Het onkind : de jeugd van een schrijver
Bodo Kirchhoff
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lebowski Publishers, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KIRC |
Karen Billiet
ua/an/05 j
De Duitse schrijver Bodo Kirchhoff publiceerde ruim twintig boeken, maar is bij ons onbekend. Daar komt verandering in nu de Nederlandse vertaling van zijn roman Widerfahrnis verschenen is. Kirchhoff won er in 2016 de Deutscher Buchpreis mee. Het boek verscheen kort nadat de vluchtelingencrisis opflakkerde in Europa en de Duitse bondskanselier Angela Merkel daarop reageerde met de hoopgevende woorden 'Wir schaffen das'. De verwarring die dat bij de Duitsers teweegbracht, is ook voelbaar bij de personages in het boek.
Julius Reither en Leonie Palm zijn de zestig voorbij en hebben het gevoel dat ze niet meer meetellen. Palm zag haar hoedenwinkel in Berlijn failliet gaan. Reither heeft noodgedwongen zijn uitgeverij in Frankfurt opgedoekt. Er lijkt geen vraag meer naar hun vakwerk. Beiden hebben zich teruggetrokken in een landelijk complex met serviceflats, openhaardkamer en leesclub. Aan het begin van het boek staan ze weifelend aan weerszijden van Reithers voordeur. Durft Palm aankloppen bij de man die ze beneden gadesloeg? Wil Reither de deur wel opendoen voor onverwacht bezoek? Op die aarzelende kennismaking volgt het impulsieve besluit om samen naar een meer te rijden en er de zon te zien opkomen. Achtenveertig uur later staan ze op Sicilië.
Het is prachtig om te lezen hoe die twee ouderen zich in een onverwacht avontuur storten, met een levenslust en nieuwsgierigheid die ook twintigers drijft om de wereld te verkennen. Kirchhoff, die zelf 69 is, laat overtuigend zien dat een mens op gevorderde leeftijd zijn passies en verlangens niet verliest. Tijdens nachtelijke autoritten vol sigaretten en muziek ontstaat een voorzichtige toenadering tussen de twee. Hun levenservaring staat hen daarbij in de weg. Palm werd door man en dochter in de steek gelaten. Reither rouwt om twee gemiste kansen: één vrouw heeft hij nooit het hof durven maken, een andere heeft hij laten gaan uit lafheid. Er moeten dan ook veel hordes genomen worden: van de heimelijke vraag of hij zijn hand op haar rug zou leggen tot 'een nog onzeker, wankel beminnen, de beginnersdingen in bed'.
Heidegger
Kirchhoff verwoordt die ontluikende liefde zonder klef te worden. Al is dat eigenlijk de verdienste van Reither, de kritische uitgever op rust. Hoewel het boek in de derde persoon geschreven is, treedt hij op als verteller. Voortdurend schaaft hij zijn relaas bij volgens strenge maatstaven: 'Gevoelens, de vergankelijkheid ervan, het wegsmelten - hij was het altijd uit de weg gegaan en had in plaats daarvan boeken gemaakt die erover vertelden, elk boek door zijn rode potlood zo ingekort, zo verdund dat er niets meer in zat wat zacht of zoet was of kon rotten.' Het levert een aaneenschakeling op van goed gepolijste, trefzekere zinnen en daarin schuilt de grote kracht van het boek.
Al snel ervaart Reither dat het leven zich minder goed laat redigeren dan een manuscript. Niet alleen vervalt hij uit euforie weleens in 'een nietszeggend woord waaronder hij altijd een kringeltje had gezet', ook de plot heeft hij niet onder controle. Op Sicilië komt er een barst in de idylle. Dat is ook waar de vreemde titel op alludeert. Kirchhoff pikte het Duitse woord Widerfahrnis op bij filosoof Martin Heidegger. Het slaat op een krachtige gebeurtenis die plots blootlegt wat al jaren suddert. Nu Palm en Reither hun cocon in Zuid-Duitsland verlaten hebben, merken ze dat er hard op de deuren van Europa geklopt wordt. Een minderjarige vluchtelinge vraagt hen om hulp. Palm biedt die zonder meer aan, Reither kan de angst en het wantrouwen niet van zich afschudden. Even plots als de toenadering op gang kwam, zet de verwijdering zich in.
Wedervaring is geen boek over de vluchtelingencrisis in Europa. Vluchtelingen krijgen in het boek maar een figurantenrol toebedeeld. Dat is niet genoeg voor een relevant beeld van hun situatie. Wel levert Kirchhoff een zorgvuldig opgebouwd portret van een generatie Europeanen die ten prooi is aan weemoed nu hun vertrouwde wereld in een razend tempo verandert. 'Als ons niets onverwachts overkomt, zijn we dood', zegt Palm in de loop van het boek. Dat lijkt toch een aansporing om de deur te openen.
Vertaald door Josephine Rijnaarts, Lebowski, 176 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Widerfahrnis'.
