Het tegenovergestelde van een mens : roman
Lieke Marsman
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Pluim, 2022 |
NT2 Wereldhuis 2.3 LE |
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2017 |
Thema: duurzame ontwikkeling 9.3.DO |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Uitgeverij Atlas Contact, 2017 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13787 |
Dirk Leyman
us/ug/30 a
Klimaatverandering, feminisme, homoseksualiteit en menselijke eenzaamheid: hoe prop je deze thema's in een roman zonder dat hij kapseist onder zijn eigen gewicht?
Dat moet filosofe en dichteres Lieke Marsman (°1990) zich hebben afgevraagd toen ze begon te sleutelen aan Het tegenovergestelde van een mens. Dus koos ze voor een losse, ietwat fladderende structuur, die zowel essay, proza en poëzie kon herbergen. "Ik geloof niet dat ik een goede samenhangende verhalenverteller ben. Ik werk gefragmenteerd. Dat vind ik wel eigen aan dichters. Ik heb niet veel dichters klassieke romans zien schrijven", zo vertelde Marsman vergoelijkend over haar werkwijze in de Volkskrant.
Het tegenovergestelde van een mens combineert droge ernst met een zekere vormlichtheid. We maken kennis met ik-verteller Ida, een nogal eenzelvige, tobberige klimaatwetenschapper. "Wie niemand anders kan zijn, moet ervoor zorgen dat hij in elk geval zo goed mogelijk zichzelf is", zo lezen we. De 29-jarige - opgegroeid in een vinexwijk - zit in de rats over haar fragiele relatie met Robin, die haar regelmatig navelstaarderij en irrationalisme onder de neus wrijft. Dat leidt tot kletterende ruzies en successievelijke verzoeningen. Tot de verwijdering onherroepelijk blijkt.
Vervelend baantje
Ida vecht na haar afstuderen hardnekkig tegen de verveling. Ze gooit zich op tekstmateriaal en YouTube-filmpjes over andersglobalisering en het broeikaseffect. Om uiteindelijk een stageplaats aan te vragen bij een klimaatproject in de Italiaanse Alpen. Daar zal een stuwdam worden opgeblazen om de natuur weer vrij spel te geven.
Helaas rijdt Ida zich vast in een vervelend baantje waarin ze hooguit onderzoeksresultaten mag oplijsten. Intussen reflecteert ze grondig over de verhouding natuur-mens, over lesbisch-zijn versus hetero én haar verlammende schuldgevoel ("Ik voel me als iemand die haar rekeningen niet openmaakt - dag na dag laat het klimaat een ongeopende brief achter op mijn deurmat: 'je bent te laat', zal er staan als ik post toch open."). Marsman giet Ida's bespiegelingen in hapsnapperige hoofdstukken. Ze haalt een rist wetenschappers en activisten - van Naomi Klein en Quentin Meillassoux tot Timothy Morton - van stal om haar betoog te doorspekken, in een roman die uitdrukkelijk geëngageerd wil zijn.
Toch is Ida's grootste gevecht dat met haar eenzaamheid. Tijdens het lezen van voornamelijk vrouwelijke auteurs, bedenkt ze: "Ik wilde zijn zoals zij, vrouwen die met iedereen omgingen, maar helemaal niemand nodig hadden, en ik was precies het tegenovergestelde: ik ging met helemaal niemand om, maar had iedereen nodig." Zullen haar eigen besognes voorrang krijgen op haar mondiale bekommernis?
Wie alle puzzelstukken bij elkaar legt, houdt uiteindelijk een aarzelende, onvolkomen roman over. Stilistisch slaat Marsman bovendien geen gensters, iets wat ze in haar poëzie wél met sprekend gemak doet. De roman heeft de sprankeling van een flesje bruiswater waarvan het dopje zoek is.
Met het in Nederland behoorlijk bejubelde Het tegenovergestelde van een mens begeeft Marsman zich in de slipstream van generatiegenoten als Hanna Bervoets, Nina Polak, Wytske Versteeg en Niña Weijers. Zij slagen er bijna moeiteloos in hedendaagse thema's soepel in hun boeken te verwerken.
Helaas mist Marsmans ideeënratjetoe scherpte en directie. Toch gun je haar krediet, omdat ze prangende kwesties aansnijdt en je af en toe op je qui-vive zet. Of was ze toch beter voluit voor de essayvorm gegaan?
