De zon is een maffe god
Jon Ewo
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Davidsfonds/Infodok, 2006 |
VERDIEPING 2 : BABILLE : IK EN DE WERELD : VERHALEN : EWO |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Davidsfonds/Infodok, 2006 |
YOUNG ADULT : EWO |
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Davidsfonds/Infodok, 2006 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : EWO |
Magazijn |
Davidsfonds/Infodok, 2006 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : EWO |
31/12/2006
De Noorse auteur Jon Ewo maakte naam met De zon is een maffe god (2001). In de in Noorwegen en Nederland bekroonde adolescentenroman en de daaropvolgende De maan is een spelbreker (2002) en De aarde is hard en naakt (2003) stuurt de adolescent Adam met vallen en opstaan, maar vol positieve gedachten zijn leven in de goede richting. Waarom slaagt leeftijdsgenoot Jo in Zwart/wit daar niet in? Zijn hij en zijn vrienden geboren losers, geboren rebellen of is het de wereld die vierkant draait? Jon Ewo zoekt een antwoord in een boek dat je met vele vragen achterlaat.
De covertekst voorspelt een intens verhaal, een realityshow vol hartstocht en ingehouden woede. Een pestverhaal van een auteur die tijdens zijn schooltijd zelf gepest werd en daar blijkbaar nog niet mee in het reine gekomen is. Althans, zo laat de opzet vermoeden.
Jon Ewo verkent de dunne lijn tussen werkelijkheid en fictie in twee verschillende versies: een 'zwarte' en een 'witte'. De dualiteit start bij de zwart-wit geblokte cover. Een krijgshaftig, en voor het verhaal symbolisch samoeraifiguurtje doorbreekt de strakheid.
De symbolische opmaak met een zwart gerande en een witte helft en de inleidende, retorische vragen wakkeren de nieuwsgierigheid aan: "Wie weet wat waar is en wat niet? Wie er speelt en wie zichzelf is?" De toon is gezet en de lezer gaat best meteen op het puntje van zijn stoel zitten. Zolang het zwarte verhaal duurt tenminste, bij het witte mag hij al wat onderuitzakken.
Het 'zwarte' en het 'witte' verhaal vertrekken vanuit eenzelfde vraag: hoe reageren drie moegetergde tieners op de ultieme pesterijen? Op basis van opnames, interviews, krantenartikels en andere lectuur stelde Jon Ewo twee mogelijke scenario's samen. Zoals in een klassiek drama spelen beide verhalen binnen een beperkte tijd: van vrijdag 3 juni 16.15 uur tot de ochtend van zondag 5 juni. Ook de locatie is afgelijnd: het hele gebeuren vindt plaats binnen de driehoek van Jo's huis, het park en het schoolplein.
Het naakte verhaal berust volgens Ewo op waargebeurde feiten: Jo en Ben, de pispaaltjes van hun klas, blijven gedurende een feestweekend alleen thuis. Ze spelen Zen-killer Samurai, hun geliefde computerspel waarbij ze in de huid kruipen van de onbevreesde samoerai Musashi en Sadakuni. Daarna bekijken ze hun favoriete (pest-)programma's op tv en trekken de stad in.
In de zwarte versie worden ze onder een vals voorwendsel door klasgenoten naar het park gelokt. Daar worden ze het slachtoffer van hun eigen favoriete realityshow. Zij worden op een grove manier vernederd en te kijk gezet. Op dat ogenblik slaan bij Jo de stoppen door: "De haat wordt een ei waar de toevallige voorvallen deze vrijdag een gat in tikken." Met andere woorden: dit is een druppel te veel... Met een gestolen geweer in aanslag gaat Jo 's nachts op zoek naar zijn prooi. "In dit verhaal over Jo Kramer doet het ertoe dat je beseft dat de meesten van ons, als het leven ons hard genoeg in een hoek keilt, vreselijke daden kunnen plegen" verantwoordt Ewo.
In de witte versie bakken heethoofd Jo en de goedmoedige Ben, met de steun van hun assertieve vriendin Tam de pestkoppen een koekje van eigen deeg. Ongewild zetten ze het ordentelijke stadje in rep en roer en worden eensklaps verguisde rebellen. Beide versies eindigen op de dag van het schoolfeest in een waanzinnige (zwarte versie), of ludieke, hoewel wrange (witte versie) climax.
In beide versies verlopen de gebeurtenissen causaal: iedere actie lokt een sterkere reactie uit. Als alwetende regisseur ziet Jon Ewo streng toe. Hij geeft expliciete en persoonlijke commentaar, voorspelt en waarschuwt: "Je denkt dat je een brave ziel bent. Toch moet het leven je maar een paar rake oplawaaien geven en je duvelt aan de verkeerde kant van de strenge wetten die we proberen na te leven."
Met zijn voortdurende bevraging roept Ewo zijn lezers ter verantwoording en dit is bijzonder confronterend. Daarenboven kunnen zij Ewo's voorspellende woorden uit 2004, uitgavejaar van de Noorse versie, niet anders dan bevestigen, want anno 2006 zijn die al achterhaald: "Of is het allemaal gelogen? Misschien lijkt het op iets wat gebeurd is. Ergens, eens. Als dit gelogen is, zal het hoe dan ook gebeuren -- ooit." Ewo's uitgekiende structuur voedt het onbehaaglijk gevoel, en dat is volgens mij ook de bedoeling van Zwart/wit.
