De laatste witte man
Mohsin Hamid
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Vermist |
De Bezige Bij, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : HAMI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2017 |
VOLWASSENEN : ROMANS : HAMI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2017 |
Thema: migratie 4.MIG |
Marnix Verplancke
i /un/07 j
'Mensen in de stad kregen een andere verhouding met ramen', schrijft Mohsin Hamid in Exit West. Waar deze voorheen uitzicht boden op de blauwe lucht en deden dromen van de vrijheid, waren het poorten geworden waar de dood doorheen kwam, in de gedaante van een kogelregen, maar veel vaker nog in die van een schervenstorm, veroorzaakt door de ontploffing van een straatbom. Het was ooit anders geweest in de niet bij naam genoemde stad waar Nadia en Saïd wonen.
Hij was een neutraal geklede jongeman die nog bij zijn ouders woonde en voor een reclamebureau werkte. Zij ging traditioneel in een lang zwart gewaad gekleed, maar wanneer ze na de dagtaak de deur van het verzekeringskantoor uitstapte, zette ze wel een helm op en reed ze op haar motorfiets naar haar eigen flat, waar ze zich overgaf aan paddo's en vinyl. De twee leerden elkaar kennen op avondles en begonnen snel een relatie, al kon seks voor het huwelijk niet volgens Saïd. Nadia kon hem wel overtuigen elkaar op andere manieren te bevredigen.
De stad waar Nadia en Saïd wonen, zou best wel eens Damascus kunnen zijn, begin je na een tijd te vermoeden. Er heerst een burgeroorlog in het land. De stad wordt daardoor overspoeld door vluchtelingen. Rebellen krijgen bepaalde wijken in handen. De overheid legt het telefoonnetwerk plat uit veiligheidsoverwegingen en ga zo maar door.
Dat belletje moet uiteindelijk wel gaan rinkelen. Of is het een alarmbelletje dat we horen? Want de toestand verslechtert zienderogen. Wanneer zowel het reclamebureau als het verzekeringskantoor er de brui aan hebben gegeven, lijkt het buitenland de enige uitweg voor Nadia en Saïd. 'Deuren kregen eveneens een ander effect op mensen', schrijft Hamid, verwijzend naar het fabelachtige gegeven dat de deuren in zijn Exit West steevast toegang geven tot andere plaatsen, op Mykonos bijvoorbeeld, of in Londen of Californië.
Mohsin Hamid schoot tien jaar geleden als een vuurpijl door het firmament van de internationale literatuur, toen zijn roman The Reluctant Fundamentalist op de shortlist van de Booker Prize stond. Het boek ging over een Pakistaanse moslim die naar de VS trok en daar de maatschappelijke ladder met rasse schreden beklom tot de aanslagen van 9/11. Tegen zijn wil werd hij vervolgens een fundamentalist.
De kracht van het boek schuilde in de vorm: die van een monoloog waarin de man zelf vertelde hoe hij psychologisch in het nauw gedreven was. Ook in zijn tweede roman, How to Get Filthy Rich in Rising Asia, hanteerde Hamid een niet alledaags vertelstandpunt. De roman had de vorm van een self-helpboek en toonde je zogezegd de weg naar het succes. Hoeft het dan te verwonderen dat ook Exit West geen doordeweeks romannetje is geworden? Wellicht niet.
Het hart der duisternis
Aanvankelijk vermoed je dat deze roman een klassiek vluchtelingenverhaal zal brengen. Net op het moment dat je denkt het verhaal van Nadia en Saïd ook al eens in de krant gelezen te hebben, komt die passage met die deuren, een passage die trouwens al via een paar kleine intermezzo's aangekondigd werd. Zo onderbreekt Hamid zijn verhaal om in te zoomen op een zwarte die in de slaapkamer van een Australische opeens uit 'het hart der duisternis' van haar kleerkast stapt. Geen bootvluchtelingen en containerdoden dus in Exit West, maar wel een paar oosters aandoende magisch-realistische deuren.
Nadia en Hamid belanden uiteindelijk in Londen, waar de roman opnieuw een genretwist neemt. Die stad wordt immers door zoveel migranten overspoeld dat ze in een soort getto opgesloten worden, afgesloten van water en elektriciteit en gesurveilleerd door drones. Van daar worden de migranten naar een kamp gebracht van waaruit ze dagelijks naar de 'London Halo' mogen reizen, een gigantische vluchtelingenopvang in de voormalige groene rand rond de stad, waar ze zelf hun 40 vierkante meter kleine huisje mogen bouwen. Terwijl zij daar mee bezig zijn, filosofeert Hamid over de hedendaagse staat van verscheuring die de wereld treft: landen vallen uiteen, steden willen zich afscheiden, miljoenen mensen zijn onderweg en met iedere verplaatsing drijven ze verder van elkaar af.
Dat is wat trouwens ook Nadia en Saïd overkomt, waarmee Exit West nog maar eens van genre vervelt, want onder alle maatschappij- en oorlogskritiek schuilt een tragisch liefdesverhaal met filosofische allures. Wanneer twee geliefden van huis en omgeving veranderen, laat staan van land en cultuur, moeten ze elkaar ook weer leren kennen, laat Hamid een van zijn personages zeggen. We verpoppen immers tot andere mensen. Dat die nadien nog even goed bij elkaar zullen passen, ligt niet altijd voor de hand.
