Het boek der gelijkenissen : een liefdesroman
Per Olov Enquist
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Anthos, cop. 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 2313 |
31/12/2010
De barmhartige mist van het leven
De Zweedse schrijver Per Olov Enquist, die erom bekend is zich te bewegen op de grens tussen de waarheid en de leugen, tussen de gedocumenteerde feiten en de dichterlijke vrijheid, schreef een autobiografie: Een ander leven. Het kan een contradictie lijken, maar voelt evenzeer aan als een logisch gevolg. Uit gesprekken met de auteur herinner ik mij diens bevestiging van het openlijk oprechte karakter van de roman. Daarnaast herinner ik me zijn haast onschuldige, verbaasde blik bij de vraag naar de betekenis van bepaalde terugkerende motieven. En uit de lessen Zweedse letterkunde draag ik een wantrouwen mee tegen de woorden van een auteur, vooral als die over zijn eigen leven gaan.
Enquist werd geboren in 1934 en brak in de jaren zestig door als schrijver, daarover bestaat in elk geval geen twijfel. Het dorpje waar hij opgroeide heeft sinds kort een website met de trotse titel 'schrijversdorp Hjoggböle', die er de aandacht op vestigt dat geen plek in Zweden zo dichtbevolkt is door schrijvers als uitgerekend deze op 64 graden noorderbreedte gelegen streek met gemiddeld slechts tien inwoners per vierkante kilometer. 'Hij krijgt er veel vragen over. Vanwaar die plotselinge dichtheid aan schrijvers? Hij beantwoordt die vragen humoristisch, als een resultaat van inteelt: iedereen trouwde immers binnen een radius van twintig kilometer. Inteelt leidde tot veel dorpsidioten of schrijvers, slecht uit elkaar te houden. [...] Je kon er grapjes over maken, dan hoefde je niet na te denken. Of het beeld oproepen van de eindeloze gesprekken bij de kampvuren of in de donkere keukens, een op zijn minst duizendjarige verteltraditie'. In deze roman is er evenwel geen plaats voor een verheerlijking van de Zweedse 'zingende bossen', de verteller voegt eraan toe te weten dat geen van beide romantische verklaringen klopt. En toch is dat kleine noordelijke dorp, en dan vooral het groene huis waarin Enquist opgroeide, nooit ver weg in het verhaal.
Het hoofdpersonage, dat niet toevallig de naam Per Olov Enquist draagt, zoekt in Een ander leven naar de verklaring voor zijn eigen ontwikkeling tot 'dichternatuur'. Waar is die drang om te schrijven ontstaan? 'Waarom juist hij? Er is immers verder niemand in zijn familie afhankelijk van dichten.' Hij zoekt het antwoord in zijn jeugd, zelfs nog vóór zijn geboorte. Meer bepaald bij de krankzinnige overgrootmoeder die woorden in de muren kraste, de grootmoeder die doodsberichtjes voor de krant schreef of de grootvader die als eerste voor even het dorp verliet voor een bonttentoonstelling in de meer dan duizend kilometer verderop gelegen hoofdstad. Vanuit de overtuiging dat 'bij de opvoeding van het kind wordt bepaald welke vragen het kind moet kunnen beantwoorden, inclusief de antwoorden', worden de spontane en oprechte, soms hilarische bedenkingen beschreven die het kind maakt bij het katholicisme van de moeder, bij het doodgeboren broertje dat dezelfde naam kreeg als hijzelf en bij de overleden vader, die zijn Weldoener en Reisgenoot zou worden. Van deze beschrijvingen van zijn leven op de plaatsen waar hij zich bevond toen hij nog niet wist wat er van zijn leven ging worden, gaat een grote charme, maar tegelijkertijd ook een tragische kracht uit. Want 'als alles zo goed ging, hoe kon het dan zo misgaan?'
Wanneer gaat het mis? De drang tot ? haast verslaving aan ? het schrijven die het hoofdpersonage voelt, wordt herhaaldelijk en op verschillende manieren in verband gebracht met zijn onvermogen om op latere leeftijd te weerstaan aan de lokroep van de fles. Hadden de wijze woorden en smeekbeden van figuren uit zijn jeugd hem niet genoeg gewaarschuwd, had hij het kunnen voorzien? 'Hij had de alarmklokken moeten horen.' De observerende onderzoeker, ons bekend uit zo vele vroegere romans, wordt nu losgelaten op de eigen levensloop. 'Er moet ergens een eenheid zijn, er moest een geheel zijn. Anders werd je gek.' Op zoek naar een verklaring wordt de lezer door de roman geleid, attent gemaakt op mogelijke voortekens, en tegelijkertijd wegwijs gemaakt in het leven van de schrijver zelf.
