Zoals onder water : roman
Sara Nović
Sara Nović (Auteur), Maaike Bijnsdorp (Vertaler), Lucie Schaap (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meulenhoff, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : NOVI |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meulenhoff, © 2017 |
VOLWASSENEN : ROMANS : NOVI |
Johan de Boose
ru/eb/09 f
De oorlog in ex-Joegoslavië begon in 1991 en eindigde in 1999. Elf jaar na de dood van maarschalk Tito, de leider van Joegoslavië, staken nationalistische krachten in het land de kop op. Aangevuurd door heetgebakerde politici en de sterke anticommunistische golf na het eind van de Sovjet-Unie besloten de deelrepublieken om zich af te scheiden van de federatie. Joegoslavië ging bloedend ten onder. Nu bestaat de regio uit zeven landen, een ervan is Kroatië.
Sara Novic is geboren in 1987 en kan dus geen enkele herinnering hebben aan het Joegoslavië van haar voorzaten, maar ze heeft als kind wel de oorlog en de vlucht meegemaakt. Het is vrij waarschijnlijk om aan te nemen dat haar debuutroman van 2015 autobiografische elementen bevat. In Wie het mooist valt beschrijft ze het relaas van een vluchtelinge, Ana, vanuit twee perspectieven. Eerst is er het standpunt van het kind dat de schermutselingen ziet uitbreken en niet begrijpt wat er aan de hand is, vervolgens zien we de volwassen vluchtelinge in Amerika. Over de oorlog in Joegoslavië is al veel inkt gevloeid, maar toch is elk nieuw boek een verrassing, omdat het focust op een individueel geval.
Novic begint haar roman met de verbijsterende zin: 'In Zagreb begon de oorlog om een pakje sigaretten.' Het kind dat dit vertelt, heeft geen weet van het grote verhaal, van de politieke spanningen, van escalaties, van enorme veranderingen die zich in Europa aan het voltrekken zijn sinds de open politiek van Michail Gorbatsjov in de Sovjet-Unie. Nog enkele jaren en Europa zou er compleet anders uitzien. Het kleine meisje dat dit allemaal niet weet, merkt alleen dat er kleine veranderingen zijn in het dagelijks leven, zoals welk merk sigaretten de volwassenen roken, namen die opeens verdacht klinken (omdat ze niet Kroatisch maar Servisch zijn), godsdienst die een cruciale rol gaat spelen in iemands identiteit, een baard dragen, het gebruik van een alfabet of het aantal kussen dat men elkaar geeft bij het begroeten.
Het gaat van kwaad naar erger. Na de details volgen de bombardementen, de beschietingen, de 'zuiveringen', de nachten in schuilkelders, de geur van verbrand mensenvlees en de vluchtelingenstroom. Het meisje wordt er op een wrede manier mee geconfronteerd. Ze heeft een ziek zusje, Rahela, die van Sarajevo naar de VS moet worden gebracht, waar ze misschien kan worden genezen. Onderweg met haar ouders blijkt dat de route van Sarajevo naar Zagreb, die langs de Kroatisch-Bosnische grens loopt, is afgesloten door gewapende gekken die alles wat Kroatisch is willen uitroeien. Novic beschrijft hoe mensen die voorheen elkaars buren waren en opgevoed zijn in de idee dat etnische kenmerken onbelangrijk waren, opeens veranderen in haatdragende wilden. Joegoslavië als de gebroken spiegel van Europa. De zere plek van ons continent, waar godsdienst, taal, afkomst en onverwerkte frustraties de voedingsbodem vormen voor een pijnlijke confrontatie.
Jeugdsentiment
Ana verliest haar ouders op gruwelijke wijze, weet zichzelf te redden en komt als enige meisje terecht bij het ultranationalistische Kroatische verzet, waar ze leert omgaan met wapens. Uiteindelijk belandt ze via spannende omwegen in Amerika, waar ze haar zusje terugvindt. Ze wordt geadopteerd door een Amerikaans gezin. Een tijdlang gaat alles goed, maar na een lezing voor de VN merkt ze dat 'in feite niemand hier weet wie ik ben, zelfs ik niet'.
Ze beseft dat er diep in haar een verlangen is om terug te keren naar de plek waar alles is begonnen. Het is een therapeutische reis naar het verleden en naar de demonen van een verwoest land. Tegelijk is die reis de enige manier om haar nachtmerries te stoppen. Paradoxaal genoeg maken de traumatische herinneringen deel uit van haar 'jeugdsentiment'. Geweren, bijvoorbeeld, 'waren synoniem met onze jeugd. Ze waren bedekt met hetzelfde laklaagje nostalgie dat ieders jeugd glans geeft. Ik wist dat hoe ik ook mijn best deed, ik nooit de goede woorden zou vinden om uit te leggen waarom ik me bij die geweren meer op mijn gemak voelde dan in een New Yorkse wolkenkrabber.'
