De eeuwige terugkeer van het fascisme
Rob Riemen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Atlas, 2009 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : FILOSOFIE : 180 RIEM |
00/00/0000
Rob Riemen is de oprichter en bezieler van het Nederlandse Nexus Instituut, een onafhankelijke cultuurdenktank die zich met niet aflatende ijver buigt over het lot van de Europese, en bij uitbreiding, de westerse beschaving. Nexus geeft een lijvig, essayistisch tijdschrift uit en verzorgt jaarlijks lezingen waarin gerenommeerde intellectuelen het hebben over cultuurfilosofische thema's.
In Adel van de geest wil Riemen een lans breken voor de Europese humanistische erfenis. Daar neemt hij een lange aanloop voor, met een verslag over een ontmoeting die hij in New York heeft met de dochter van Thomas Mann, Elisabeth Mann Borgese, en haar wat verlopen, muzikaal begaafde vriend Joseph Goodman. Die laatste is een adept van Walt Whitman en is, zoals zijn idool, pleitbezorger van het 'leven als een zoektocht naar waarheid, schoonheid, goedheid en liefde'. Wie daarnaar leeft, bezit de 'adel van de geest', beheerst de 'kunst van het mens-worden, de cultivering van de menselijke ziel.' De samenkomst vond plaats een paar maanden na de aanslagen van 11 september 2001, waar Riemen natuurlijk naar verwijst om het belang van zijn boodschap te onderlijnen.
De hooggestemde uitdrukking 'adel van de geest' werd ook gebruikt door Riemens geliefkoosde schrijver Thomas Mann. Riemen beschrijft diens intellectuele worsteling met zijn tijd, waarin twee vernietigende wereldoorlogen zijn geliefde Europa in de barbarij stortten. Bijna alle Europese intellectuelen, waaronder Mann, hadden zich echter laten meeslepen in het nationalistische opbod dat tot de Eerste Wereldoorlog had geleid. De zwanenzang van de Europese cultuur en beschaving werd na beide wereldoorlogen herhaald door de Koude Oorlog en het McCarthyisme in de Verenigde Staten, waarmee Mann persoonlijk te maken kreeg. Ontgoocheld besefte hij dat hij de representant was geworden van een zieltogend burgerlijk humanisme.
Riemen houdt verder op zijn grillige zwerftocht onder meer halt bij de discussies over rechtvaardigheid, geluk en menselijke waardigheid in De Staat van Plato, over de teloorgang van de Europese beschaving in Thomas Manns De Toverberg en Dr. Faustus, en het verzet daartegen van enkelingen als Socrates en de Italiaanse uitgever, journalist en antifascistisch activist Leone Ginzburg, met wiens verhaal hij afsluit.
Herhaaldelijk heeft Riemen het over de 'grote humane ideeën' die volgens hem de Europese cultuur hebben gevormd. Het humanisme moet voor hem de aberraties van verlichting en romantiek overbruggen, en een dam opwerpen tegen geweld als methode om maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen. Geschreven in een precieuze en evocatieve stijl, moet zijn essay het eerder hebben van zijn beeldende kracht dan van zijn analytisch vermogen. Positief is de existentiële impuls die hem drijft, maar toch lijkt hij te blijven steken in een burgerlijk, antropocentrisch en eurocentrisch humanisme, dat definitief achter ons ligt, en dat er trouwens niet in is geslaagd om de universele waarden die het propageert in de praktijk te brengen. Riemen beseft ook wel dat de menselijke waardigheid waarop hij onverdroten hamert, gemakkelijker wordt toegeschreven aan de mensheid als geheel dan aan concrete individuen. Hierop kan het humanisme nochtans geen uitzonderingen toestaan. [Hedwig Billiet]
Dr. Taede A. Smedes
Terwijl in het Darwinjaar 2009 de continuïteit tussen mens en dier centraal stond, wees Rob Riemen, oprichter en directeur van het Nexus Instituut te Tilburg, erop dat de mens zich onderscheidt van het dier doordat hij vooral een geestelijk wezen is. De mens kent de wereld van de ideeën, kent de klassieke humanistische waarden van waarheid en rechtvaardigheid. De centrale stelling van Riemens boek: 'Intellectuelen hebben omwille van het voorbestaan van de beschaving de taak om de kennis van het beste, het meest waardevolle te bewaren en over te dragen. Zij moeten zich oefenen in de kennis van wat waar is, onderscheiden wat wel of geen waarde heeft, wat goed is en wat kwaad' (116). Riemen neemt de lezer mee op een reis door tijd en ruimte langs zijn helden van de geest (Spinoza, Plato, Socrates en vooral Thomas Mann) en door zwarte pagina's van de geschiedenis (Tweede Wereldoorlog, 11 september 2001). In verschillende stijlen: soms verhalend, soms belerend. Genuanceerd geschreven, boeiend tot de laatste pagina en tot nadenken stemmend, maar toch ook elitair en idealistisch. Een boek dat wellicht een klassieker van de Nederlandse essayistiek gaat worden. Zeer actueel, maar ook tijdloos en zeer leesbaar.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.