Jeroen Dera
i /ul/14 j
'Gelukkig is het goede aan iets lang/ laten duren dat alles op den duur weer terug stil valt.' Dat schrijft Lieke Marsman in het gedicht 'Vasthoudendheid' uit haar debuutbundel Wat ik mijzelf graag voorhoud (2010). Die is integraal opgenomen in Man met hoed, de zojuist verschenen bundel van haar verzamelde gedichten en vertalingen uit de periode 2006-2017. 'Dat alles op den duur weer terug stil valt': het heeft iets geruststellends. Toegepast op Marsmans wervelende debuutroman Het tegenovergestelde van een mens krijgen de woorden echter iets grimmigs. Als we onze huidige omgang met het milieu nog lang laten duren, lijkt die roman te suggereren, dan valt de gecultiveerde aarde spoedig stil. En de mens staat erbij en kijkt ernaar, de eigen ondergang tegemoet.
De hoofdpersoon van Het tegenovergestelde van een mens is Ida, een klimaatwetenschapper zonder baan die zich tijdens een stage in Italië mag bezighouden met de afbraak van een bedreigde (en dus bedreigende) stuwdam. Ida's helden zijn niet zozeer de empirici met hun nauwkeurig gemodelleerde computersimulaties, maar ecofilosofen als Timothy Morton en - vooral - activistische denkers als Naomi Klein. Die laatste beweert in haar boek This changes everything (2014) dat het vrijemarktdenken serieuze en noodzakelijke hervormingen op het gebied van milieubeleid bemoeilijkt. Via haar hoofdpersoon trekt ook Marsman ten strijde tegen dat vrijemarktdenken, meer specifiek tegen de overkoepelende ideologie van het neoliberalisme. Daarbij moeten niet alleen de hoge subsidies op fossiele brandstoffen het ontgelden, maar worden ook andere uitwassen van de ten koste van alles doordraaiende economie aan de kaak gesteld. 'Als er dinsdagochtend een atoombom op China zou vallen, zouden de Europese competities het weekend daarna gewoon verder gaan, rouwbanden om de arm', noteert Ida bijvoorbeeld al vroeg in de roman.
Online leven
Behalve een klimaatwetenschapper met een politieke agenda is Ida evengoed een twijfelende twintiger met een relatiecrisis. Maar bovenal is ze een uitgesproken hedendaags personage, met alle fricties van dien. Haar leven speelt zich voor een belangrijk deel online af: als Ida zegt veel te 'lezen' over de maatschappij, slaat dat op YouTube, Facebook en WikiLeaks. Het ingewikkelde is dat ze daardoor volop meedraait in de neoliberale wereldorde die ze zo hekelt, een gegeven waarop Marsman haar ik-figuur niet uitdrukkelijk laat reflecteren. Toch heeft de auteur een scherp oog voor de problemen die de millennial Ida ondervindt - logisch, want het gaat natuurlijk om de problemen van Marsmans eigen generatie. Zelf merkt Ida op dat ze is opgegroeid zonder idee en zonder religie; ze heeft met andere woorden geen 'rode draad om door de wereld te spannen'. Intussen is ze tegen wil en dank lid van een collectief dat een zodanig luxueus leven leidt dat het ideologisch een lege huls is geworden: 'De eenentwintigste-eeuwse, westerse depressie kenmerkt zich vooral door een gebrek aan verlangen wegens een gebrek aan gebrek: overvloed.' Het onvermijdelijke gevolg is een diepgeworteld schuldgevoel, dat paradoxaal genoeg tot apathie leidt. Mensen zoals Ida, stelt Marsman met Naomi Klein als leidsvrouw, trekken zich de wereldproblemen zozeer aan dat ze erdoor worden verlamd.