Ook wie nooit verhuist, ziet de wereld om zich heen veranderen. Buren gaan en andere komen, en hoe langer je leeft, hoe groter de onthechting. 'We zijn allemaal migranten', zegt een bejaarde vrouw wier kinderen op haar huis azen omdat het zoveel waard is geworden maar die zich niet laat vermurwen. Uiteindelijk evolueren we allemaal naar eenzaamheid en nostalgie, ervaren ook Nadia en Saïd. Steden die vandaag branden, kunnen morgen weer opgebouwd worden, maar een gebroken mens wordt nooit weer heel.
Toef Jaeger
i /ul/07 j
In de heuvels van Marrakesh woonde een oude schoonmaakster die niet kon spreken, en die zich 'misschien om die reden, niet kon indenken dat ze ooit zou vertrekken'. Het hele dorp loopt leeg, haar man vertrekt voorgoed, haar dochter komt slechts af en toe nog op bezoek. Terwijl de bewoners letterlijk door een deur naar het Noorden en het Westen vertrekken, blijft de vrouw achter. Waar iedereen een 'migrant in de tijd' is, staan voor deze vrouw de tijd en de plek stil.
Het is een van de mooie terzijdes die de Pakistaanse schrijver Mohsin Hamid vertelt in Exit West, een migratie- en liefdesgeschiedenis ineen. Mensen vluchten uit een niet nader genoemd islamitisch land voor rebellen die er de gewoonte van maken om ongelovigen aan lantarenpalen of reclameborden op te hangen, 'als een vorm van feestversiering'. Lichamen die te lang hangen, vallen naar beneden; op veldjes voetballen kinderen met een hoofd.
Aan de vooravond van deze wereld ontmoeten de reclamemaker Saïd en de dwarsligger Nadia elkaar. Omdat het steeds moeilijker wordt om in de stad te leven, is het verliefde stel gedwongen ook door een van de deuren te vertrekken.
Wanneer ze eenmaal in Griekenland zijn, volgen in Europa nog wat deuren. In feite zijn ze nergens echt welkom. Dat Hamid de tocht waarover zoveel rampverhalen bekend zijn, beschrijft als deuren, is een vondst. Hij gooit niet alleen steeds de deur achter zijn personages dicht, hij maakt van het boek ook een soort Alice in de hel. Knap typeert Hamid de vreemdelingenhaat, zonder te oordelen of met een gemakkelijke boodschap te komen.
Verstomming
Zelf woonde Hamid niet alleen in Pakistan, maar ook in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Griekenland en Italië. Zijn verleden van steeds opnieuw beginnen, maar ook van alles achterlaten, verklaart wellicht waarom Hamid zo invoelbaar weet te maken wat er met Nadia en Saïd gebeurt.
Heel langzaam, en schitterend verwoord, begint tussen de twee het proces van verstomming. Terwijl Nadia een nieuw leven wil beginnen, wordt de hang van Saïd naar zijn geboorteplaats steeds groter. Hij zoekt na de rouw op afstand om zijn dode vader zijn uitweg bij land- en geloofsgenoten. Hij gaat weer meer bidden, omdat dit de enige manier is om zijn ouders 'aan te raken'.
In Exit West combineert Hamid het beste van zichzelf: de romanschrijver van de terecht geprezen romans De val van de fundamentalist en Hoe word je stinkend rijk in het nieuwe Azië?, maar ook de feilloze analist van de essaybundel Onbehagen en beschaving, waarin hij vooral de positie van Pakistan in de rest van de wereld analyseert.
Ontheemding
Exit West is geen aanklacht van de westerse lezer, geen veroordeling van de pro-Brexitstemmer die steeds intoleranter wordt voor vluchtelingen. De vrees voor de vreemdeling zette Hamid al mooi neer in zijn essaybundel, maar daar bleef die vaak abstract. Nu is dat niet het geval: gedetailleerd beschrijft hij de gruwelijkheden die de bewoners van de stad overkomt. Knap zet hij de ontheemding neer die niet zoals in veel exilromans vanuit de elite wordt benaderd, maar vanuit de vluchtelingenkampen zelf voelbaar wordt.
Het is de vraag of het wat zoetsappige eind een goed idee is voor deze roman - het is echter een vraag die je alleen stelt als je een lezer op een comfortabele bank thuis bent.
Vertaald door Saskia van der Lingen. De Bezige Bij, 222 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Exit West'.
Redactie
In een niet genoemd islamitisch land wordt Saïd verliefd op de vrijgevochten Nadia. De heimelijke ontmoetingen van de twee geliefden worden steeds gevaarlijker als er een burgeroorlog uitbreekt. Saïd en Nadia vluchten naar Griekenland en proberen een leven op te bouwen in Londen en later San Francisco. De focus ligt daarbij niet op de reis maar op ontmoetingen met lotgenoten. Het vluchtelingenbestaan eist echter zijn tol. De stijl van deze roman is magisch realistisch en soms even sprookjesachtig. Nadia en Saïd stappen steeds opnieuw een nieuw leven in door een deur te openen. De wereld die beschreven wordt, lijkt een spookbeeld van de toekomst te zijn. Deze roman van de Pakistaanse auteur (1971) is door taal en stijl niet erg toegankelijk voor een breed publiek.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.