Mens worden is een kunst : vier etudes
Rob Riemen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2010 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 331.45 RIEM |
31/12/2011
De Nederlandse cultuurfilosoof Rob Riemen, oprichter en directeur van de Tilburgse denktank Nexus, heeft een missie. Hij is ervan overtuigd dat de opkomst van Geert Wilders en zijn PVV past in een breder verhaal van de terugkeer van het fascisme. Hij schreef het scherpe, snoeiharde pamflet De eeuwige terugkeer van het fascisme en stuurde het naar alle leden van het Nederlandse kabinet en van de Tweede Kamer. Het boek lokte heel wat reacties uit, zowel positieve als negatieve, wat natuurlijk net de bedoeling is van een polemisch essay. De eeuwige terugkeer van het fascisme werd enthousiast onthaald in liberale kringen (humanistisch!), neergesabeld in links-marxistische kringen (elitair!) en als onwetenschappelijk gekwalificeerd in academische kringen omdat de auteur de term ‘fascisme’ niet precies definieert. Daar is natuurlijk wat van aan. Riemen heeft geen wetenschappelijke pretenties en spreekt vanuit zijn aanvoelen. Hij heeft een onbehaaglijk gevoel bij de opkomst van rechts en van het populisme. Wie een wetenschappelijk onderbouwde analyse wil lezen over het ontstaan van het fascisme en de invloed ervan in het begin van de eenentwintigste eeuw, raden we het meesterlijke De anatomie van het fascisme van Robert O. Paxton (2004) aan. Wie op zoek is naar een persoonlijk, vlot, coherent, verstandig en relevant essay over het verstikkende politieke en culturele klimaat in Nederland, vindt zijn gading bij Rob Riemen.
Riemen ziet heel wat parallellen tussen de jaren twintig en dertig en de actuele maatschappelijke toestand in Nederland. We ontwaren een charismatische leider van een ondemocratische beweging, een populistisch taalgebruik om de massa te mobiliseren, het neerzetten van de eigen groep als slachtoffer en het creëren van een vijand om de wrok op te richten. Toen waren het de Joden, nu zijn het de moslims. ‘Wat ons daadwerkelijk wordt geboden door de Partij voor de Vrijheid, is het schaamteloze tegendeel van de joods-christelijke en humanistische tradities: plat materialisme, benauwend nationalisme, vreemdelingenhaat, voedsel voor ressentiment, een diepe afkeer van de kunsten en van oefening in geestelijke waarden, een verstikkende geestelijke bekrompenheid, een fel verzet tegen de Europese geest en het voortdurend liegen als politiek’. We zitten volop in een beschavingscrisis, in wat de Spaanse filosoof Ortega y Gasset in 1930 reeds de ‘massamaatschappij’ noemde. Het nihilisme viert hoogtij. Er is een failliet van de elite ‘die de geestelijke leegte cultiveert waarin het fascisme weer groot kan worden’. Fundamentele waarden als in waarheid leven, gerechtigheid nastreven en schoonheid scheppen, worden niet langer gekoesterd. De politieke partijen verloochenen hun gedachtegoed, de universiteiten leiden hun studenten onvoldoende tot zelfstandig denkende mensen op, in het bedrijfsleven overheerst de geldzucht en de media lopen achter de massa aan in de plaats van een kritische spiegel voor het volk te zijn. Wilders’ politieke succes is een direct gevolg van het falen van de elite en vormt een moderne variant van het fascisme, dat Riemen omschrijft als ‘de politisering van de rancuneuze massamens, die geen geestelijke waarden erkent’. Riemen vindt dat de elites zich dringend moeten oprichten: ‘Het streven naar verheffing is fundamenteel voor de geschiedenis van onze beschaving’. Hij ontwikkelt ook de stelling dat het marktfundamentalisme onze samenleving veel ernstiger verstoort dan het moslimfundamentalisme.
Riemen citeert rijkelijk uit Friedrich Nietzsche, Paul Valéry, Albert Camus, Goethe, Alexis de Tocqueville, Max Scheler, Theodor Adorno en Thomas Mann. Die denkers beschreven hun eigen tijd, maar de analyses lijken vaak over het heden te gaan. Zo opperde de Nederlandse schrijver Menno ter Braak in 1937 over populisme: ‘Niet de interesse in oplossingen staat centraal. Integendeel, eigenlijke oplossingen zijn niet gewenst, omdat ze de misstanden nodig heeft om te kunnen blijven fulmineren’. Zoals het een goede polemist betaamt, kiest Riemen de passages die in zijn kraam passen. Die selectieve werkwijze is echter verdedigbaar in een politiek pamflet. Riemen is nooit intellectueel oneerlijk, hij is enkel verontwaardigd en angstig. ‘Als je ressentiment maar lang genoeg voedt, roept dat altijd geweld op. Ik wil mijn analyse niet stilhouden tot het te laat is’. Hopelijk is Riemen niet te visionair. Misschien moet hij zijn boekje ook maar bezorgen aan de Vlaamse politieke ‘gezagsdragers’. [Gunter Bousset]
Wim Mantje
Volgens Rob Riemen, de schrijver van dit essay, zijn de politieke uitingen van Geert Wilders niet anders dan als een eigentijdse vorm van fascisme op te vatten. Riemen beschrijft in dit essay het fascisme zoals dat in het begin van de twintigste eeuw opkwam. Hierbij wordt gebruik gemaakt van uitspraken en analyses van onder andere Albert Camus en Thomas Mann. Er worden parallellen getrokken tussen de begintijd van het fascisme en de politieke daden van Geert Wilders en de PVV. De oorzaak van het fascisme zoekt de essayist in de hedendaagse massacultuur. Niet de islamisering is het gevaar voor de maatschappij, maar de beschavingscrisis in de massa maatschappij. Het antwoord op deze crisis is volgens de auteur te vinden in persoonlijke autonomie, we dienen ons te bekwamen als onafhankelijke geesten. Rob Riemen is essayist en oprichter van het Nexus instituut, een onderzoeksinstituut op het gebied van Europese cultuur. Het essay is helder geschreven; de stelling van de auteur wordt met behulp van verschillende bronnen goed onderbouwd.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.