Het feestelijke leven ; Muziek over het water
C.C.S. Crone
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Prom, 2001 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : CRON |
Alexandra De Vos
il/pr/02 a
De kans dat u van C.C.S. Crone gehoord hebt is klein, want zo gaat dat met miskende schrijvers. Crone - roepnaam Cees - was ook geen typische 'artiest' en nooit lid van de literaire voorhoede. Hij was een brave katholiek uit Utrecht, een introverte jongeling die priester wilde worden maar afgewezen werd. Later trouwde hij, kreeg kinderen en nam als huisvader nog zelden de pen ter hand - tenzij om reclameslogans te bedenken voor Enka-sponzen, want er moest brood op de plank komen.
Crone stierf al op zijn zesendertigste aan kinderverlamming. Daardoor beslaat zijn verzameld werk maar een handvol verhalen en novellen, bijeengebracht in de bundel De schuiftrompet (1947), tweehonderd pagina's, de vrucht van een heel leven. Is dat voldoende om 75 jaar later bijgezet te worden in het selecte gezelschap van belangrijke Nederlandse auteurs? Een volmondig ja. Want in de beknoptheid toont zich de meester, en Crone had een bijzondere werkwijze die zijn teksten een origineel, springerig cachet geeft.
Hij wandelde door de oude binnenstad van Utrecht en schreef alles op wat hem te binnenviel, op kleine strookjes papier. Bijvoorbeeld: 'Hoe wit de sneeuw is. Je schone zakdoek lijkt er vaal bij'. Of een aantekening over hars aan je handen op de kerstbomenmarkt, of de dansende vlechtjes van een meisje bij het carillon. Die strookjes papier nummerde hij en puzzelde hij zo bijeen dat er een verhaal uit voortkwam. Een Crone-verhaal is een opeenvolging van vlietende scènes vol kleurige details, vol licht en schaduw - als een filmmontage. Maar de toon van die verhalen kwam nooit toevallig aanvliegen, die was helemaal Crone: opmerkzaam, nuchter maar gevoelig, vol mededogen met de kleine levens die door de crisis van de jaren '30 gemangeld worden.
En de dood, die is overal. Er wordt bij Crone veel en jong gestorven, zeker in de jeugdnovelle Gymnasium en liefde. Daar vertelt leraar Tamme zijn studenten 'sterfgeschiedenissen' bij de thee, zoals dat van de man die na zijn vrijdagse boerenkool met worst gaat fietsen en onder een auto komt ('Wat rammelt mijn spatbord, dacht hij, maar het was de Dood die met klepperende beenderen op de bagagedrager zat'). Als de vrijgezel Tamme verliefd wordt op een studente die alleen uit medelijden met hem optrekt is hij weer een illusie armer: 'Liefde en Sinterklaas bestaan immers niet'. Crone weeft er ook zijn eigen geschiedenis door, in het personage Harrie Fremont die niet deugt voor het seminarie: 'Hij werd geen priester-dichter, alleen maar ongelukkig.' Naast de weemoed geven de lentescènes en de spitse humor de novelle een aura van jeugd en frisheid.
Humor en weemoed
Diezelfde tegenstelling van humor en weemoed kruidt de korte verhalen, zoals 'Aux Galeries Charmantes', waarin een etalagist op duffe sloffen mannequins kleedt in Parijse mode, maar moet vaststellen dat zijn leven onder telkens weer andere etalage-zonneschermen 'een schaduwleven' is. In Parijs zal hij nooit geraken, maar thuis met een poes op schoot is het leven zo kwaad nog niet. In 'De zelfmoord' wil een stukjesschrijver zich verdrinken omdat hij werkelijk àlles in zijn leven gebruikt heeft voor zijn teksten - tot juist die naderende dood hem nieuwe inspiratie geeft. 'De schuiftrompet' is dan weer pijnlijk en dompelt de lezer onder in de ellende van de jaren 30: Een kantoorklerk krijgt zijn ontslag en moet zijn schuiftrompet, die vrolijkheid bracht in zijn bestaan, terug naar de personeelsfanfare te brengen. Zijn vrouw wil hem zo graag troosten, maar ze kan het niet. En de ontslagpremie is geringer dan de wanhoop: 'Hij droeg het geld in zijn hand en merkte niet dat het zomer werd'.