Novic schrijft invoelend en helder. Stap voor stap bouwt ze haar verhaal op. Ze reconstrueert haar jonge leven, hongerig naar details en verontwaardigd over het onrecht dat haar familie is aangedaan. Het boek bevat tal van poëtische passages, waardoor je de kern van haar nostalgie kunt begrijpen. Ze had daar nog een stap verder in mogen gaan, met nog meer bijzonderheden over waarom ze zo'n liefde koestert voor haar geboorteplek, en met meer diepgang in de tekening van de personages.
Het verhaal is emotioneel sterk en geeft een pakkend beeld van het leven van een kind op de vlucht, maar het mist het de ruimere, rijpere blik. In elk geval geeft het mooi het schrijnende besef weer van iemand die zegt: 'Ik wil naar huis, al besef ik maar al te goed dat ik geen idee heb waar dat is'.
Vertaling Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap, Meulenhoff, 304 blz., 19,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Girl at war'.
Peter Swanborn
ob/kt/14 o
Ana Juric vertelt haar levensverhaal in Wie het mooist valt, de debuutroman van Sara Nović (1987). Novic groeide op in Kroatië en in de VS, waar ze net als haar hoofdpersoon literatuurwetenschap studeerde.
Wat Ana meemaakt is te gruwelijk voor woorden. Met haar ouders en andere Kroaten wordt ze door een Servische militie een bos in gedreven. Als enige overleeft Ana de executie, doordat ze zich tegelijk met haar vader in het massagraf laat vallen. Ze vlucht, sluit zich aan bij het verzet om een paar jaar later naar de VS te reizen. Daar probeert ze haar verleden te vergeten door tegen iedereen te zeggen dat ze in Amerika is geboren.
Novic tracht de belevingswereld van de 10-jarige Ana op te roepen met een nogal kinderlijke stijl. Vreemd genoeg verandert dit niet als Ana ouder wordt. De helft van de zinnen begint met 'ik' en de meeste dialogen zijn houterig.
Maar wat het lezen van deze roman echt tot een opgave maakt, is het manipulatieve karakter ervan. Novic gebruikt het drama om sympathie te wekken voor Ana. Maar afgezien van al het leed dat haar overkomt, heeft Ana weinig te melden. Ze heeft nauwelijks originele gedachten, alleen een karrevracht vol zelfbeklag. Een dergelijk personage vraagt om een verteller die kan relativeren. Met een ik-figuur die alleen maar zeurt dat niemand haar begrijpt, heeft Novic het zichzelf te moeilijk gemaakt.
**
Uit het Engels vertaald door Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap. Meulenhoff; 304 pagina's; € 19,99.
L.W. Zandberg
De twintigjarige studente Ana Jurić is afkomstig uit Kroatië dat zij als kind is ontvlucht tijdens de in 1991 begonnen Joegoslavische oorlog. In 2001 studeert ze in de Verenigde Staten. Ze heeft lang geprobeerd de gruwelen van de oorlog achter zich te laten, maar het verleden blijft haar achtervolgen. Dit blijkt nog lastiger dan zij van tevoren had gedacht. Daarom besluit ze een reis te maken naar Zagreb met de bedoeling het verleden te verwerken. Het verhaal is opgebouwd uit twee, op een fijne manier aaneengeregen tijdlijnen en is bijzonder omdat de gebeurtenissen beschreven worden vanuit het onbevangen, apolitieke perspectief van een kind. De beschrijving van hoe de zorgeloze wereld van een tienjarig meisje ineenstort door de conflicten en moordpartijen mist zijn uitwerking niet; het is een boeiend relaas, dat zo levensecht is opgetekend dat het haast memoires lijken. Emotionele clichés worden zorgvuldig vermeden, hetgeen de roman extra krachtig maakt. Debuut van de Amerikaanse schrijfster (1987) van Kroatische afkomst. Nominatie voor het Beste Boek voor Jongeren (voorheen: Dioraphte Literatour Prijs) in 2018.
Pieternel Gruppen
te/ep/23 s
Hoe lang duurt het om een oorlog te vergeten? Dat vragen de twintigers Ana en Luka zich af, tien jaar na de oorlog in Kroatië. Tijdens een roadtrip door het Kroatische hooggebergte maken ze een rekensom. "Misschien zijn we al een eind op weg", zegt Ana hoopvol. Er zijn immers al kinderen geboren die de oorlog niet hebben meegemaakt. Waarop Luka opmerkt dat iedereen er nog over praat. "Je hoeft iets niet te ervaren om het je te herinneren."
