't Manco
Georges Perec
Georges Perec (Auteur), Edu Borger (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, 2017 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13921 |
Jonas Mortier
2/ei/31 m
Georges Perec was een man met veel ideeën. Zo heeft hij ooit drie dagen aan een stuk een plein beschreven, met alles wat erop gebeurde en ook niet gebeurde (Poging tot uitputtende beschrijving van een plek in Parijs). Hij heeft ook een tekst geschreven over wat hij een jaar lang zoal gegeten had (Poging tot inventarisatie van het vloeibare en vaste voedsel dat ik in de loop van het jaar negentienhonderdvierenzeventig door het keelgat heb gejaagd) en hij heeft een hele roman gecomponeerd zonder de letter 'e' te gebruiken (La disparition). Tot daar de voorbeelden, maar de lijst is veel langer.
Perec hield van taalspelletjes, huzarenstukjes, vingeroefeningen. Hij was gek op het maken van lijstjes en opsommingen. Hij was dan ook niet verrassend lid van Oulipo, een gezelschap van hoofdzakelijk Franse schrijvers met een voorliefde voor het experiment.
Begin noch einde
Ook het boek waarover het vandaag gaat, is iets bijzonders. Perec heeft tussen mei '68 en augustus '72 zo veel mogelijk van zijn dromen genoteerd, 124 in totaal. Hij noemde het zelf een 'autobiografie van de nachtelijke activiteit'.
Daarover schreef hij: 'Ik weet niet meer precies wat ik in het begin van een dergelijk experiment dacht te kunnen verwachten: vagelijk veronderstelde ik dat het paste in een indirect autobiografisch project waaraan ik al een tijdje werkte en waarin ik een poging deed om mijn eigen geschiedenis af te bakenen, niet door die te vertellen in de eerste persoon enkelvoud, maar via thematisch geordende herinneringen: bijvoorbeeld wat ik mij herinnerde en wat er was geworden van plekken waar ik had gewoond, een opsomming van de kamers waar ik had geslapen, een geschiedenis van de voorwerpen die op mijn werktafel stonden of hadden gestaan, (...), enzovoort, alsof mijn droomverhalen, naast die omtrekkende, fragmentarische autobiografieën, gestalte konden geven aan iets wat ik toen een nachtelijke autobiografie noemde' (uit 'Ik ben geboren').
Zo begon het dus waarschijnlijk in mei '68 (overigens een zeer gepaste tijd om een project rond dromen te starten). Hij noteerde zijn dromen, zonder onderscheid: 'geselende dromen, beenderloze dromen, dromen uitgesponnen als romans, vol verbijsterende verwikkelingen, vluchtige dromen of versteende dromen'. Zoals iedereen die wel eens gedroomd heeft weet, zal dat geen rechtlijnige bezigheid geweest zijn. Een droom is vluchtig, grillig, vaak ongrijpbaar en kent noch een duidelijk begin noch een einde (tenzij het bruuske door een wekker gewekt worden telt als 'einde'.)
Toch had Perec het gevoel 'dat ik met betoverend gemak opving wat de eigenlijke grondstof van de droom was geweest, die tegelijk wazige en hardnekkige, ongrijpbare en voor de hand liggende, wervelende en onbeweeglijke materie, die glijdende ruimten, die voor je ogen plaatsvindende transformaties, die onwaarschijnlijke bouwsels'.
Ook schreef hij dat hij zich 'al doende midden in het unheimliche bevond dat onze nachtelijke beelden vorm en structuur geeft'.
Aperitiefje
Perec heeft zich vier jaar lang met overgave van zijn zelf opgelegde taak gekweten. Waarvoor hulde. Maar is het ook boeiende lectuur? Is het interessant om andermans neergeschreven dromen te lezen? Het antwoord is eerder 'nee'.
Het heeft iets om vlak voor het slapengaan over dromen te lezen, alsof je al een aperitiefje neemt voor de hoofdmaaltijd. Bovendien kan er niet genoeg hulde gebracht worden aan idiote ideeën, aan trivialiteiten die met sérieux behandeld worden, aan mensen die hun verbeelding als leidraad nemen in het dagelijks leven en zo de magie voor ons allen verhogen.
Maar die dingen werken dan beter als idee, als verhaal, als anekdote: ooit was er iemand en die heeft een lijst gemaakt van al wat hij in één jaar gegeten had. Ooit heeft er iemand al zijn dromen genoteerd bij wijze van nachtelijke autobiografie.