Het leven van de schrijver? Als de verteller het over 'de geschiedenis' heeft, zelfs over de feiten die werden beschreven in documentaire romans als Geen asiel voor legioensoldaten en Het record, spreekt hij van 'op een leugenachtige manier bijeen gebrachte ware fragmenten'. De uittocht van de muzikanten zou over de werkelijke familie uit het kustland van Västerbotten gaan, maar de schrijver, zo wordt iets later onthuld, 'geeft zijn familie roekeloos een andere biografie, of maakt er van twee een; het is een verzinsel, maar toch bijna waar. Hij is immers vrij, hij mag doen wat hij wil.' In deze roman, die zich gelaten 'autobiografie' laat noemen, zijn zodoende expliciete waarschuwingen aanwezig voor wie literatuur zonder meer voor waar wil aannemen. 'Wantrouwen is een deugd, waarheid is altijd een twijfelachtig begrip'; zoals de verteller aangeeft over de memoires van de actrice Fru Heiberg, wordt het ook hier 'steeds onduidelijker wat waar was, en wat de barmhartige mist van het leven was'.
In de beschreven periode, die uit meer dan zeventig jaren bestaat, gebeurt heel wat in de wereld. Bekende namen en momenten in niet enkel de Zweedse maar de hele wereldgeschiedenis, passeren de revue en worden op een uiterst persoonlijke manier becommentarieerd of in verband gebracht met het leven van de hoofdpersoon. Diens veelzijdigheid maakt dit werk zeer dynamisch, zelfs leerrijk. Schandalen in de (inter)nationale
politiek worden naast sportschandalen geplaatst, de wereld van de letteren wordt gecontrasteerd met die van het theater. Veeleer dan als een getuigenis over de mogelijke oorzaken van alcoholmisbruik, zou ik deze roman beschrijven als een subjectief alternatief voor de objectieve geschiedenis.
Wie overigens enigszins thuis is in het oeuvre van Enquist zal niet enkel enthousiast reageren op de fragmenten (mogelijke) ontstaansgeschiedenis bij zijn verschillende werken en op de gegeven achtergrond voor de vele terugkerende beelden en motieven, maar ook het eeuwige dualisme in zijn werk beter leren begrijpen. De objectieve onderzoeker en de subjectieve verhalenverteller of de taalkunstenaar vullen elkaar aan en zorgen samen voor de vorm van deze twijfelachtige, maar gedocumenteerde en oprechte biografie. Het hoge synthesegehalte van deze roman impliceert tegelijkertijd ook dat het werk misschien minder naar waarde kan worden geschat door wie niet vertrouwd is met Enquists vroegere werk, met Eeva-Lisa, de vogel voor het raam, de ijskoningin, de hemelharp en zingende telefoondraden. [Els Biesemans]
L.A.A. Kruse
Meesterwerk van de internationaal bekende Zweedse schrijver (1934), volgens eigen zeggen een ‘non-fictieroman’ (geromantiseerde documentaire). Hij legt hierin getuigenis af van zijn jeugd, het gemis aan een vader en zijn alcoholisme. Hij past het zaterdags reinigingsritueel van zijn diepgelovige moeder toe: het opbiechten van zijn zonden. Die betreffen allereerst zijn vele mislukte pogingen om van zijn drankverslaving af te komen. Ontroerend en dramatisch bijvoorbeeld is de scène waarin de vertwijfelde Enquist de ontwenningskliniek ontvlucht, het aardeduister van de IJslandse vriesnacht in. Naast het afleggen van een getuigenis – volgens hem absolute voorwaarde voor het herwinnen van zelfrespect – is de Bildungs-reis een belangrijk thema, zijn groeiend schrijverschap en de verwijdering van zijn geboortedorp, de armoede, zijn moeder, haar godsdienstfanatisme en het fantoombeeld van zijn nooit gekende vader. Enquist, die schrijft in de derde persoon, is nergens belerend en geeft een prachtig beeld van iemand die zich dood wilde zuipen maar zich hervond en aan een nieuw bestaan begon. Gebonden; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.