Zelf heeft auteur Sara Nović (1987), die afwisselend in de Verenigde Staten en Kroatië woonde, de Balkanoorlog niet meegemaakt. Toch weet ze die met haar debuutroman 'Wie het mooist valt' scherp in herinnering te brengen. Dat doet ze door de ogen van haar hoofdpersoon, Ana Juric, die 10 is als het conflict in Kroatië losbarst. Ana woont met haar ouders en haar babyzusje in een eenvoudig appartement in Zagreb. Nović beschrijft in sprekende details hoe de oorlog geleidelijk Ana's veilige wereld binnendringt. Opeens wil de sigarettenverkoper weten of Ana Kroatische of Servische sigaretten wil hebben. "Mag ik alstublieft die ik altijd heb", weet ze nog net uit te brengen. Dan verschijnen de vluchtelingenkinderen uit Vukovar: smoezelig en met donkere kringen onder hun ogen. Daarop volgen de barricaden van zandzakken die dienen als verdedigingsmuur van waarachter de Serviërs beschoten kunnen worden, maar die voor Ana en haar vrienden vooral een extra klimrek zijn.
Oorlogje spelen is hun lievelingsspel dat pas is afgelopen als de ene groep de andere helemaal heeft uitgemoord. Punten vallen er ook te behalen bij de wedstrijd: wie het mooiste doodgaat. Degene die het langst zijn armen en benen in onnatuurlijke hoeken kan houden is de winnaar.
Door de ogen van puber Ana, die na de traumatische gebeurtenissen in de Verenigde Staten terecht is gekomen, maakt Nović ook de problemen van de tweede generatie invoelbaar. De groep was tijdens het conflict nog niet volwassen, maar wordt er wel door getekend. Ze hebben deels de Balkan verlaten, zijn uitgewaaierd over Europa en de VS. Ze vragen zich net als Ana af hoe het toch kan dat als je op de ene plek bent, je 'altijd zo zeker weet eigenlijk thuis te horen op de andere'. Schuldgevoel kwelt hen. Besmet voelt Ana zich, ze schaamt zich voor een oorlog waar ze niets aan kon doen. "Vreselijk wat daar is gebeurd", zeggen mensen tegen haar als ze laat vallen waar ze vandaan komt. Vaak kijken ze bij haar verhalen ongemakkelijk weg 'alsof ze hoopten dat ik alles weer terug zou nemen en zou zeggen dat oorlog en genocide eigenlijk wel meevielen'.
Nović laat het ongemak van de buitenwereld voelen, een buitenwereld die de oorlog het liefst op afstand hield, die wel aanwezig was maar de moordpartijen niet wist te voorkomen, en ook daarna maar mondjesmaat aandacht voor de gewonde regio had.
Zo voert de schrijfster blauwhelm Sharon Stanfeld op die Ana tijdens de oorlog het land uit weet te krijgen. Als ze elkaar later bij de Verenigde Naties ontmoeten - Ana studeert inmiddels in New York - lijkt Sharon vooral bezig met het verwerken van haar eigen trauma's. "Ik denk niet dat ik ooit over de dingen die ik daar heb gezien heen zal komen."
Als Ana op Manhattan langs de kantoren van de VN en het Unicef-gebouw loopt, merkt ze op dat die namen nog maar weinig voor haar betekenen 'terwijl ze als kind in Kroatië zoveel hoop voor haar hadden vertegenwoordigd'.
Ana besluit dat het makkelijker is om niet het hele verhaal te vertellen. Dat maakt het ook voor de buitenwereld draaglijker, denkt ze. In haar verhalen weet ze zo'n luchthartig beeld van haar geboortestad te schilderen dat het wel leek alsof 'Zagreb één grote kermis was'. Maar over wat er op die ene dag in het bos is gebeurd, toen ze met haar ouders in een hinderlaag >>
terechtkwam, zwijgt ze. Ook de dramatische gebeurtenissen erna, als ze van slachtoffer dader wordt en met haar kleine lenige vingers patroonhouders van kalasjnikovs vult, houdt Ana lang angstvallig geheim. Totdat zij niet langer om haar trauma heen kan en ze door nachtmerries achtervolgd wordt. Ze besluit terug te gaan naar Kroatië om de confrontatie op te zoeken met haar verleden. Als ze met haar jeugdvriend Luka de plekken uit haar verleden opzoekt, lijkt Ana rust te vinden. In de Adriatische zee lukt het haar uiteindelijk zich even onder te dompelen in nostalgie naar haar jeugd zonder dat die door trauma is bezoedeld.