Het zwarte verhaal is donker, maar sterker dan het witte, een hoopgevend verhaal. Achter het motto 'Nooit worden zoals zij' schuilt alle opgekropte woede van Jo, die zich volgens zijn familie en klasgenoten als een 'alien' gedraagt. Ewo ontleedt zijn karakter gaandeweg en legt haarscherp de vinger op de wonde. Jo is 'anders', hij volgt de wetten niet van de groep en lokt zo de pesterijen zelf uit, menen de klasgenoten. En waarom zou je het pesten dan laten?
De goedmoedige Ben wordt om een andere reden gepest. Hij heeft het verleden van zijn vader én zijn psoriasis tegen, en hoort dus evenmin bij de groep. Maar ze vinden elkaar en ze stichten een schijnwereld om zich tegen die 'anderen' te beschermen: De laatste samoerai. De spelregels ontlenen ze aan hun computerspel. Schijn en werkelijkheid mengen zich. Bijvoorbeeld, na een aanvaring van Jo met zijn moeder vraagt Ben: "Je gedroeg je als een echte samoerai, hoop ik?" "Kalm, eerlijk, onbevreesd?"
Ewo voert in dit zwarte deel een strakke regie. De afgemeten commentaar schort telkens het reële verhaal even op, waardoor de spanning nog opgedreven wordt. In korte hoofdstukken, met telkens één van de tien geboden als titel, zoemt hij in op de worsteling van Jo en Ben om de morele wetten na te leven. Dit is moeilijk, omdat hun samoeraispel én de schijnwereld van de tv -- gesymboliseerd door een onvoorstelbaar verborgencameraprogramma -- een stoere houding dicteren. Bij Jo en Ben uit die stoerheid zich in ruw taalgebruik en in pseudomachogedrag binnenskamers. Maar in de realiteit vertoont hun gedrag barsten en dat maakt hun poging hopeloos: Ben stapt gretig uit zijn veilige schijnwereld wanneer een meisje hem opvordert en uit angst om alleen achter te blijven sluit Jo zich nukkig af. Die botsing tussen hun reële en fictieve persoonlijkheid stelt de subtiele lijn tussen werkelijkheid en verbeelding nog sterker in vraag.
De witte versie is vriendelijker en hoopgevender dan de zwarte versie. Ook al zijn de gegevens dezelfde, toch krijgen we een heel ander verhaal. Dat heeft te maken met het plotse opduiken van vriendin Tam. Ook zij is een gedupeerde, maar niet omdat ze 'anders' is, wel omdat ze zich bewust anders opstelt. Niet meisjesachtig en zeker niet volgzaam. Ondanks haar assertieve houding en onverbloemd taalgebruik heeft zij een verzachtende invloed op de jongens. Zij neemt meteen de leiding en Ben en Jo flankeren haar als beschermende ridders. Meer nog, ze proberen haar vooral in te tomen. Jammer is dat Tam te weinig achtergrond krijgt. Vanwaar komt al die assertiviteit en die wil om anders te zijn? Hoe en waarom werd ze in haar vroegere school precies op stang gejaagd?
Mooi is dan weer dat Tam Jo gaandeweg uit de schijnwereld van de samoerai haalt. Zij verplicht hem onbewust om in zichzelf te graven: "Ten tweede had ik in de gaten dat Ben en Tam over andere dingen spraken dan Ben en ik. Dat jongens andere gesprekken voeren met meisjes dan met jongens."
Dit tweede verhaal is meer vanuit de losse pols gestructureerd en minder interessant uitgewerkt. Het drijft eerder op Tams grillige invallen dan op causale verbanden. Zowel de strakke wisselwerking tussen de samoeraiwereld en de realiteit als het uitgelijnde morele conflict is zoek. Hier geen tien geboden als titel, wel nietszeggende verwijzingen als 'een vreemde zaak', of 'vluchten uit noodzaak.' Het is de tegenspeler die nu de tien geboden als wapen hanteert: "Heb je de Bijbel nooit gelezen, schoft? Niet aan de spullen van een ander zitten, niet aan de vrouw van een ander zitten en zo kunnen we nog even doorgaan". Of zoals Ewo het zegt: zo is de realityshow van de werkelijkheid.
Zwart of wit: beide verhalen spelen in op het gevoel van vele adolescenten: "Soms heb ik het gevoel dat ik een cirkel ben in een vierkante wereld. [...] Ik, wij passen er niet in."
Zwart/wit is een confronterend boek dat uitnodigt om over de verhouding tussen cirkel en vierkant na te denken. [Jet Marchau]
Th. Herrman
Jarenlang gepest op school en onbegrepen in hun naaste omgeving, zoeken Jo en Ben (16) een manier om zich toch te handhaven. Er zijn twee versies van het verhaal met in beide een rol voor het geweer van Jo's vader. In 'Zwart' gaat Jo er vol wraaklust mee op pad; in 'Wit' dient het om een schijnheilig beeld bij de school demonstratief te beschadigen. In beide versies hanteert de schrijver een nogal bitse stijl van afgebeten zinnen, gemengd met een 'stoer' soort geestigheden. Ze staan natuurlijk voor de grimmigheid van de wereld rond de hoofdpersonen, maar die voortdurend verongelijkte toon werkt nogal irriterend. Dat geldt eveneens voor de wijze waarop de schrijver zichzelf presenteert, met name in 'Wit': school, ouders, politie, niemand begrijpt iets van de jongelui, alleen de auteur heeft de wijsheid in pacht. Het maakt het nogal prekerig allemaal. Verhaal 'Zwart' heeft ter onderscheiding zwarte paginaranden en begint en eindigt met een toelichting van de auteur. De 'zwarte' hoofdstukken hebben een gebod als titel (elf?). Het geheel komt quasi literair en quasi gewichtig over. Relativerende humor ontbreekt volkomen, waardoor het geheel erg zwaar op de hand is. Vanaf ca. 14 jaar.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.