Met de publicatie van Het tegenovergestelde van een mens doorbreekt Lieke Marsman die verlamming voor een deel. Haar schrijven is een manier om al die apathische stemmen nu eens wél te laten klinken. Daarbij adresseert ze naast milieuproblematiek en bevolkingsgroei ook problemen van een (op het eerste gezicht) heel andere orde, zoals het feit dat heteroseksualiteit nog altijd de norm is in de samenleving waarvan Ida deel uitmaakt. De vorm die Marsman voor haar overdenkingen gekozen heeft, is bepaald niet traditioneel. Toegegeven: het verhaal (klimaatwetenschapper gaat naar Italië en wordt geconfronteerd met de ondubbelzinnige effecten van wereldwijde opwarming) wordt hapklaar opgediend, maar verder heeft Marsman haar tekst in splinters geslagen. Ida's relaas is doorregen met korte en langere gedichten, filosofisch aandoende essays en columnachtige overpeinzingen - dat alles voorzien van voetnoten en zelfs een bibliografie. Deze associatieve, genre-overstijgende werkwijze doet soms denken aan het werk van Charlotte Mutsaers, een verwante ziel met een nog grilliger register.
Rechten voor dingen
Marsmans kernloze, voortdurend vertakkende en uitwaaierende vorm is veelbetekenend voor een roman die kritische noten wil kraken over eenentwintigste-eeuws consumentisme en milieubeleid. De weigering om een lineair verhaal te schrijven, is immers te begrijpen als een verzet tegen typisch neoliberale vertellingen, die draaien op een eenvoudig te verstouwen plot vol herkenbaarheid en houvast. Door haar roman min of meer in collagevorm te presenteren, legt Marsman óók de bal bij haar lezers. Ze wil niet eenvoudigweg een politieke boodschap prediken, als een jonge intellectueel met geheven vinger of als een gelauwerde schrijver met autoriteit. Dat zou een vorm van egocentrisme zijn - uitgerekend het mikpunt van het sterke essay 'Over de omlopen van de hemellichamen', misschien wel het hoogtepunt van de roman. Marsman betoogt daarin dat Descartes' cogito ergo sum, en meer nog het door Kant gemaakte onderscheid tussen mens en niet-mens, ertoe hebben geleid dat mensen zichzelf als middelpunt van de dingen zijn blijven zien, hoewel ze donders goed weten dat de aarde niet in het centrum van het heelal staat. Gevolg: de mens is de natuur als inferieur gaan beschouwen.
In het essay sluit Marsman zich aan bij de Franse filosoof Quentin Meillassoux, die ervoor pleit het onderscheid tussen cultuur en natuur rigoureus op te heffen, op weg naar een wereld waarin ook dingen rechten hebben. Op dit punt had Het tegenovergestelde van een mens nog wel wat dieper kunnen graven. Zo vraagt Marsman zich niet af wat het betekent dat rechten voor dieren en dingen nog altijd door mensen worden toegekend (en kunnen worden weggenomen), waardoor de hiërarchie in stand blijft. En als Ida het een 'natuurwet' noemt dat jonge meisjes niet als eerste van hun klas ongesteld willen worden, roept dat vragen op over het onderscheid dat nu juist ter discussie staat. Maar het staat buiten kijf dat Marsmans literaire 'dingen' in deze roman hun volste recht opeisen - niet omdat de auteur de eindjes soeverein aan elkaar knoopt, maar omdat lezers Marsmans gedachten met de hunne zullen verbinden. Als we dat lang genoeg laten duren, vallen we voorlopig nog niet stil.
Atlas Contact, 176 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €).
F. Hockx
‘Roman’ staat er op dit boek van filosofe Lieke Marsman (1990 die eerder succes had met twee dichtbundels. Maar dit werk onttrekt zich aan scheidslijnen en bevat naast een ‘verhaal’ vooral prozagedichten en essayachtige beschouwingen. Ik-figuur is de 29-jarige Ida, net afgestudeerd als klimaatwetenschapper. Ze is nog erg bezig met zichzelf en haar plaats in de wereld en krijgt een al gauw moeizame relatie met de enkele jaren oudere Robin, een vrouw die promoveert op de Italiaanse schrijver Giacomo Leopardi. Ida vindt van zichzelf dat ze geëngageerd moet zijn, maar dat engagement beperkt zich tot het lezen van artikelen over klimaatverandering. Uiteindelijk reageert ze op een oproep voor een stagiair bij een project in Italië rond het ontmantelen van een stuwdam. De wat magere verhaallijn verbindt de diverse (en deels eerder in tijdschriften en op websites verschenen) observaties en beschouwingen van de auteur met elkaar. Die gaan over klimaatverandering en de kennelijke onmacht van de mens hier wat aan te doen en over identiteit, liefde en taal, angst en hoop. Deze ‘non-fictiekant’ van het boek is origineel en vaak scherpzinnig.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.