Maar Ana is niet in staat een kader, een logisch geheel te vormen van alles wat er is gebeurd. "Ik wist dat de schuld aan de ene kant niets zei over de onschuld van de andere." 'Wie het mooist valt' is dan ook geen poging om de Balkanoorlogen te verklaren, of het ingewikkelde conflict te ontrafelen. Op een kort optreden van de Kroatische legerleider Ante Gotovina na, valt Novic de lezer niet lastig met politici of generaals. Ze vertelt het verhaal van een meisje dat op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was en daar de rest van haar leven mee moet zien te dealen. Net als de rest van haar leeftijdgenoten en toekomstige generaties. Want dat herinneringen aan de oorlog de regio nog heel lang zullen tekenen, dringt aan het eind van het boek ook tot Ana door.
De geschiedenis is hier geen kwestie van zand erover, filosofeert ze. Nović heeft die geschiedenis van de burgeroorlog in haar debuut zo vakkundig en krachtig opgegraven dat je bijna zou vergeten dat ze die oorlog zelf alleen indirect ervaren heeft. <<
Uitgevers ontdekken literatuur uit voormalig Joegoslavië.
Faruk Šehiċ
Zachtjes stroomt de Una
Vert. Roel Schuyt De Geus; 192 blz. € 18,99
Literatuur van auteurs uit voormalig Joegoslavië leek lange tijd een blinde vlek voor Europese uitgevers. Naast ooggetuigenverslagen en andere non-fictie werden maar weinig romans vertaald. Daar lijkt nu een kentering in te komen. Afgelopen jaar verschenen vertalingen van interessante romans van vooral jonge schrijvers uit de Balkan. Naast 'Wie het mooist valt' verscheen bijvoorbeeld ook 'Zachtjes stroomt de Una' , het romandebuut van Faruk Šehić (1970), dat werd onderscheiden met de EU-literatuurprijs.
De Bosniër geldt als een van de meest getalenteerde auteurs uit het voormalig Joegoslavië. Hij timmert al jaren aan de weg als dichter, columnist en journalist. Net als Nović schetst hij in zijn boek het contrast tussen een zorgeloze jeugd en de verwerking van een oorlogstrauma, typerend voor zijn generatie. "Mijn levensloop is een gevolg van toevalligheden", laat hij zijn alter ego Mustafa Husar zeggen. Diens bekentenis, vroeg in het boek, zet de toon. "Beste mensen, ik heb weleens iemand gedood, niet één, maar meerdere."
Anders dan Nović put Šehić direct uit zijn eigen verleden. Toen de oorlog uitbrak, sloot hij zich als student diergeneeskunde aan bij het leger van Bosnië-Herzegovina. Hij schopte het tot luitenant. In zijn roman beschrijft hij hoe een Indiase fakir bij hoofdpersoon Mustafa herinneringen naar boven haalt, mooie herinneringen aan een idyllische jeugd, de krankzinnige vrijheid die hij voelde als hij langs de oever van de Una door de warme regenplassen liep als een 'landdolfijn of een vlammend roze flamingo'. En altijd is daar de Una die met haar oevers een toevluchtsoord biedt. Net als in 'Wie het mooist valt' rukt in Šehićs boek de oorlog langzaam op. Mustafa verontschuldigt zich, net als Nović' hoofdpersoon Ana, aan de buitenwereld, dat hij de oorlog ter sprake brengt. "Ik hoop dat u het mij niet kwalijk zult nemen dat ik het nu over de oorlog zelf ga hebben, ik weet dat het tegenwoordig niet zo'n populair onderwerp is."
De fakir laat zich Mustafa ook oorlogsgruwelen herinneren. "We hoeven er niet omheen te draaien, het was koud, we bevonden ons aan het einde van de wereld, en de eenzaamheid stond in onze ogen te lezen."
Hoe lang duurt het om die trauma's te verwerken, vraagt ook Mustafa zich af. En dan slaat hij aan het rekenen, met een 'traumometer'. De individuele trauma's worden daarbij uitgedrukt in het 'gewicht van het heden dat we met ons lichaam verplaatsen'. Daarbij kunnen scheurtjes in onze onbewuste lichamen imploderen, waarschuwt Šehić. Met genoeg energie om een nieuwe oorlog te ontketenen.
oordeel
Vakkundig en krachtig debuut.
Vert. Maaike Bijnsdorp, Lucie Schaap. Meulenhoff; 304 blz. € 19,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.