1812 : Napoleons fatale veldtocht naar Moskou
Adam Zamoyski
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Balans, © 2009 |
VERDIEPING 3 : FEESTPALEIS : OVER MUZIEK-FILM : 784 CHOPIN |
31/12/2010
Een schimmige Chopin
Soms krijgt biografisch materiaal de opbouw en spanning van een roman. Zo niet deze herwerkte biografie, kortweg Chopin geheten. Zoals die geen componist van de grote vormen was en geen man van grote gebaren, is dit ook geen boek van grote lijnen en grote tableaus. Zeker zal Chopin elegant gezelschap geweest zijn, een man met manieren, van thuis uit: met een Franse vader die Pool onder de Polen wenste te worden, wat maakte dat de componist in zijn volwassen leven te Parijs zelf nogal gebrekkig Frans bleef spreken, een vader in dienst ook van een reeks belangrijke Poolse families, wat de componist Pools- en behoudsgezind maakte, maar wel werelds genoeg om zich met een grapje van een zwaar dispuut af te maken. Zeker is de aanwezigheid in Frankrijk van zoveel Poolse adel, dichters en ballingen ? zelfs al voor de revolutie van 1830 ? fascinerend, en zeker ogen de door Chopin in Parijs gefrequenteerde 'coterieën' en 'soirees' als een kleurrijke volière met heel wat artistieke grootheden, waaronder hippieachtige kunstenaars met lange haren, en voorts 'scandaleuze' vrouwen en revolutionairen. Zelf een Pool met een adellijke stamboom, heeft de auteur Zamoyski een indrukwekkend net blootgelegd van adellijke en in Polen beroemde namen, met bijzonderheden als 'die nog een maîtresse van Chateaubriand is geweest'. Personen op het eerste plan hebben het soms moeilijk om zich uit dat kluwen naar voren te werken. Even volledig worden Chopins whereabouts soms week na week opgegeven: de verschillende woningen, wat hij daar schreef ? onveranderlijk een paar mazurka's, etudes, nocturnes, polonaises... ? en vaak nog hoe die woning ingedeeld of gedecoreerd was. Wie een bedevaart langs die adressen plant, kan zijn voordeel doen met deze opsommingen.
Maar intussen blijft de man om wie het draait eerder schimmig. Zijn biograaf, als de dood om de Wahrheit voor de Dichtung te verlaten, haalt geen sluitend portret naar voren uit alle verschillende fragmenten, brieven en herinneringen van anderen. 'Andere bronnen zeggen iets anders', klinkt het dan ook ergens, moedeloos. Alleen al wat Chopins geliefde, de schrijfster George Sand, aan tegenstrijdigs in één week tijd schrijft... Zoiets hangt af van zoveel wendingen, die des levens zijn, en in de eerste plaats van de bedoeling van de brieven. Volgens Zamoyski heet zijn grootste saboteur Chopin: te laag zelfbeeld voor memoires, 'te lui om een dagboek bij te houden' en te gereserveerd voor ontboezemingen. 'In zijn brieven spreekt hij amper over zijn gevoelsleven, laat staan over zijn seksuele gewoonten, [...] spreekt [hij] zich niet uit over andere musici en componisten, zegt hij niets over hoe hij tegen zijn muziek aankeek of wat zijn ideeën bij het componeren waren [en] hoe hij stond tegenover de Poolse Romantische beweging'. Zo staat het in een bijlage onder het kopje 'de "correspondentie" tussen Chopin en Delfina Potocka'. Die bevat echter geen brieven, maar een naschrift van de auteur: Chopins brieven aan deze ene persoon hadden Ali Baba's grot voor de Chopinbiograaf moeten zijn, ze vormen precies het negatief van elk van de bovengenoemde negaties... en blijken dan ook een vervalsing uit de twintigste eeuw door een gestoorde Chopinfanate. Die dame wilde middels een gedramatiseerde versie meer empathie met haar idool mogelijk maken. Dan kiest Zamoyski liever voor de werkelijke, hoe ontoegankelijk van aard die ook was.
Legde Chopin zijn hart enkel in zijn muziek? Zamoyski geeft het gevoel dat zelfs zoiets al romantisering is. Anders dan bij Beethoven weerspiegelt zijn muziek, beweert hij, geen eigen gemoedsgesteldheid. Ze wilde gewoon muziek zijn. Daar staat Chopin haaks mee op zijn tijd: in de romantiek hoort vaker dan ooit een programma bij muziek. Maar om die hang naar uitdrukking van gevoelens en ideeën nu uitgerekend 'functionaliteit' te noemen... Die juist steile ambities van zelfbewuste artiesten als Berlioz en Liszt ? Chopins rivaal aan de piano, overigens een vriend ? vond Chopin in elk geval aanmatigend. We lezen wel dat hij de 'Symphonie phantastique' van Berlioz maar niks vond, maar dit gedroomd voorbeeld van muziek met een openlijk programma grijpt Zamoyski niet aan om de tegenstelling te verduidelijken die hij dan maar 'functionaliteit' versus 'ambachtelijkheid' noemt.
