo makkelijk nog niet is. Voor idealisme moet je wat over hebben.
***
Prometheus; 351 pagina's; € 19,99.
Hans Renders
Het derde, los te lezen deel van een drieluik, na 'De Kosmopolieten' (2003) en 'De Utopisten'(2007) waarin de vraag centraal staat: wat is engagement? En: moet de mens de wereld verbeteren? Dokter Benjamin Marcus vertrekt naar Afrika als idealist. In een missiepost laat hij zich bijstaan door de gehandicapte Ndidi. Dat contact maakt zijn goede bedoelingen concreet, maar steeds meer gaat Marcus twijfelen aan wat zijn werk in feite bijdraagt aan de verbetering van de wereld. Een bezoek van een Amerikaanse weldoener zet zijn denkbeelden op losse schroeven. Is de tijd van idealen inderdaad voorbij? In deze roman wordt deze worsteling in het hoofd van de arts heel invoelbaar gemaakt. Het lot van Ndidi symboliseert de Werdegang van Marcus. Hij blijft achter, alleen met zijn voorvaderlijke geesten en het idealisme van een Europese wereldverbeteraar.
Rob Schouten
ua/an/20 j
Louise Fresco is het uitgesproken voorbeeld van een schrijver die van zijn beroep of roeping literatuur maakt. De voormalige hoogleraar Duurzame Ontwikkeling en directeur bij de Wereld Voedsel Organisatie schrijft over idealisten, niet meer en niet minder. In haar eerste roman 'De kosmopolieten' vroeg ze zich af of het in onze tijd nog mogelijk is een idealistische wereldburger te zijn. In het vervolg erop, 'De utopisten', beschreef ze de dubieuze ontwikkeling van een stelletje voormalige utopisten en activisten tot maatschappelijke succesnummers. En in haar jongste roman 'De idealisten' komt de hardcore-business van de idealist aan bod: een dokter die in het Afrikaanse oerwoud een ziekenhuis runt.
Zoals in al haar romans kijkt ze ook in 'De idealisten' met een mengeling van scepsis en pragmatisme aan tegen de pure idealist. Dokter Benjamin Marcus, zoon van Joodse ouders die de kampen hebben meegemaakt, begint na tientallen jaren op een missiepost annex ziekenhuisje in een ongenoemd West-Afrikaans land te hebben gewerkt, stilaan te twijfelen aan het effect van zijn goede bedoelingen. Hij vecht immers dag in dag uit tegen de bierkaai van armoede en bijgeloof. De voormalige wereldverbeteraar realiseert zich dat zijn werk eigenlijk een druppel op een gloeiende plaat is en dat er niks fundamenteel verandert zolang de mensen om hem heen geen keuze hebben, en die hebben ze niet. Tegenover de dokter staat zijn beschermeling Ndidi, een kreupele en blinde dwerg, die de woorden en wijsheden van Marcus opslorpt maar tegelijkertijd in de oude voorvaderlijke geesten blijft geloven, als een overgangsfiguur tussen rationalisme en bijgeloof.
In redelijk eindeloze gedachtenstromen worden we in beider denkwerelden meegenomen. Eigenlijk gebeurt er tot op de helft van het boek niks behalve dat we de hoofdpersonen leren kennen, hun verleden, hun dromen, hun frustraties.
Dan verschijnt er een westerse weldoener van het ziekenhuis, die een kijkje komt nemen bij zijn charitatieve project. Het komt tot een verbale confrontatie tussen de ploeterende dokter en de gulle rijkaard die vooral zichtbare progressie zoekt, grootschalige verbetering.
En de lezer vraagt zich af wie nu eigenlijk de idealist is, de goedbedoelende maar gefrustreerde arts of de ambitieuze rijkaard.
Allengs komt Marcus erachter dat hij in een cocon leeft. Van buitenaf komen stammen uit het noorden, gedreven door droogte en honger, het lokale evenwicht verstoren, er heerst een duister soort koorts, opstandige elementen bereiden een aanval op het dorp voor. Het is als het ware 'Heart of Darkness' in de eenentwintigste eeuw met een voor beide hoofdpersonen, Marcus en Ndidi, ongewisse afloop.
'De idealisten' is een onversneden ideeënroman, de uitbeelding van een urgent probleem: de emancipatie van Afrika. Van de vele stemmen lijkt die van de oud-militair Chris, die Marcus komt waarschuwen voor de opstand, mij het meest Fresco zelf te vertegenwoordigen, bijvoorbeeld over het idee dat je de arme bevolking kunt bevrijden: "Ontwikkeling zorgt voor meer rancune, niet voor vrede, laat staan voor dankbaarheid." En over idealisten: "ik vrees dat de generatie van ons ook niet meer komt. Misschien is het voorgoed voorbij, de keuze om je in te zetten voor iets wat groter is dan jezelf. Voor zover ik het kan zien willen jongeren vandaag alleen nog maar dingen doen waar ze zelf baat bij hebben. De tijd van idealen is voorbij."
En die non-idealisten moeten met werkzame oplossingen komen, mensen keuzes bieden, dat lijkt de boodschap van deze roman. Als er tenminste een boodschap in zit want het belangrijkste wat Fresco ons toont is de crisis waarin idealisme en het gedachtengoed van weldoeners in onze tijd zijn verzand.
Toch is Fresco ondanks haar scepsis misschien wel de grootste idealist van allen, met de verzwegen hoop dat een boek als 'De idealisten' ons aan het denken zal zetten. "Artsen doen alleen aan symptoombestrijding maar bouwen geen nieuwe samenleving. Kunst zet aan het denken en bereidt een nieuwe samenleving voor", beweert een stem in 'De idealisten'. Dat zou mooi zijn maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat 'De idealisten' me in dat opzicht een boek voor een Gideonsbende lijkt, vol wijsheid en behartenswaardige gedachten maar niet wat je noemt een pageturner: wel goed, niet meeslepend.
Prometheus; 352 blz. € 19,99.
oordeel
Wel goed en vol wijsheid maar niet meeslepend......
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.