Werkloosheid en de ellende die het prille geluk van getrouwde paartjes breekt staan centraal in Crones beste werk: de novelle 'Het Feestelijke leven'. Daarin wordt Henk Buysman ontslagen en laat hij zijn lieve Claartje en dochtertje Eefje het gelag betalen: kleine pesterijen en een gebrek aan liefde vervreemden Buysman van zijn gezin lang voordat hij het ook werkelijk verliest aan ziekte en dood. De dromen en de eenzaamheid van Claartje in haar laatste weken - opgebouwd rond een steeds ademlozer wordende stroom beelden van het opbloeiende leven in de lentetuin - zijn waarlijk hartbrekend. De reactie van de echtgenoot na Claartjes begrafenis is typisch Crone: 'Hij voelde lust te schreeuwen van verdriet; maar het gebeurde niet'.
Straatjes
De ontoereikendheid van het leven, de helaasheid der dingen - maar dan op zijn Utrechts - en eenzaam dolende zielen bevolken ook Crones laatste novelle, Muziek over het water. Het naïeve, gulle Leentje trouwt met een slechtbetaalde ambtenaar. De crisisjaren maken van hem een benepen zuurling, van haar een engel vol mededogen voor de verschoppelingen van de Utrechtse binnenstad. Als haar man verdrinkt, kwelt haar het schuldgevoel dat ze hem bedrogen heeft met een van die verschoppelingen. Ze huilt in een leeg huis: 'Ze luisterde, hoe spichtig de geluidjes van haar snikken waren; het verdriet stroomde niet weg.'
Het is Crones grote verdienste dat hij uit een klein handvol thema's en een geografisch zeer beperkt landschap (de straatjes rond de Utrechtse Dom) een eigen wereld puurde. Een wereld die net door die beperkte focus tot leven komt in alle details. Zonlicht op rode begonia's, een zwart rouwjurkje dat glimt aan het zitvlak, de golfjes van het Singelwater die schitteren als de wind er het licht verstrooit - en even meesterlijk vangt Crone het grote verdriet waarop zijn kleine levens deinen. Hij heeft daar geen dure woorden voor nodig, geen literair theater, geen diepteanalyse van karakter. Kijken, écht kijken, en luisteren naar de witte ruis van al het dagelijkse is voldoende. Godfried Bomans vergeleek ooit taal met een handschoen. Het Frans was dan een handschoen die te los zat, het Engels paste precies - niet te lyrisch, niet te zakelijk - maar het Nederlands zat te strak; als een handschoen die het bloed afknelt, die gevoelens in een keurslijf dwingt. Er zijn maar een paar schrijvers geweest die juist die benepenheid in een voordeel ombogen. Nescio was zo'n schrijver, Elsschot, en ja, ook Crone. In de beperktheid van een schaduwleven werd hij een meester.
IJzer, 208 blz., 19,50 €.
31/12/2004
Net geen tien lijntjes bevat het lemma over C.C.S. Crone in het in 1986 verschenen Winkler Prins Lexicon van de Nederlandse Letterkunde. Crone, een neef van dichter Jan Engelman ('Vera Janacopoulos'), leefde van 1914 tot 1951. Het 'Verzameld werk', een door de auteur eigenhandig gemaakte selectie die reeds in 1947 onder de titel De schuiftrompet verscheen, mag dan bescheiden zijn qua omvang, de heldere en trefzekere manier waarop Crone zijn geboortestad Utrecht heeft getekend, maken dat zijn novelles en verhalen nog steeds perfect te smaken vallen. Dit is meteen ook de verklaring voor het feit dat het boek na de tweede druk in 1972 nu al aan een zesde druk toe is. Mooie en verzorgde uitgave, die een quasi vergeten auteur weer even in de belangstelling brengt. [Jooris Van Hulle]
Redactie
Het werk van de Utrechtse schrijver (1914/1951) geniet een mythische reputatie, vergelijkbaar met dat van Nescio, misschien omdat het ook zo klein van omvang maar trefzeker is. In een stijlvolle uitvoering hier alle proza in een band, conform de opzet van de auteur. Het gevoelsleven van vooral jongens vormt steeds het thema bij Crone. 'Toen zijn we achter elkaar gaan rijden, met mijn handen op haar heupen. Daarbij hoef je niet zo veel te praten'. In 1947 verscheen de prozabundel ´De schuiftrompet´, het titelverhaal schetst het beeld van een man die ontslagen wordt. Ondanks deze zware slag maakt hij zich zorgen om zijn trombone die terug moet naar de personeelfanfare. Hij ziet op tegen deze vernederende opdracht. Maar dan blijkt zijn vrouw hem goed aangevoeld te hebben. Zij bracht de schuiftrompet terug terwijl manlief een fietstochtje maakte. Crone beschrijft de kleine man in zijn dagelijks leven. Ondanks zijn angst voor armoede, blijft hij moreel overeind. Verzorgde gebonden editie, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.