De teksten zelf werken namelijk hoegenaamd niet. Ze zijn ondoorgrondelijk en tegelijkertijd banaal. Ze brengen niets over, tenzij het gevoel dat dromen bizar zijn.
Perec was het daar overigens in zekere zin mee eens. Hij vond zijn genoteerde dromen achteraf te gelikt, te veel uitgewerkt, te veel vormgegeven, waardoor ze leugenachtig waren geworden. 'Het zijn alleen nog maar teksten, streng en ondoorzichtig, voor eeuwig raadselachtig, zelfs voor mij (...), eens en voor al verstarde woorden die voortaan alleen nog wijzen naar een duister en tegelijk limpide spoor.'
Dromen bleken niet overdraagbaar te zijn naar papier, zonder compleet van karakter te veranderen. 'Noodgedwongen werd mijn droomervaring dus een zuivere schrijfervaring: geen onthulde symbolen, geen aanstormende betekenis, geen oplichtende waarheid (al komt het me voor dat diep onder die teksten nog altijd een afgelegde weg, een tastend zoeken wordt beschreven), maar de roes van een verwoording, de meeslependheid van een tekst die helemaal vanzelf tot stand leek te komen.'
Dat maakt van dit boek een kleinood dat leuk is om in je kast te hebben staan, een puzzelstuk in het wonderlijke universum van Georges Perec, maar een harde dobber om te lezen. Enkel mondjesmaat tot jou te nemen - ééntje voor het slapengaan - om dan snel weg te leggen en je over te geven aan wat de Duitse journalist Robert Lembke 'de vrijetijdsbesteding van de hersens' noemde: dromen. Wellicht kom je dan dichter in de buurt bij wat Perec voor ogen had, dan door dit boek te lezen.
Marijke Arijs
i /un/23 j
Het oeuvre van Georges Perec wordt deze maand opgenomen in de prestigieuze Pléiade-reeks. Met die bijzetting in het pantheon van de Franse literatuur is de schrijver, die in 1982 op zesenveertigjarige leeftijd overleed, definitief bij de hedendaagse klassieken ingelijfd. In ons taalgebied wordt de feestvreugde kracht bijgezet met twee uitgaafjes. Edu Borger vertaalde De duistere winkel voor de Privé-Domeinreeks van De Arbeiderspers en Kiki Coumans zette zijn Poging tot uitputtende beschrijving van een plek in Parijs voor uitgeverij Vleugels om in het Nederlands.
Vanwege zijn woordgrappen en andere fratsen werd Perec lange tijd beschouwd als een onverbeterlijke lolbroek en een eeuwige kwajongen, maar speelsheid en melancholie, humor en wanhoop hingen bij hem onlosmakelijk samen. De oorlog had bij deze zoon van Pools-Joodse ouders ongeneeslijke wonden geslagen. Zijn vader was in 1940 gesneuveld aan het front en zijn moeder werd in 1943 in Auschwitz vergast. Zijn hele werk draait om dat fundamentele gemis, want in al zijn boeken is er wel iets zoek. In La disparition, vertaald als 'T manco, is de letter e verdonkeremaand, in W of de jeugdherinnering verwijst een blanco bladzijde naar de deportatie van zijn moeder en in zijn magnum opus, Het leven een gebruiksaanwijzing, is er een heel hoofdstuk op de loop.
Woorden die beginnen met een i
In een poging het trauma uit zijn kinderjaren te verwerken ging de schrijver in psychoanalyse. En aangezien dromen de koninklijke weg naar kennis van het onbewuste zijn, hield hij van mei 1968 tot augustus 1972 een droomdagboek bij. De duistere winkel is een van zijn minst bekende boeken en het enige waarvan hij de publicatie betreurde. Volgens hem ging het niet eens om authentieke dromen, maar om een soort ochtendlijke vingeroefeningen waar niet echt over nagedacht was. Bovendien had je er weinig aan, omdat ze losstonden van de werkelijkheid en weinig met zijn echte leven te maken hadden.
Of dat klopt, staat nog te bezien, want van zijn liefdesperikelen, projecten, verhuizingen en reizen is er toch een en ander in deze teksten doorgesijpeld. Hoofdpersonages in zijn nachtelijke hersenspinsels zijn P., oftewel Paulette Petras, met wie hij in 1960 was getrouwd, en Z., alias Suzanne Lipinska, met wie hij een verhouding had en in 1971 brak. Perec beschreef dit boek nota bene zelf als de kroniek van een stukgelopen relatie.