Dat Chopin met zijn 'ambachtelijke' stukken zelden iets beschrijfbaars op het oog had, is natuurlijk alweer niet erg dankbaar voor een biograaf. Bij de samenstelling van een bijgeleverde cd werden populaire nummers die wél onder een beschrijvende naam bekendheid genieten (genre de 'regendruppelprelude', de 'minutenwals') nochtans niet over het hoofd gezien, maar in het boek krijgt geen enkel vermeld werk een andere aanduiding of typering dan zijn genre (etude, prelude, polonaise, mazurka...) en toonaard, behalve dan de sonate 'die met de treurmars'. Andere belletjes horen bij de meer modale liefhebber kennelijk niet te rinkelen. De auteur, die zich keurig van zijn biografische opdracht kwijt, zag zich niet voor de taak geplaatst Chopin te introduceren en doet dus ook niets met de cd, duidelijk een ideetje van de uitgever, dat eerder bij zo'n introductieboek zou horen. Voorbeelden kunnen horen blijft natuurlijk het echte ding, waar geen enkele talige omschrijving tegenop kan. Maar deze schrijver waagt het niet eens: als hij al eens iets poneert, soms uit naam van niet nader genoemde 'vele anderen', zoals 'De barcarolle was naar vorm en inhoud een nieuwe mijlpaal', dan is het gek om werkelijk niets te lezen over vorm en inhoud en in welk opzicht die zo drastisch gewijzigd zijn.
Wat muziek betreft, heeft Zamoyski het voornamelijk, nogal dweperig, over Chopins eenzame hoogte, net als de aangehaalde tijdgenoten, die het dan uiteraard voor het grootste deel over zijn legendarische pianospel hebben. In hun tijd waren componisten vaak meer geroemd als uitvoerder dan als componist en bij Chopin was dat haast ondeelbaar: als componist richtte hij zich volledig op kleine vormen voor piano die hij zelf ten gehore kon brengen, hooguit samen met een bevriend zanger of cellist. 'Het is zoals Debussy zei', begint het ergens hoopvol ? deze latere evenknie van Chopin weet misschien Chopins compositiekunst te typeren ? maar alweer gaat het van: 'Door de aard van zijn genie onttrekt Chopin zich aan elke poging tot classificatie.' Natuurlijk staat Chopin apart, verwierp hij zelfs Schubert en heeft hij persoonlijke idolen als Bach en Mozart zodanig verwerkt dat er een volledig nieuw idioom ontstaat, dat Zamoyski ? terecht maar ook summier ? als ontzettend vrij typeert en ook als nationaal Pools, maar gelijktijdig universeel begrijpelijk. Maar moet dat gepaard gaan met bijvoorbeeld het wegzetten van Bartók als folkorist? Misschien is het hier opnieuw een kwestie van ongelukkige formulering.
Zeker legt Zamoyski's schrijfstijl een flou over alles. 'Het rijtuig was nog maar net het Square d'Orléans opgereden toen [ze] klaarstonden om hem te begroeten, ' en andere onlogische zinnen, alsook schrijffouten komen natuurlijk ook op rekening van de vertalers en de redacteur. Maar ook de warrige opbouw van het boek is opvallend. Er is bijvoorbeeld Chopins verblijf op Mallorca met Sand, dat door de omstandigheden achteraf rampzalig mag heten, terwijl Zamoyski tussen haakjes pas hun aftocht extreem dom vindt, wegens wederwaardigheden die ze daarop tegenkwamen, alsof ze beter ginds op hun einde hadden gewacht. Het draait zowel op Mallorca als op de terugreis om Chopins vermeende tuberculose. Maar het is niet op die plaats dat de auteur op Chopins gezondheidsprobleem ingaat. Liever insinueert hij dat we de draconische maatregelen die de Spaanse regering oplegt wegens het besmettingsgevaar bespottelijk moeten vinden. Pas een hoofdstuk verder, na Chopins zoveelste terugval en herstel, acht hij het moment gekomen om ons de recentste inzichten mee te geven aangaande Chopins gezondheid en ... die geven de Spanjaarden alsnog gelijk, tegen onze verlichte Franse avonturiers en hun artsen in: Chopin was, met velen in zijn familie, wel degelijk tuberculeus en dat was besmettelijk. Symptomatisch was de grilligheid in conditie én humeur die Chopin in toenemende mate vertoonde... Dit achteloos achteraf droppen van essentiële informatie kan ook als een slim spelletje met de lezer uitgelegd worden, die het daardoor allemaal een beetje vanuit de personages beleeft. Dat is dan toch een romantechniek. [Gerolf Van de Perre]
Ria Warmerdam
Biografie van de Pools-Franse componist Chopin (1810-1849) door de Pools-Amerikaanse historicus Zamoyski (die met 1812 : Napoleons fatale mars op Moskou* een bestseller op zijn naam schreef). Chopins carrière begon als wonderkind in de salons van de adel in Warschau. Toen hij tijdens een concertreis in Wenen verbleef, brak in Polen een oorlog uit en kon hij niet meer naar huis. Hij vestigde zich in Parijs waar hij al snel werd opgenomen in kunstenaarskringen. Zijn innovatieve pianospel werd hogelijk gewaardeerd. Toch viel het leven hem vaak zwaar. Hij had een zeer broze gezondheid en werd vaak geplaagd door heimwee naar Polen. Dit boek stamt al uit 1979, maar voor het Chopinjaar 2010 heeft de auteur het volledig herzien en bijgewerkt. De auteur wil vooral de mythes rond de gevoelige pianovirtuoos doorprikken en een realistisch beeld van de man en zijn tijd geven. En daarin slaagt hij uitstekend. Vaardig en beeldend beschreven portret. Met enkele pagina's afbeeldingen in zwart-wit. Bevat cd waarop een staalkaart van de bekendste stukken te vinden is door gerenommeerde pianisten als Kocsis en Arrau. Deze opnames zijn goed, maar al tientallen jaren oud en al vele malen eerder uitgebracht, onder andere in een midprice-serie van Philips**. Met register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.