Emilia Menkveld
em/ov/25 n
Een plotselinge aardverschuiving, iets wat je overkomt en waartegen je niets kunt beginnen, een vuistslag die je midscheeps raakt - daarop duidt Widerfahrnis, de titel van de (fors uitgevallen) novelle waarvoor Bodo Kirchhoff vorig jaar de belangrijke Deutsche Buchpreis ontving. Het is zijn eerste boek sinds 1995 dat in het Nederlands verschijnt.
In interviews vertelt de schrijver dat die term al jaren door zijn hoofd speelde, zonder dat hij er een verhaal bij had. En wat leent zich beter voor een 'wedervaring', zoals de Nederlandse vertaling luidt, dan een overrompelende liefde die alles in nieuw licht plaatst?
De gepensioneerde uitgever Joachim Reither krijgt 's avonds laat bezoek van buurvrouw Leonie Palm. Zij wil horen wat hij vindt van een boek dat hij uit de bibliotheek van hun appartementencomplex heeft geleend. Hij heeft zijn bedrijf in Frankfurt net opgedoekt en is verhuisd naar de bergen, omdat hij zag dat er 'van lieverlee meer schrijvers kwamen dan lezers'. De bezoekster had ooit een hoedenwinkel, maar die is failliet, en nu leidt ze een leesclub met vrouwen die zelf ook schrijven. Het boek dat Reither zomaar uit de bibliotheekkast trok blijkt háár, in eigen beheer uitgegeven verwerking van een persoonlijk trauma.
Maar ach, nu ze er toch is, kan ze net zo goed even binnenkomen voor een glas wijn en een sigaret, en welja, waarom gaan ze niet even een tochtje maken in haar auto? Er is toch niets wat ze tegenhoudt, niemand die op hen wacht.
Het ritje mondt uit in een roadtrip over de Alpen, de hele Italiaanse laars door, om te eindigen op Sicilië. Onderweg spreken de twee over hun levens, over gemiste kansen en verloren geliefden. Van 'bezoekster' wordt Palm (ze noemen elkaar het liefst bij de achternaam) 'metgezellin', 'reisgenote' en uiteindelijk geliefde. Totdat de actualiteit het verhaal binnendringt, in de gedaante van een klein vluchtelingenmeisje, en de romance net zo snel uit elkaar klapt als ze begon.
Vanaf de allereerste zin is duidelijk dat we te maken hebben met een metaverhaal. Reither vraagt zich af hoe hij deze geschiedenis, die 'zijn hart nog altijd breekt', kan laten beginnen (met Palms voetstappen op de gang). Zijn hele werkende leven heeft hij manuscripten van anderen bijgeschaafd en gecorrigeerd, totdat ze alleen nog puntgave zinnen bevatten, 'zonder de kleverigheden en de weerhaken van de liefde en al het onzegbare wat ze behelsde'.
Maar het leven is geen nieuw boek van uitgever Reither. Telkens betrapt hij zichzelf erop dat hij zijn toevlucht neemt tot woorden, zinswendingen en zelfs clichés die hij bij anderen direct zou schrappen ('Ze keek hem onderzoekend aan - een woord waarvoor hij vaak had gewaarschuwd, het hoorde in het museum thuis, het was te zwaar').
Soms werkt die 'kritische zelfreflectie' licht vermoeiend, maar Kirchhoff komt er gemakkelijk mee weg. Zijn zinnen zijn prachtig, zijn beschrijvingen trefzeker - ook in de fraaie vertaling van Josephine Rijnaarts. Het literaire taalspel is zo slim gecomponeerd dat je bijna gaat twijfelen of het allemaal wel 'echt' is gebeurd. Of de hele affaire zich niet alleen in Reithers hoofd heeft afgespeeld. Of de uitgever niet zo zijn oude schrijfdroom vervult.
Maar doet dat ertoe? Met dit roerende verhaal over liefde en literatuur laat Kirchhoff zien dat er altijd een wedervaring kan komen - hoe oud je ook bent, hoe uitzichtloos alles ook lijkt. Dat biedt hoop.
****
Uit het Duits vertaald door Josephine Rijnaarts. Lebowski; 176 pagina's; € 19,99.
M.B. Malm
Een oudere dame, Leonie, staat op een zondagavond voor de deur van een oudere man, Reither. Ze drinken een glas wijn en besluiten om midden in de nacht naar de Achensee in Oostenrijk te rijden. Uiteindelijk rijden ze door tot naar Sicilië. Tijdens de reis komen ze nader tot elkaar. Ook zien ze veel vluchtelingenleed dat ze zich nogal aantrekken. In deze prachtig vertaalde novelle komen existentiële vragen aan bod betreffende zeer persoonlijke als ook politieke instellingen en keuzes. De Duitse boekenprijs, de meest prestigieuze prijs in Duitsland, voor deze novelle was niet geheel onomstreden omdat naast een prachtig proza en een diepgaande inhoud het verhaal zelf hier en daar wat vergezocht lijkt. Neemt niet weg dat deze novelle zowel qua literaire alsook inhoudelijke kwaliteiten bijzonder aanspreekt en literatuurliefhebbers zal doen smullen. Buitengewoon aan te bevelen. De Duitse auteur (1948), internationaal bekend en zeer gewaardeerd in literaire kringen, heeft vele romans en novellen op zijn naam staan.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.