Dat de reeks begint en eindigt in een concentratiekamp, zal allicht geen toeval zijn: 'De SS'ers komen ons arresteren. (…) Ze staan op het punt ook de baas te arresteren, maar die heft mijn hoofd op en wijst naar het littekentje dat ik onder mijn kin heb.' Het jongetje kan de dans ontspringen, maar het litteken is nooit geheeld. Helemaal aan het eind komt er nog een echte herinnering opborrelen, aan een dag in 1947, toen hij als kleine jongen met de bal speelde in de rue de l'Assomption, waar hij door zijn oom en tante werd grootgebracht. Ondanks alles blijft de auteur zelfs in dromenland zijn eigen verrassende zelf. Wanneer hij in een nachtmerrie wordt gearresteerd op grond van zijn Joods-zijn, is zijn eerste gedachte: 'Het vervelendste vind ik dat ik een paar jaar lang mijn nu al vuile sokken zal moeten dragen.' En wie anders droomt er over afkortingen, woorden die beginnen met een i, gamma-aminoboterzuur, hasjiesjmarmelade of Möbiusbanden?
Nonnen en appelgroene 2CV's
Van dromen naar waken, van de diepste krochten van het onderbewuste naar de doodgewoonste dingen van alledag, het is een kleine stap voor Perec, die onmiskenbaar een nacht- en een dagzijde bezat. Op 18 oktober 1974 installeert hij zich op de Place Saint-Sulpice. Drie dagen na elkaar zal hij alles noteren wat hij ziet. Het plan is om te 'beschrijven wat je gewoonlijk niet opmerkt, wat er niet toe doet: wat er gebeurt wanneer er niets gebeurt, behalve tijd, mensen, auto's en wolken'.
Niet de cafés dus, hoewel het best wel handig is dat hij voor zijn observatiepost de keuze heeft uit drie drankgelegenheden. Hij noteert de onbenulligste gebeurtenissen, registreert flarden van gesprekken, inventariseert slogans en opschriften, beschrijft de vlucht van de duiven op het plein, voertuigen en kleuren, waarbij appelgroene 2CV's opvallend sterk vertegenwoordigd zijn.
Soms waagt hij een overpeinzing van het filosofische type: 'Ik drink Vittel terwijl ik gisteren koffie dronk (in hoeverre verandert dat het plein?)' Of hij vraagt zich af waarom 'twee nonnen interessanter zijn dan andere voorbijgangers'. Van tijd tot tijd wordt er een welverdiende pauze ingelast, om bij te komen van deze inspannende bezigheid. Poging tot uitputtende beschrijving van een plek in Parijs toont Perec in groten doen. Het flinterdunne boekje laat zien hoe virtuoos deze schrijver trauma's en tragiek op een veilige afstand hield, structuur aanbracht in de chaos van alledag en de dingen vastlegde voor ze verdwenen, op zoek naar iets blijvends, naar een beetje houvast.
De duistere winkel. 124 dromen.Vertaald door Edu Borger, De Arbeiderspers, 240 blz., 24,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'La boutique obscure'.
Poging tot uitputtende beschrijving van een plek in Parijs.Vertaald door Kiki Coumans, Vleugels, 48 blz., 19,45 €. Oorspronkelijke titel: 'Tentative d'épuisement d'un lieu parisien'.
Menno Gnodde
Van mei 1968 tot augustus 1972 inventariseerde Perec (1936-1982) 124 dromen, waarin hij zijn preoccupaties vertolkte: verwijzingen naar zijn buurt en woningen, familie, seksualiteit, de breuk met vriendin Z (Suzanne Lipinska), met zijn vrouw P (Paulette), vrienden, vaak wisselende identiteiten, verwijzingen ook naar schrijvers en het eigen schrijverschap, boektitels, kruiswoordpuzzels, zijn joodse wortels en inherente trauma's. Dromen zijn bedrog en dus als bekentenisliteratuur onbetrouwbaar. Ook nu ontglipt Perec aan de lezer door deze ongrijpbaarheid vorm te geven in een literaire constructie, te vaak herkauwde, gestileerde dromen te vermaken tot teksten, zoals hij inleidend uitlegt. De droom nodigt tot schrijven uit, het schrijfspel wekt dromen op. De taal is nu eenmaal het vehikel van de menselijke cultuur. Vluchtige, gefragmenteerde passages van mensen en dingen in een vaak opsommende beschrijving als een scherm rond de leegte, het niets. Het gedetailleerde notenapparaat van vertaler Edu Borger (1946) biedt nadere informatie over bio- en bibliografische achtergronden.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.